21/7/11

Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία / The New York Times 17.07.2011

Ολισθαίνοντας προς την πτώχευση

Μια ολοκληρωτική πτώχευση της Ελλάδας, με ανεξόφλητες δανειακές υποχρεώσεις ύψους μισού τρις. Δολαρίων,σχεδόν θα ηταν καταστροφική για τη χώρα,τις ευρωπαϊκές πιστώτριες τράπεζες και τα απανταχού χρηματοπιστωτικά ιδρύματα.Αυτό δεν ειναι απαραίτητο να συμβεί,ωστόσο, αν η πολιτικοοικονομική ηγεσία της Ευρώπης δεν προβεί σύντομα σε κάποιες απαραίτητες κινήσεις που απαιτούν θάρρος, αυτή η έκβαση θα γίνεται όλο και πιθανότερη με την πάροδο του χρόνου.

Υπο το βάρος των ασφυκτικών πιέσεων των ευρωπαίων πολιτικών ηγετών, το κυβερνών σοσιαλιστικό κόμμα της Ελλάδας υπερψήφισε την εφαρμογή περαιτέρω μέτρων λιτότητας που ήδη κατακρεουργούν την ανάπτυξη της σχεδόν αδρανούς οικονομίας της χώρας.Αφού το Μεσοπρόθεσμο λάβαινε το πράσινο φώς, προβλεπόταν η Ευρώπη να εκταμιεύσει την επόμενη δόση και να καταλήξει σε νέο μακροπρόθεσμο πρόγραμμα στήριξης,το οποίο θα έδινε στην Ελλάδα τη δυνατότητα να ανακάμψει και να αποπληρώσει το χρέος της.Όπως αναμενόταν, η βραχυπρόθεσμη οικονομική αρωγή, που χρειάζονταν επειγόντως οι τράπεζες της Γαλλίας και της Γερμανίας για να διατηρήσουν τη φερεγγυότητά τους, εγκρίθηκε εύκολα.Η παροχή της μακροπρόθεσμης αρωγής, εντούτοις , που χρειάζεται επιγόντως η Ελλάδα για να διατηρηθούν ζωντανές οι ελπίδες για ανάκαμψή της ,μετατέθηκε για το Σεπτέμβριο.

Σε δύο μήνες, όμως ειναι πολύ πιθανό το χρέος της Ελλάδας να είναι μεγαλύτερο , οι αντιδράσεις των ιδιωτών επενδυτών περισσότερο απρόβλεπτες, τα επιτόκια υψηλότερα , ενώ οι αναμετρήσεις που θα κρίνουν την επανεκλογή ή μη της Άνκελα Μέρκελ και του Νικολά Σαρκοζί θα βρίσκονται πιο κοντά.Το χρεός της Ελλάδας θα συνεχίσει να αυξάνεται, εφόσον τα επιτόκια παραμείνουν υψηλά, ενώ η οικονομική της ανάπτυξη κινείται με πολύ αργούς ρυθμούς.Η μείωση των επιτοκίων και η παράλληλη αύξηση του ρυθμού ανάπτυξης ειναι η λύση για να αποφευχθεί η πτώχευση.Μια μέθοδος που θα οδηγούσε σύντομα στη μείωση των επιτοκίων θα ηταν η έκδοση νέων ευρωπαϊκών ομολόγων,προκειμένου να αναχρηματοδοθεί μεγάλο μέρος του υπάρχοντος ελληνικού χρέους.Η Ε.Ε. μπορεί να συγκεντρώσει κεφάλαια με τόκο 3-4%.Έχοντας αρκετό χρόνο στη διάθεσή της και επαρκή δημοσιονομικά περιθώρια για να προχωρήσει σε επανεκκίνηση της ανάπτυξής της, η Ελλάδα θα μπορέσει να αποπληρώσει το αναχρηματοδοτούμενο χρέος στο σύνολό του.

Ο συνδυασμός της άμβλυνσης των απαιτήσεων της Ευρώπης για δημοσιονομική περιστολή με την υιοθέτηση φορολογικών μεταρρυθμίσεων, την ιδιωτικοποίηση δημόσιων υπηρεσιών και οργανισμών κοινής ωφέλειας και τις διαρκείς προσπάθειες εκ νέου ανοίγματος της ελληνικής αγοράς εργασίας θα μπορούσε να συνδράμει ώστε η Ελλάδα να σημειώνει επαρκή ανάπτυξη για να ξεκινήσει η αποπληρωμή του χρέους της.Παρά ταύτα , η Μέρκελ, ο Σαρκοζί και οι άλλοι ευρωπαίοι ηγέτες ουτε καν συζητούν μια τέτοιου είδους προσέγγιση.Αντιθέτως επικεντρώνονται σε περίπλοκα και αβέβαια σχέδια προκειμένου να αποκρύψουν τις απώλειες των τραπεζών τους.

20/7/11

Athens Voice 15.07.2011

Αληθινή Αρχιτεκτονική

Του Γιάννη Κωνσταντινίδη

Το έργο του αποτελεί αξιοζήλευτο υπόδειγμα ελληνικής αρχιτεκτονικής, που έκανε δική της μια διεθνή γλώσσα. Χάρη σ’ αυτό αναδείχθηκε στη χώρα μας σε «γενάρχη» του μεταπολεμικού μοντερνισμού και έτυχε διεθνούς αναγνώρισης. Ωστόσο «φυλακίστηκε» στην ιδέα της καθολικής αξίας της αρχιτεκτονικής του και βίωσε την πίκρα ενός απομονωμένου Δον Κιχώτη, που βλέπει τις ιπποτικές αξίες του να μη γίνονται αποδεκτές από αυτούς στους οποίους τις απεύθυνε.

Το να γράψει κάποιος σήμερα ένα κείμενο γι’ αυτόν μπορεί να φαντάζει σαν το πιο εύκολο πράγμα στον κόσμο. Κι αυτό γιατί έδωσε, μέσα από το έργο και τα γραπτά του, τις απαντήσεις σε κάθε πιθανή ερώτηση που θα μπορούσε να του θέσει ένας δημοσιογράφος. Έτσι, το υλικό που διατίθεται είναι τόσο άφθονο και εύληπτο, ώστε αρκεί να στρωθεί κανείς και να γράψει ακόμα ένα είμενο –το δικό του– για τον Άρη Κωνσταντινίδη.

Στην πραγματικότητα, τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Κάθε φορά που προσεγγίζει κανείς αυτό το υλικό, ανακαλύπτει με έκπληξη ότι ξαφνικά μεταμορφώνεται και γίνεται ένας «μαγικός καθρέφτης» που επιμόνως τού ζητά να πάρει σαφή θέση –ηθικής τάξεως– απέναντι σε βασικά και δύσκολα ερωτήματα, όπως π.χ. τι είναι ανθρώπινο ή τι σημαίνει σύνεση και τι ειλικρίνεια και πώς όλα αυτά θα μπορούσαν να εκφράζονται, με σύγχρονο τρόπο, μέσα από την αρχιτεκτονική.
Με δυο λόγια, ο Άρης Κωνσταντινίδης είναι ένας μύθος που διχάζει όποιον τον προσεγγίζει, αλλά και του φανερώνει, όπως κάθε μύθος, τουλάχιστον μια αλήθεια… Αυτή που ο καθένας επιλέγει να δει.

Αυτόφωτος πλανήτης. «Γεννήθηκα στην Αθήνα, το 1913. Μετά από τις γυμνασιακές σπουδές στο “Βαρβάκειο Πρακτικό Λύκειο” έφυγα για τη Γερμανία, για το Μόναχο, όπου φοίτησα στην Αρχιτεκτονική Σχολή του εκεί Πολυτεχνείου από το 1931 μέχρι και το 1936». Πίστευε όμως στη γνώση που αποκτά κανείς επιλεκτικά και μόνος του –από τα ταξίδια, για παράδειγμα– και φρόντιζε πάντα να επισημαίνει ότι η αρχιτεκτονική του ήταν αυτόφωτη κι ανεπηρέαστη από άλλους αρχιτέκτονες. «Γιατί να μαθητέψω σε άλλους, όταν μπορώ να έχω για δάσκαλό μου αυτά που κλείνω μέσα μου. Και γιατί έχω κρίνει πως είναι γνήσια και αληθινά».

Η αιώνια αλήθεια μέσα στο ανώνυμο έργο. Ενδιαφερόταν για μια σύγχρονη αρχιτεκτονική σε πλήρη αρμονία με το ελληνικό τοπίο. Αυτό τον ώθησε στη μελέτη της ανώνυμης παραδοσιακής αρχιτεκτονικής. Στο διάστημα 1947-1953 δημοσίευσε τρία σημαντικά βιβλία: «Δύο χωριά απ’ τη Μύκονο», «Τα παλιά αθηναϊκά σπίτια» και «Ξωκλήσια της Μυκόνου». Επανεκδόθηκαν όλα, τον περασμένο μήνα, από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης. Και το γεγονός αυτό ήταν η αφορμή για το παρόν άρθρο.
Ωστόσο, προσέγγιζε το αντικείμενό του με βλέμμα υπερβατικό. Χωρίς το γλυκανάλατο θαυμασμό των λαογράφων της εποχής (τους οποίους, κυρίως, ειρωνευόταν), χωρίς παρελθοντολαγνεία και χωρίς να χαρίζεται στη γραφικότητα.

Το Μοντέρνο και το αρχαίο. Αν όφειλε να υπεραπλουστεύσει κανείς τα πράγματα για να περιγράψει την αρχιτεκτονική του Άρη Κωνσταντινίδη με μία μόνο φράση, θα μπορούσε να πει: η ιδιοφυής του σύλληψη ήταν η ζεύξη της τυπολογίας του αρχαίου μεγάρου με τον εξορθολογισμό της αρχιτεκτονικής σύνθεσης πάνω σε κάναβο, σύμφωνα με τις αρχές του Μοντέρνου κινήματος. Στο βιβλίο του «Η τρέλα του τόπου», ο Ζήσης Κοτιώνης αναφέρει ότι αυτή η ιδιωματική απόδοση του Κωνσταντινίδη έφτασε σε μια υψηλή και λιτή ποιητική έκφραση.
Θεωρούσε ότι η ουσία της αρχιτεκτονικής του αρχαίου μεγάρου βρίσκεται σε μια «διαβάθμιση» – δηλαδή, στο προοδευτικό πέρασμα από τον υπαίθριο χώρο, σε έναν ημιυπαίθριο χώρο και μετά σε έναν πιο κλειστό χώρο, αλλά με μεγάλα ανοίγματα, για να καταλήξει σε έναν ακόμα πιο κλειστό χώρο, με μικρότερα ανοίγματα. Η μετάβαση αυτή από το υπαίθριο και φωτεινό στο πιο κλειστό και σκοτεινό συνιστά την καθολική αλήθεια για τον τρόπο με τον οποίο ο άνθρωπος έχτιζε χώρους που κάλυπταν απλές ζωτικές ανάγκες του, χωρίς να τον ξεκόβουν από τη φύση. Αυτή την «αληθινή αρχιτεκτονική» τη συναντούσε ζωντανή –έχοντας διατρέξει τους αιώνες– στα χωριά της Μυκόνου, στα ξωκλήσια, στις καλύβες και στα πρόχειρα υπόστεγα στην ελληνική ύπαιθρο. Και πέτυχε να αποδώσει μια ανασύνθεσή της, μέσα από το αφαιρετικό και διανοουμενίστικο αρχιτεκτονικό λεξιλόγιο του Μοντερνισμού. Το σπίτι για διακοπές στην Ανάβυσσο –έργο του 1962 και από τα πλέον αξιοθαύμαστα απ’ όσα έχτισε– είναι ένα εξαιρετικό υπόδειγμα του πώς κατάφερνε μέσα από μία αρχιτεκτονική σύνθεση υψηλότερων απαιτήσεων διαβίωσης, να επανέρχεται στη θεμελιώδη ιδέα της «απλής ανθρώπινης ανάγκης» στην ελληνική γη να δεθούν «το έξω και το μέσα σε ένα χώρο». Αυτό από μόνο του εξηγεί πολλούς «λιβέλους» που κατά καιρούς έγραφε, όπως, για παράδειγμα, εκείνον για τα κλιματιστικά – μια νέα, τότε, βάρβαρη εφεύρεση του αμερικάνικου τρόπου ζωής, που επέβαλε σαφή διαχωρισμό του μέσα από το έξω.

Η χρυσή δεκαετία. Ερωτεύτηκε την εγγονή του Παύλου Μελά και της Ναταλίας Δραγούμη, τη γλύπτρια Ναταλία Μελά, την οποία παντρεύτηκε το 1951. Απέκτησαν δύο παιδιά, τον αρχιτέκτονα Δημήτρη Κωνσταντινίδη και την designer Αλεξάνδρα Τσουκαλά, που μαζί διαχειρίζονται το περίφημο αρχείο του πατέρα τους. Στο διάστημα 1957-1967, διετέλεσε προϊστάμενος της Τεχνικής Υπηρεσίας του ΕΟΤ. Ήταν η εποχή που, μεταξύ άλλων, σχεδίασε και επίβλεψε την κατασκευή των περίφημων ξενοδοχείων «Ξενία», που χτίστηκαν σε εξαιρετικά προνομιακές θέσεις, σε τουριστικές περιοχές, με στόχο να προβάλουν το πρόσωπο μιας νέας Ελλάδας, σύγχρονης με την εποχή της και πρόθυμης να ικανοποιήσει τις απαιτήσεις του διεθνούς τουρίστα. Φωτογράφιζε ο ίδιος τα κτίριά του και γενικότερα ασχολείτο συστηματικά με τη φωτογραφία, κάνοντας μάλιστα και αρκετές εκθέσεις. Πολλές από τις φωτογραφίες του που έδειχναν διάφορα κτίσματα ή και απλούστερες κατασκευές της ανώνυμης λαϊκής αρχιτεκτονικής και που ο Άρης Κωνσταντινίδης ονόμαζε «Θεόκτιστα», συγκεντρώθηκαν σε ένα λεύκωμα (με αυτόν τον τίτλο), το οποίο εκδόθηκε το 1994, ένα χρόνο μετά το θάνατό του.

Πάντα, έγραφε. «Πρώτα έχτιζα, σε οικοδομή, ό,τι είχα να πω και μετά το… ξανάχτιζα με λόγια. Και γι’ αυτό, τότε, όλα όσα έγραφα ήτανε σύμφωνα με αυτά που έχτιζα». Ο λόγος του ήταν πάντα ευθύς και καθαρός, όσο και οι θέσεις του για τα ζητήματα που ανέλυε. Ωστόσο, τα γραπτά του μαρτυρούσαν το πόσο απόλυτος ήθελε να είναι – κατά συνέπεια και το πόσο ακραίος μπορούσε να γίνεται. Αυτό το γνώριζε καλά και ήδη το 1939 σημείωνε: «Πρέπει να έχω να χτίζω. Και να δούμε πώς θα τα καταφέρω. Και σίγουρα θα έχω να υποφέρω. Έτσι που δεν δέχουμαι συμβιβασμούς […] Και που θέλω να τα έχω όλα τέλεια και λιτά και απλά και αυτονόητα».

Διάσταση απόψεων. Εξαιτίας της χούντας, τον Ιούλιο του 1967 έφυγε στην Ελβετία, όπου άρχισε να διδάσκει ως «προσκαλεσμένος καθηγητής» στο Πολυτεχνείο της Ζυρίχης. Επέστρεψε στην Αθήνα τρία χρόνια αργότερα, όπου παρέμεινε «σχεδόν χωρίς απασχόληση». Το 1975 επανατοποθετήθηκε στον ΕΟΤ, από τον οποίο «αποχώρησε» το 1978 «λόγω ορίου ηλικίας»... «[…] μπορώ τώρα να τρέχω πιο απερίσπαστος, πιο ανεμπόδιστος – και πουθενά πια “υπάλληλος”, όπου είχα καταφέρει να κερδίσω το χαρακτηρισμό του δύστροπου που λέει όλο όχι». Δεν ήταν, όμως, μόνο οι δημόσιες υπηρεσίες που τον έβρισκαν «δύσκολο». Ο ίδιος πίστευε ότι «κάθε αληθινό αρχιτεκτόνημα είναι ένα ΔΟΧΕΙΟ ΖΩΗΣ» και ως εκ τούτου ο αρχιτέκτονας δείχνει με τα χτίσματά του «με ποιον τρόπο βλέπει τη ζωή». Και για τον Κωνσταντινίδη, η ζωή θα έπρεπε να είναι τέτοια «που όλοι οι άνθρωποι να ζούνε άνετα, απλά, λιτά, συνετά και μονιασμένα». Αλλά όπως σημειώνει ο Ζήσης Κοτιώνης: «Οι πελάτες, καλομαθημένοι αστοί του ηδονικού μοντερνισμού, εγκατέλειπαν τις επιταγές ενός ασκητικού βίου σε ένα περιβάλλον όπου έπρεπε συνεχώς να κυριαρχεί το ύπαιθρο και η αδρή ύλη». Αυτό όμως είναι ένα ηθικό δίλημμα, που εξακολουθεί να παραμένει αναπάντητο και σε εκκρεμότητα. Κι ας συνειδητοποιούσε από τότε ο Κωνσταντινίδης πως «ό,τι καλό μπορεί να χτίσει κανείς είναι για έναν κόσμο που δεν θέλει να υπάρχει…».

Απόσταγμα απαισιοδοξίας. Η απομόνωση και η απαισιοδοξία είχαν αρχίσει να τον βαραίνουν. Ήδη το 1980 έγραφε: «Αισθάνομαι συχνά όπως ο Ρασκόλνικοφ, από το “Έγκλημα και Τιμωρία” του Ντοστογέφσκι. Δηλ. αποτραβηγμένος, για να μη βλέπω άνθρωπο, ή όπως μια χελώνα που κλείνεται στο καβούκι της… Κι όπως, εδώ και δύο χρόνια, δεν είχα τίποτα να χτίσω κι όταν όλη μου η ζωή ήτανε η αρχιτεκτονική. Με τα χτισίματα, στο ένα ή στο άλλο τοπίο… και έτσι όπως όλοι μου έχουνε γυρίσει την πλάτη, γιατί μάθανε πως θέλω να κάνω τη δουλειά μου και αυτή δεν τους βολεύει και δεν υπηρετεί τα “συμφέροντά” τους. Κι όπως με λέγανε πάντα ασυνεννόητο, επειδή ήθελα να κάνω τίμια τη δουλειά μου και με αγάπη και με ενθουσιασμό. Και επειδή η ζωή μου ήτανε, πιο πολύ, για την αρχιτεκτονική… Και που τώρα είναι σαν να μην έχω μια ζωή, αφού δεν έχω να χτίζω».

Παρ’ όλ’ αυτά, τον Αύγουστο του 1990, τρία χρόνια πριν την αυτοκτονία του, ο Άρης Κωνσταντινίδης σημείωνε: «Αν ήτανε να μου ζητούσανε τώρα να χτίσω ένα σπίτι, ένα ξενοδοχείο, ένα μουσείο, μια πολυκατοικία, θα τα έκανα, όλα αυτά, με τον ίδιο τρόπο, ίδια και απαράλλαχτα, όπως πριν 20 ή 30 χρόνια. Όχι γιατί στέρεψε το μυαλό μου και δεν έχω να πω κάτι το πιο “σύγχρονο” ή το πιο “προχωρημένο”, αλλά γιατί οι ιδέες που είχα τότες είναι ακόμα τόσο φρέσκες και δροσερές σήμερα (μετά από 20 ή 30 χρόνια), όπως το σύκο που θα έκοβα σήμερα το πρωί από το δέντρο του για να το φάω με ανείπωτη ευχαρίστηση και χαρά».

Πανεπιστήμιο των Ορέων - περιοδικό Blue της Aegean Airlines

Εκεί που η επιστημονική γνώση συναντά την αρχαία σοφία της υπαίθρου και οι καθηγητές του Πανεπιστημίου της Κρήτης (μαζί με συναδέλφους καθηγητές διακεκριμένων πανεπιστημίων του εξωτερικού, όπως ο γνωστός ανθρωπολόγος Michael Herzfeld από το Harvard) εναλλάσσουν ρόλους με τους κατοίκους των ορεινών χωριών της Κρήτης εδρεύει η ουσία του Πανεπιστημίου των Ορέων, ενός πρωτοποριακού εγχειρήματος που έχει ήδη συγκεντρώσει πάνω του τα βλέμματα του πλανήτη, μέσω αφιερωμάτων στο CNN και δεκάδων δημοσιευμάτων στον διεθνή Τύπο.


Διαβάστε το πλήρες άρθρο σε μορφή pdf.

Τα Νέα 19.07.2011

Του Ρούσσου Βρανά

Τι κοινό...
... έχουν μεταξύ τους τα σενάρια που έχει καταστρώσει η ευρωπαϊκή ηγεσία για τη διάσωση των υπερχρεωμένων χωρών της ευρωζώνης; Οτι όλα τους περιγράφουν καταλεπτώς τη λιτότητα που θα υποστούν αυτές οι χώρες, χωρίς κανένα τους να ανοίγει δρόμο στην ανάπτυξη. Πόσο θα αντέξουν λοιπόν αυτά τα προγράμματα; Τίθεται ένα οικονομικό ερώτημα που όμως επιδέχεται μόνο μια πολιτική απάντηση: όσο θα αντέξουν οι λαοί αυτών των χωρών στη λιτότητα.

Για να «σωθούν»...
... οι καταχρεωμένες χώρες που έχουν δανειστεί με πανάκριβα επιτόκια, γράφει στην εφημερίδα «Λεζ - Εκό» ο Πατρίκ Αρτίς, διευθυντής ερευνών της γαλλικής επενδυτικής τράπεζας Νατίξις, σε κάποιες από αυτές θα χρειαστεί η επιβολή σκληρότατης λιτότητας ώστε να επιτευχθεί πρωτογενές πλεόνασμα έως και 30%! Και αυτό θα είναι κάτι πρωτοφανές στην Ιστορία, αφού χώρες που υπέβαλαν τους λαούς τους στην πιο σκληρή λιτότητα (Καναδάς, Σουηδία, Φινλανδία, Ιταλία, Δανία τη δεκαετία του 1990 και Βραζιλία τη δεκαετία του 2000) ποτέ δεν πέτυχαν πρωτογενή πλεονάσματα άνω του 3%-4%. Γι' αυτό ακριβώς η παράμετρος της ανάπτυξης απουσιάζει από τα ευρωπαϊκά σενάρια επί χαρτού. Ολα τους αρχίζουν από την υπόρρητη παραδοχή πως, όσο αυτές οι χώρες θα ξεπληρώνουν τα χρέη τους, θα πρέπει να ξεχάσουν την ανάπτυξη. Επειδή, για την ευρωπαϊκή ηγεσία, προτού σωθούν οι χώρες προέχει να σωθούν οι τραπεζίτες.

Πόσο...
... θα αντέξουν οι λαοί; Ο ισλανδικός λαός έδειξε τα όρια της ανοχής του. Αυτή τη φορά η ευρωπαϊκή ηγεσία λέει, εντάξει, ίσως να τα καταφέρουμε καλύτερα με τις χώρες που είναι δεμένες με τα δεσμά της ευρωζώνης. Ενας από τους θεμέλιους λίθους του διεθνούς δικαίου είναι η ιδέα πως όταν μια χώρα αναλαμβάνει ένα χρέος, αυτό πρέπει να γίνεται δημοκρατικά, με τη σύμφωνη γνώμη του λαού της. Τι κάνουν σήμερα οι λαοί των υπερχρεωμένων χωρών της Ευρώπης; Διαδηλώνουν. Και με αυτόν τον τρόπο, όπως υποστηρίζει ο οικονομολόγος Μάικλ Χάντσον, θέτουν τα νομικά θεμέλια για την αμφισβήτηση του χρέους που τους έχουν φορτώσει. Με δυο λόγια λένε, κοιτάξτε, αυτά τα χρέη που λέτε πως είναι δικά μας και που για να τα πάρετε πίσω ξεπουλάτε τις εθνικές περιουσίες μας γνωρίζατε καλά από την αρχή πως όχι μονάχα δεν ήταν δικά μας - τα περισσότερα από αυτά ούτε καν τα γνωρίζαμε - αλλά και πως διαφωνούσαμε με αυτά, ζητώντας εκλογές και δημοψηφίσματα, όπως ακριβώς οι Ισλανδοί. Δεν έχει σημασία πόσο διεφθαρμένες μπορεί να ήταν οι κυβερνήσεις μας. Τα χρέη που δημιούργησαν εμείς δεν τα αποδεχτήκαμε. Ούτε θα τα αποδεχτούμε ποτέ.

Πολλοί λαοί...
... σε πολλές χώρες δέχτηκαν, όταν χρειάστηκε, να θυσιάσουν τα παιδιά τους και τα παιδιά των παιδιών τους για υψηλά ιδανικά αλλά κανένας λαός, σε καμιά χώρα δεν δέχτηκε ποτέ να θυσιάσει τα παιδιά του και τα παιδιά των παιδιών του για να μη χάσουν λεφτά οι τραπεζίτες.

Τα Νέα 18.07.2011

Του Ρούσσου Βρανά

Πάνω στον φόβο...
... των λέξεων οι πολιτικοί έχτιζαν ανέκαθεν ολόκληρες καριέρες.

Οι λέξεις...
... όμως δεν φόβιζαν πάντα όλους το ίδιο. Η λέξη «πτώχευση» αντηχεί μάλλον τρομερή, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για την πτώχευση μιας χώρας έναντι των δανειστών της. Οι κυβερνήσεις την αποφεύγουν. Την επισείουν μονάχα ως φόβητρο στον λαό, ώστε να υποταχθεί στη λογική της πληρωμής αυτών των δανειστών στο ακέραιο. Για την πτώχευση έναντι των δανειστών προτιμούν πιο κομψές εκφράσεις: επιμηκύνσεις, μετακυλίσεις, αναδιαρθρώσεις (και άλλα συνώνυμα της στάσης πληρωμών). Οι ίδιες κυβερνήσεις χρησιμοποιούν το ίδιο διακριτικά τη λέξη «εσωτερική υποτίμηση» (μείωση του γενικού επιπέδου των μισθών και των τιμών), που όμως στην πραγματικότητα δεν είναι και αυτή παρά μια πτώχευση: η πτώχευση του λαού. Επειδή είναι άκομψο να παραδεχθούν ότι, προκειμένου να πτωχεύσουν έναντι των δανειστών τους, προτιμούν να πτωχεύσουν έναντι των πολιτών τους, αθετώντας όλα όσα τους οφείλουν: δημόσιες υπηρεσίες, συντάξεις, ασφάλιση, παιδεία, υγεία και πολλά άλλα που θυσιάζονται για να εξοφληθούν οι οφειλές στους τοκογλύφους.

Το πρώτο...
... πράγμα που σκέφτονται οι ληστές των οικονομιών όταν ένας οφειλέτης τους φθάσει στο κόκκινο, έγραφε ο Ρόμπερτ Κάτνερ στο περιοδικό «Αμέρικαν Σπεκτέιτορ», είναι αν αξίζει περισσότερο ζωντανός ή νεκρός. Συνήθως η απάντηση είναι «ζωντανός». Ωσότου να πεθάνει από τα χρέη. Και τότε μπαίνουν στο τραπέζι όλες αυτές οι επιμηκύνσεις, οι μετακυλίσεις, οι αναδιαρθρώσεις και οι ευφημισμοί της στάσης πληρωμών που διαρκούν όσο ακόμη βλέπουν τον οφειλέτη να αναπνέει. Αυτό ακριβώς συμβαίνει σήμερα στην υπερχρεωμένη Ευρώπη, λέει ο Μάικλ Χάντσον, καθηγητής των Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο του Κάνσας. Οπως και στις υπερχρεωμένες ΗΠΑ. «Οι απαιτήσεις να ιδιωτικοποιηθούν τα οδικά δίκτυα, οι γαίες, τα λιμάνια και τα συστήματα ύδρευσης διατυπώνονται απαράλλαχτα στην Ευρώπη όπως και στο Σικάγο και άλλες αμερικανικές πόλεις», λέει ο αμερικανός οικονομολόγος. «Τα συμφέροντα της ολιγαρχίας του χρήματος βλέπουν την κρίση του χρέους σαν μια μεγάλη ευκαιρία διαρπαγής. Τώρα, λένε, μπορούμε να αρπάξουμε όλα τα χρέη που δημιουργήσαμε εμείς και να τα μετατρέψουμε σε χειροπιαστά περιουσιακά στοιχεία. Μπορούμε να βάλουμε στο χέρι νησιά, μπορούμε να αγοράσουμε δημόσια φιλέτα, τόσο στις υπερχρεωμένες ευρωπαϊκές χώρες όσο και στη Μινεσότα, το Σικάγο και την Καλιφόρνια». Με τη συνενοχή υποτακτικών κυβερνήσεων, η κρίση του χρέους λειτουργεί γι' αυτά τα συμφέροντα σαν μονόδρομος. «Ποτέ άλλοτε σε αυτήν την κρίση, οι εκατομμυριούχοι δεν είχαν συγκεντρώσει τόσο πλούτο», έγραφε η εφημερίδα «Φαϊνάνσιαλ Τάιμς». «Από το 2008 έως το 2010, οι εκατομμυριούχοι στη Βόρεια Αμερική ανήλθαν από 2,7 σε 3,4 εκατομμύρια και από 2,6 σε 3,1 εκατομμύρια στην Ευρώπη».

Η κρίση...
... του χρέους, όπως την ονομάζουν, δεσμεύει τους πολίτες των χωρών να εργάζονται στο διηνεκές για την αποπληρωμή του, με όρους που καθιστούν ουσιαστικά ανέφικτη την απαλλαγή τους από αυτό, σε αυτό το σύστημα που είναι φτιαγμένο για να γεννά εκατομμυριούχους.

Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία / Le Monde diplomatique 17.07.2011

"Μην ντραπείτε να ζητήσετε το φεγγάρι"

Του Serge Halimi

Η ευρωπαϊκή κρίση, η οποία εκτός από οικονομική είναι επίσης και δημοκρατική, εγείρει τέσσερα θεμελιώδη ερωτήματα.

Γιατί κάποιες πολιτικές, παρόλο που η χρεοκοπία τους ήταν προδιαγεγραμμένη, εφαρμόστηκαν σε τέσσερεις χώρες (Ιρλανδία, Ισπανία, Πορτογαλία, Ελλάδα) με χαρακτηριστική δριμύτητα; Πόσο μεγάλοι φωστήρες μπορεί να είναι οι αρχιτέκτονες αυτών των επιλογών, ώστε η κάθε -προβλεπόμενη- αποτυχία του φαρμάκου που προτείνουν να τους οδηγεί στην απόφαση να δεκαπλασιάζουν τη δόση; Πώς, σε ένα δημοκρατικό σύστημα, να εξηγήσει κανείς το γεγονός ότι οι λαοί που πέφτουν θύματα τέτοιων συνταγών μοιάζουν να μην έχουν άλλη επιλογή από το να αντικαταστήσουν μια αποτυχημένη κυβέρνηση με μια άλλη, ιδεολογική κόπια της προηγούμενης και αποφασισμένη να εφαρμόσει την ίδια «θεραπεία σοκ»; Εντέλει, είναι δυνατόν να γίνουν τα πράγματα αλλιώς;

Η απάντηση στα δύο πρώτα ερωτήματα είναι επιβεβλημένη, από τη στιγμή που ξεφεύγουμε από τη διαφημιστική φλυαρία περί «γενικού συμφέροντος», «κοινών ευρωπαϊκών αξιών» ή «κοινής διαβίωσης». Οι πολιτικές που εφαρμόζονται δεν είναι παράλογες. Είναι, αντιθέτως, ορθολογιστικές. Και, επί της ουσίας, επιτυγχάνουν τον στόχο τους. Μόνο που αυτός δεν είναι να μπει ένα τέλος στην οικονομική και χρηματοπιστωτική κρίση, αλλά να δρέψουν κάποιοι τους καρπούς της, που κρύβουν απίστευτο ζουμί. Μια κρίση η οποία επιτρέπει να καταργούνται χιλιάδες θέσεις δημοσίων υπαλλήλων (στην Ελλάδα, οι εννέα στις δέκα θέσεις που μένουν κενές λόγω συνταξιοδότησης δεν θα αναπληρώνονται), να πετσοκόβονται οι ασφαλιστικές παροχές και η διάρκεια της άδειας μετά αποδοχών, να ξεπουλιούνται ολόκληρα φιλέτα της οικονομίας προς όφελος ιδιωτικών συμφερόντων, να αμφισβητείται το δικαίωμα στην εργασία, να αυξάνονται οι έμμεσοι φόροι (οι πιο άδικοι) και το κόστος των δημοσίων υπηρεσιών, να μειώνονται οι εισφορές για την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, να ικανοποιείται, εν συντομία, το όνειρο για μια κοινωνία της αγοράς - η κρίση αποτελεί θείο δώρο για τους θιασώτες του φιλελευθερισμού. Σε κανονικές εποχές, το παραμικρό από τα παραπάνω μέτρα θα τους υποχρέωνε να δώσουν έναν αβέβαιο και άγριο αγώνα. Εδώ, τα πάντα γίνονται μονομιάς. Γιατί, λοιπόν, να επιθυμούν την έξοδο από ένα τούνελ που για αυτούς είναι σαν μια λεωφόρος ταχείας κυκλοφορίας με προορισμό τη Γη της Επαγγελίας;

«ΖΗΤΩ Η ΚΡΙΣΗ»

Στις 11 Ιουνίου, ένας αρθογράφος του «The Economist» σημείωνε ότι «οι Ελληνες που ενδιαφέρονται πραγματικά για μεταρρυθμίσεις, αλλά βλέπουν στην κρίση μια ευκαιρία για να επαναφέρουν τη χώρα στον ίσιο δρόμο. Πλέκουν κρυφά το εγκώμιο των ξένων που σφίγγουν τα λουριά των βουλευτών τους(1)». Στο ίδιο τεύχος του φιλελεύθερου εβδομαδιαίου εντύπου, μπορούσε κανείς να βρει και μια ανάλυση του προγράμματος λιτότητας που επέβαλαν στην Πορτογαλία η Ε.Ε. και το ΔΝΤ. «Οι επιχειρηματίες δηλώνουν κατηγορηματικά ότι δεν πρέπει να υπάρξουν αποκλίσεις. Ο Πέντρο Φεράζ Ντα Κόστα, ο οποίος διευθύνει μια δεξαμενή σκέψης που πρόσκειται στην εργοδοσία, εκτιμά ότι κανένα πολιτικό κόμμα τα τελευταία 30 χρόνια δεν θα είχε τολμήσει να προτείνει ένα τόσο ακραίο μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα. Και προσθέτει ότι η Πορτογαλία δεν πρέπει να αφήσει μια τέτοια ευκαιρία να πάει χαμένη(2)». Ζήτω η κρίση, με λίγα λόγια.

Τριάντα χρόνια. Αυτή είναι περίπου η ηλικία της πορτογαλικής δημοκρατίας, τότε που ο λαός έραινε με γαρίφαλα τους νεαρούς συνταγματάρχες για να τους ευχαριστήσει επειδή ανέτρεψαν μια δικτατορία, έβαλαν τέλος στους αποικιοκρατικούς πολέμους και υποσχέθηκαν αγροτική μεταρρύθμιση, καμπάνιες κατά του αναλφαβητισμού και την εξουσία στους εργάτες μέσα στα εργοστάσια. Μόνο που, με τη μείωση του ελάχιστου εισοδήματος και των επιδομάτων της ανεργίας, τις φιλελεύθερες «μεταρρυθμίσεις» στις συντάξεις, στην υγεία, στην παιδεία και τις μαζικές ιδιωτικοποιήσεις, πραγματοποιείται το μεγάλο άλμα προς τα πίσω. Το καλύτερο χριστουγεννιάτικο δώρο για το μεγάλο κεφάλαιο. Και το γιορτινό δέντρο θα συνεχίσει να λυγίζει από τα πολλά δώρα, αφού ο νέος πρωθυπουργός, Πάσος Κοέλιο, υποσχέθηκε να προχωρήσει πέρα από τις επιταγές της Ε.Ε. και του ΔΝΤ. Θέλει, πράγματι, να «καταπλήξει» τους επενδυτές.

«Συνειδητά ή όχι», λέει στην ανάλυσή του ο αμερικανός οικονομολόγος Πολ Κρούγκμαν, «οι κυβερνώντες υπηρετούν σχεδόν αποκλειστικά τα συμφέροντα των δανειστών -αυτών που αποκομίζουν τεράστια κέρδη από την περιουσία τους, αυτών που δάνεισαν πολλά χρήματα στο παρελθόν, πολλές φορές απερίσκεπτα και τους οποίους σήμερα προστατεύουν από τυχόν απώλειες με το να τις μεταθέτουν σε όλους τους άλλους». Ο Κρούγκμαν εκτιμά ότι οι επιλογές των κεφαλαιούχων επιβάλλονται με ολοένα μεγαλύτερη φυσικότητα, καθώς «δαπανούν σημαντικά ποσά στις προεκλογικές εκστρατείες και έχουν πρόσβαση στους πολιτικούς, οι οποίοι, μόλις πάψουν να κατέχουν δημόσια αξιώματα, πηγαίνουν συχνά να δουλέψουν για αυτούς(3)». Στο πλαίσιο των συζητήσεων στην Ευρώπη σχετικά με την παροχή οικονομικής βοήθειας προς την Ελλάδα, η αυστριακή υπουργός Οικονομικών, Μαρία Φέκτερ, έκανε αρχικά την εκτίμηση ότι «δεν μπορείτε να αφήνετε τις τράπεζες να πραγματοποιούν κέρδη ενώ οι φορολογούμενοι υφίστανται τις απώλειες(4)». Συγκινητική η αφέλειά της. Η Ευρώπη, αφού δίστασε για 48 ώρες, επέτρεψε στα «συμφέροντα των δανειστών» να κυριαρχήσουν σε όλα τα μέτωπα.

Φαινομενικά, η κρίση του εθνικού χρέους είναι το αποτέλεσμα «περίπλοκων» μηχανισμών, η γνώση των οποίων προϋποθέτει την ικανότητα να παίζεις στα δάχτυλα τις συνεχείς εξελίξεις στο χρηματοπιστωτικό σύμπλεγμα: παράγωγα προϊόντα, ασφάλιστρα κινδύνου (τα περίφημα CDS ή «credit default swaps») κ.λπ. Αυτή η εξειδίκευση δυσχεραίνει την ανάλυση ή μάλλον την περιορίζει σε έναν στενό κύκλο «ειδημόνων», οι οποίοι, γενικά, είναι κι αυτοί που επωφελούνται. Αυτοί εξαργυρώνουν τη γνώση τους, ενώ οι «αναλφάβητοι» της οικονομίας πληρώνουν, νομίζοντας ίσως ότι πρόκειται για ένα αναπόφευκτο χαράτσι. Ή για έναν νεωτερισμό που τους ξεπερνά, ο οποίος, εντέλει, είναι το ίδιο πράγμα. Ας δοκιμάσουμε καλύτερα την απλότητα, δηλαδή, την πολιτική.

Ο ΒΡΑΧΝΑΣ ΤΩΝ ΔΑΝΕΙΩΝ

Αλλοτε, οι ευρωπαίοι μονάρχες έπαιρναν δάνεια από τους δόγηδες της Βενετίας, τους εμπόρους της Φλωρεντίας και τους τραπεζίτες της Γένοβας. Κανένας δεν μπορούσε να τους εξαναγκάσει να τα εξοφλήσουν. Ενίοτε τα μοιράζονταν μεταξύ τους, γεγονός που έλυνε το πρόβλημα του δημόσιου χρέους... Πολύ αργότερα, το νεοσύστατο σοβιετικό καθεστώς γνωστοποίησε ότι δεν σκόπευε να εξοφλήσει τα ποσά τα οποία είχαν δανειστεί και διασπαθίσει οι τσάροι. Ολόκληρες γενιές γάλλων αποταμιευτών βρέθηκαν τότε ξαφνικά με «ρώσικα δάνεια» χωρίς καμία αξία στα κιτάπια τους.

Αλλά υπήρχαν και άλλοι, πιο υπόγειοι, τρόποι για να χαλαρώσει ο βραχνάς των δανείων(5). Κάπως έτσι, το δημόσιο χρέος της Βρετανίας πέρασε μεταξύ 1945 και 1955 από το 216% στο 138% του ΑΕΠ, των ΗΠΑ από το 116% στο 66%. Χωρίς πρόγραμμα λιτότητας. Ισα ίσα. Βέβαια, η ραγδαία οικονομική ανάπτυξη της μεταπολεμικής περιόδου απορρόφησε αυτομάτως ένα τμήμα του χρέους στον εθνικό πλούτο. Αλλά δεν ήταν μόνο αυτό. Γιατί τότε τα κράτη εξοφλούσαν μια νομισματική αξία η οποία ελαττωνόταν κάθε χρόνο λόγω του επιπέδου του πληθωρισμού. Οταν ένα δάνειο που έχει εκδοθεί με ετήσιο επιτόκιο 5% εξοφλείται με ένα νόμισμα το οποίο κάθε χρόνο χάνει το 10% της αξίας του, αυτό που ονομάζουμε «πραγματικό επιτόκιο» γίνεται αρνητικό - κι αυτός που κερδίζει είναι ο οφειλέτης. Πράγματι, από το 1945 ώς το 1980, το πραγματικό επιτόκιο ήταν αρνητικό σχεδόν κάθε χρόνο στις περισσότερες χώρες της Δύσης. Αποτέλεσμα, «οι καταθέτες έβαζαν τα λεφτά τους σε τράπεζες που δάνειζαν τα κράτη με επιτόκια κατώτερα του πληθωρισμού(6)». Οπότε, το δημόσιο χρέος ξεφούσκωνε χωρίς ιδιαίτερη προσπάθεια. Στις ΗΠΑ, τα αρνητικά πραγματικά επιτόκια επέφεραν στα ταμεία του αμερικανικού κράτους ένα ποσό που ανερχόταν στο 6,3% του ΑΕΠ το χρόνο καθ' όλη τη δεκαετία 1945 - 1955(7).

Γιατί δέχονταν οι «καταθέτες» να τους κλέβουν; Γιατί δεν είχαν άλλη επιλογή. Εξαιτίας του ελέγχου των κεφαλαίων, καθώς και της εθνικοποίησης των τραπεζών, δεν μπορούσαν να κάνουν τίποτα άλλο από το να δανείζουν το κράτος, το οποίο εξασφάλιζε με αυτό τον τρόπο τη χρηματοδότησή του(8). Οι πλούσιοι ιδιώτες δεν είχαν επομένως τη δυνατότητα να αγοράσουν κερδοσκοπικά επενδυτικά ομόλογα Βραζιλίας που συνδέονταν με την εξέλιξη της τιμής της σόγιας για τα επόμενα τρία χρόνια... Απέμενε η διαρροή των κεφαλαίων και οι βαλίτσες γεμάτες πλάκες χρυσού που έφευγαν από τη Γαλλία με προορισμό την Ελβετία την παραμονή μιας νομισματικής υποτίμησης ή μιας εκλογικής αναμέτρησης στην οποία ενδεχομένως να νικούσε η αριστερά. Μόνο που τότε οι απατεώνες κινδύνευαν να προσγειωθούν στη φυλακή.

Τη δεκαετία του 1980 το σκηνικό ανατράπηκε. Οι αναπροσαρμογές των μισθών με γνώμονα τον πληθωρισμό (κινητή κλίμακα) προστάτευαν την πλειονότητα των εργαζομένων από τις συνέπειές του, ενώ η απουσία ελευθερίας κινήσεων των κεφαλαίων υποχρέωνε τους επενδυτές να υποστούν τα αρνητικά πραγματικά επιτόκια. Στη συνέχεια, θα συνέβαινε το αντίθετο.

Η κινητή μισθολογική κλίμακα εξαφανίζεται σχεδόν παντού - στη Γαλλία, ο οικονομολόγος Αλέν Κοτά θα χαρακτηρίσει αυτή τη μείζονος σημασίας απόφαση, η οποία ελήφθη το 1982, «δώρο Ντελόρ» (στην εργοδοσία). Εξάλλου, μεταξύ 1981 και 2007, η λερναία ύδρα του πληθωρισμού ηττάται κατά κράτος και τα πραγματικά επιτόκια γίνονται σχεδόν πάντα θετικά. Εκμεταλλευόμενοι την απελευθέρωση στην κίνηση των κεφαλαίων, οι «καταθέτες» (να διευκρινίσουμε ότι δεν αναφερόμαστε στη συνταξιούχο από την Λισαβόνα που έχει έναν αποταμιευτικό λογαριασμό ούτε στον υπάλληλο από τη Θεσσαλονίκη... ) βάζουν τα κράτη να ανταγωνίζονται το ένα το άλλο και, σύμφωνα με την περίφημη ρήση του Φρανσουά Μιτεράν, «βγάζουν λεφτά στον ύπνο τους». Επιβράβευση του ρίσκου χωρίς ανάληψη ρίσκου! Χρειάζεται, άραγε, να υπογραμμίσουμε ότι, όταν περνάμε από την κινητή μισθολογική κλίμακα με αρνητικά πραγματικά επιτόκια, σε μια ταχεία πτώση της αγοραστικής δύναμης μαζί με την ανταπόδοση του κεφαλαίου που κάνει φτερά, επέρχεται συνολική ανατροπή των κοινωνικών δεδομένων;

ΕΚΒΙΑΣΜΟΙ ΚΑΙ ΤΕΛΕΣΙΓΡΑΦΑ

Φαίνεται όμως πως αυτό δεν είναι πλέον αρκετό. Στους μηχανισμούς που ευνοούν το κεφάλαιο εις βάρος της εργασίας, η «τρόικα» (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Κεντρική Ευρωπαϊκή Τράπεζα, ΔΝΤ) επέλεξε να προσθέσει τον εξαναγκασμό, τον εκβιασμό και τα τελεσίγραφα. Καθημαγμένα κράτη από την υπερβολικά γενναιόδωρη βοήθεια που παρείχαν στις τράπεζες, εκλιπαρούν για ένα δάνειο προκειμένου να βγάλουν τον μήνα. Η τρόικα τα πιέζει να επιλέξουν ανάμεσα στη φιλελεύθερη κάθαρση και τη χρεοκοπία. Ενα ολόκληρο κομμάτι της Ευρώπης, το οποίο χθες γκρέμιζε τις δικτατορίες του Αντόνιο ντε Ολιβέιρα Σαλαζάρ, του Φρανσίσκο Φράνκο και των ελλήνων συνταγματαρχών, υποβιβάζεται σε προτεκτοράτο υπό τη διοίκηση των Βρυξελλών, της Φρανκφούρτης και της Ουάσινγκτον. Βασική αποστολή: η προστασία του χρηματοπιστωτικού συστήματος.

Οι κυβερνήσεις των κρατών παραμένουν στις θέσεις τους, αλλά μόνο και μόνο για να επιβλέπουν την ορθή εκτέλεση των εντολών και να τους φτύνει, όπως είναι επόμενο, ο λαός τους, ο οποίος έχει καταλάβει ότι δεν θα γίνει ποτέ αρκετά φτωχός ώστε να τον λυπηθεί το σύστημα. «Η πλειονότητα των Ελλήνων συγκρίνει τη διεθνή δημοσιονομική κηδεμονία με μια νέα δικτατορία η οποία έχει διαδεχθεί τη δικτατορία των συνταγματαρχών που βίωσε η χώρα από το 1967 ώς το 1974(9)», αποκαλύπτει η «Le Figaro». Πώς είναι δυνατό να φαντάζεται κανείς ότι η ευρωπαϊκή ιδέα θα βγει ενισχυμένη από τη στιγμή που παρομοιάζεται με έναν δεσμοφύλακα, με έναν ξένο δικαστικό κλητήρα που αρπάζει τα νησιά σας, τις παραλίες σας και τα εθνικά σας πάρκα για να τα μεταπωλήσει σε ιδιώτες; Είναι δυνατόν, μετά το 1919 και τη Συνθήκη των Βερσαλλιών, να αγνοεί κανείς τον καταστροφικό εθνικισμό που μπορεί να εξαπολύσει ένα τέτοιο αίσθημα ταπείνωσης του λαού;

ΑΟΠΛΗ ΑΓΑΝΑΚΤΗΣΗ

Οι προκλήσεις, στο μεταξύ, πολλαπλασιάζονται. Ο επόμενος πρόεδρος της Κεντρικής Ευρωπαϊκής Τράπεζας, ο Μάριο Ντράγκι, ο οποίος, όπως και ο προκάτοχός του, θα εκδώσει προσταγές «λιτότητας» προς την Αθήνα, είχε διατελέσει πρόεδρος της Goldman Sachs την εποχή που η εν λόγω επιχειρηματική τράπεζα βοηθούσε την ελληνική δεξιά να καμουφλάρει τους δημόσιους λογαριασμούς της(10). Το ΔΝΤ, το οποίο επίσης έχει άποψη και για το γαλλικό σύνταγμα, ζητά από το Παρίσι να εντάξει σε αυτό έναν «κανόνα δημοσιονομικής ισορροπίας». Το σχετικό έργο έχει αναλάβει ο Νικολά Σαρκοζί.

Η Γαλλία, από την πλευρά της, γνωστοποιεί ότι θα ήθελε να δει τα ελληνικά κόμματα «να ενωθούν και να σχηματίσουν μια συμμαχία» κατά τα πρότυπα των ομολόγων τους στην Πορτογαλία. Ο πρωθυπουργός, Φρανσουά Φιγιόν, καθώς και ο Ζοζέ Μπαρόζο, ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, έχουν επιχειρήσει, εξάλλου, να πείσουν για αυτό τον ηγέτη της ελληνικής δεξιάς, Αντώνη Σαμαρά. Τέλος, ο Ζαν-Κλοντ Τρισέ, ο πρόεδρος της Κεντρικής Ευρωπαϊκής Τράπεζας, ονειρεύεται «να αποκτήσουν οι ευρωπαϊκές αρχές δικαίωμα βέτο σε ορισμένες αποφάσεις εθνικής οικονομικής πολιτικής(11)».

Η Ονδούρα έχει δημιουργήσει ζώνες χωρίς δασμούς, στις οποίες ο κρατικός έλεγχος δεν έχει καμία ισχύ(12). Η Ευρώπη, στο ίδιο πνεύμα, εγκαινιάζει σήμερα «θέματα εκτός ελέγχου» (οικονομία, κοινωνικά), στα οποία εξανεμίζονται οι διαφωνίες μεταξύ των πολιτικών κομμάτων, καθώς πρόκειται για τομείς περιορισμένης ή μηδενικής εθνικής κυριαρχίας. Οπότε, η συζήτηση περιστρέφεται γύρω από «κοινωνικά ζητήματα»: την μπούργκα, τη νομιμοποίηση της κάνναβης, τα ραντάρ στους αυτοκινητόδρομους, τη διαμάχη της ημέρας με αφορμή την κίνηση ανυπομονησίας ή τη βρισιά που ξεστόμισε ένας ζαλισμένος πολιτικός ή ένας καλλιτέχνης που ήπιε πάρα πολύ. Τούτη η συνολική εικόνα επιβεβαιώνει μια τάση που έχει αρχίσει να διαφαίνεται τις δύο τελευταίες δεκαετίες: Η πραγματική πολιτική εξουσία να μετατοπίζεται σε θέματα δημοκρατικού εφησυχασμού. Αυτό, ώς την ημέρα που η αγανάκτηση θα ξεσπάσει. Εδώ βρισκόμαστε σήμερα.

Μόνο που η αγανάκτηση είναι άοπλη, χωρίς τη γνώση των μηχανισμών που την προκάλεσαν και χωρίς πολιτικό υπόβαθρο. Οι λύσεις -να γυρίσουμε την πλάτη στις μονεταριστικές και αποπληθωριστικές πολιτικές που επιδεινώνουν την «κρίση», να καταργηθεί πλήρως το χρέος ή ένα τμήμα του, να πάρουμε στην κατοχή μας τις τράπεζες, να υποτάξουμε το χρηματοπιστωτικό σύστημα, να πετύχουμε την αποπαγκοσμιοποίηση, να επανακτήσουμε τα εκατοντάδες δισεκατομμύρια ευρώ που έχασε το κράτος από τη μείωση της φορολογίας, γεγονός που ευνοεί τους πλούσιους (70 δισ. ήταν ούτε λίγο ούτε πολύ οι απώλειες στη Γαλλία την τελευταία δεκαετία) - είναι γνωστές. Και οι άνθρωποι που οι γνώσεις τους περί οικονομίας δεν έχουν τίποτα να ζηλέψουν από τις αντίστοιχες του κυρίου Τρισέ, αλλά που δεν υπηρετούν τα ίδια συμφέροντα με αυτόν, τις έχουν αναλύσει λεπτομερώς(13).

Δεν έχουμε, επομένως, να κάνουμε τόσο με μια συζήτηση «τεχνικού» και οικονομικού χαρακτήρα, όσο με έναν πολιτικό και κοινωνικό αγώνα. Οι φιλελεύθεροι, βέβαια, θα χλευάσουν λέγοντας πως οι προοδευτικοί διεκδικούν το ανέφικτο. Τι άλλο όμως κάνουν αυτοί πέρα από το να βάζουν την τελευταία πινελιά σε μια ανυπόφορη κατάσταση; Ισως, λοιπόν, είναι καιρός να ξαναφέρουμε στη μνήμη μας την προτροπή που απηύθυνε ο Ζαν Πολ Σαρτρ με τη βοήθεια του Πολ Νιζάν: «Μην ντραπείτε να ζητήσετε το φεγγάρι(14)».

Ελευθεροτυπία / ΕΠ7Α 17.07.2011

Πως οι πολίτες γίνονται πελάτες

Απο τον Θανάση Γιαλκετση

ΜΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ του «Consumed: How Markets Corrupt Children, Infantilize Adults and Swallow Citizens Whole» (Norton, 2007), ο αμερικανός πολιτικός επιστήμονας Μπέντζαμιν Μπάρμπερ ασκούσε κριτική στον υπερκαταναλωτισμό που χαρακτηρίζει τις δυτικές κοινωνίες και ταυτόχρονα προειδοποιούσε για τις δραματικές επιπτώσεις που συνεπιφέρουν ο μετασχηματισμός του πολίτη σε πελάτη/καταναλωτή, η απώλεια ελευθερίας και κυριαρχίας, η ιδιωτικοποίηση της δημόσιας σφαίρας.

- Καθηγητή Μπάρμπερ, ένα από τα κεντρικά θέματα του βιβλίου σας είναι η οπισθοδρόμηση στο παιδικό στάδιο, προς το οποίο ο σύγχρονος καπιταλισμός σπρώχνει τους καταναλωτές. Εσείς ορίζετε αυτήν την οπισθοδρόμηση ως το σύνδρομο του Πίτερ Παν. Το φαινόμενο είναι παγκόσμιο, αλλά γιατί το αρχικό του επίκεντρο βρίσκεται στην Αμερική;

- Γιατί μια από τις σαγηνευτικές όψεις της Αμερικής, που είναι νεαρό έθνος, είναι ένα είδος αρχικής αθωότητας: η ιδέα ότι όλα εδώ μπορούν να ξεκινήσουν πάλι από την αρχή, ένας μύθος ιδιαίτερα σημαντικός για τους μετανάστες. Ο Νέος Κόσμος γοητευόταν πάντοτε από τη νεότητα και αυτό είναι θετικό. Η σκοτεινή πλευρά αντίθετα σχετίζεται με την εκμετάλλευση της παιδικής αφέλειας. Στην οικονομική σφαίρα παρακολουθούμε εδώ και καιρό έναν εκχυδαϊσμό, μια παιδαριώδη μορφή των καταναλώσεων, μιαν αποβλάκωση των εμπορευμάτων αλλά και των πολιτιστικών προϊόντων, προκειμένου αυτά να γίνουν επιθυμητά στους εφήβους και στα παιδιά.

- Δεν ήταν πάντοτε στη φύση του καπιταλισμού το να θέλει να δημιουργεί νέες αγορές, νέες κατηγορίες καταναλωτών;

- Από τις απαρχές του ο δυτικός καπιταλισμός είχε την ικανότητα να ικανοποιεί υπαρκτές μαζικές ανάγκες και επομένως είχε μια κοινωνική ωφελιμότητα, η οποία συμβιβαζόταν με τον ιδιωτικό πλουτισμό και με τη συσσώρευση του κεφαλαίου στα χέρια της βιομηχανικής αστικής τάξης. Εξάλλου, η προτεσταντική ηθική εγκωμίαζε την αρετή της αποταμίευσης και αυτό ευνοούσε την επένδυση. Για 400 χρόνια αυτό το σύστημα λειτούργησε τόσο καλά ώστε οδήγησε σε μια κατάσταση, μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, στην οποία μεγάλο μέρος του μεσαίου στρώματος στις αναπτυγμένες χώρες είχε ήδη ικανοποιήσει όλες του τις ανάγκες. Μπροστά στον κίνδυνο μιας κρίσης της ανάπτυξης, ο καπιταλισμός πραγματοποίησε μια μεταστροφή: άρχισε να παράγει ανάγκες πριν ακόμα αρχίσει να παράγει αγαθά. Αυτή ήταν η αρχή της εποχής της υπερκατανάλωσης, που εγκαινίασε το νέο παιδαριώδες ήθος. Ο σύγχρονος καπιταλισμός εγκωμιάζει την κατανάλωση και όχι την αποταμίευση, τη σπατάλη και όχι την επένδυση. Το ιδεώδες να υπηρετούμε την κοινωνία αντικαταστάθηκε από τον ηδονισμό, από την εξύμνηση της απόλαυσης, από την ιδέα ότι πρέπει να υπηρετούμε μόνον τον εαυτό μας. Οι έφηβοι και τα παιδιά γίνονται το αρχέτυπο, το πρότυπο του ιδεώδους καταναλωτή, επειδή είναι παρορμητικοί, δεν σκέφτονται πολύ πριν αγοράσουν.

- Αλλαξε και ο ενήλικος καταναλωτής. Εχουμε το σύνδρομο του Πίτερ Παν, του μύθου της αιώνιας νεότητας, ο οποίος ενθαρρύνεται από τη διαφήμιση και από τη βιομηχανία της ψυχαγωγίας.

- Ναι, η ευδαιμονία συνδέεται με το να παραμένουμε και στην ενήλικη ζωή μας καταναλωτές-παιδιά, δηλαδή εγωκεντρικά πλάσματα που λένε πάντα «εγώ θέλω». Είναι ένα πολιτιστικό εγχείρημα ισοπέδωσης προς τα κάτω. Ο καπιταλισμός έρχεται σε σύγκρουση με παλαιότερα συστήματα αξιών, όπως οι θρησκείες, για παράδειγμα στον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζει τον γονικό ρόλο. Οι θρησκείες προσπαθούσαν πάντοτε να ενισχύουν το κύρος των γονέων. Για τον σύγχρονο καπιταλισμό αντίθετα οι γονείς είναι εκείνοι που παραμερίζουν τα εμπόδια ανάμεσα στον έφηβο και την κατανάλωση. Ο σύγχρονος καπιταλισμός είναι ο συνδυασμός αυτών των δύο στοιχείων: της επινόησης των αναγκών και του παιδισμού που επιβάλλεται στην ενήλικη κοινωνία.

- Στο βιβλίο σας δεν σταματάτε εδώ. Συνεχίζετε καταγγέλλοντας τις συνέπειες που έχουν όλα αυτά για τη δημοκρατία.

- Στον σύγχρονο καπιταλισμό η πρωταρχική και κυριότερη ταυτότητά μας είναι εκείνη του καταναλωτή και όχι του πολίτη. Ο ρόλος του κράτους περιορίζεται, αποδυναμώνεται και αμφισβητείται. Η ίδια η πολιτική γίνεται μάρκετινγκ και οι υποψήφιοι προβάλλονται σαν προϊόντα μαζικής κατανάλωσης.

- Υπάρχουν και κινήματα της αριστεράς που προτείνουν να αλλάξουμε τον κόσμο επενεργώντας πάνω στις καταναλωτικές επιλογές. Εσείς ωστόσο αμφισβητείτε και αυτά.

- Γιατί και αυτό είναι ένα παραμύθι για παιδιά. Η ιδέα ότι θα αλλάξουμε τον κόσμο μέσα από την ιδιωτική κατανάλωση είναι ένα παραμύθι με ευτυχές τέλος. Η εκπαίδευση των παιδιών μας, η κλιματική ισορροπία του πλανήτη, η ενεργειακή ανεξαρτησία: σε όλες αυτές τις σφαίρες η αλλαγή δεν μπορεί να έρθει απλώς από ατομικές επιλογές δαπάνης. Αν εμείς αναδιπλωθούμε στη σφαίρα της ατομικής δράσης -έστω της «πράσινης» κατανάλωσης- και απαρνηθούμε τον ρόλο μας στην πολιτική, είναι σαν να αποδεχόμαστε την ήττα μας.

- Η συνταγή σας μοιάζει παράδοξη: να επιστρέψουμε στον αρχικό καπιταλισμό;

- Το αληθινό παράδοξο είναι το ότι ζούμε σε έναν κόσμο στον οποίο όποιος έχει το χρήμα δεν έχει πλέον πραγματικές ανάγκες, ενώ όποιος έχει ακόμα πελώριες ανικανοποίητες ανάγκες δεν διαθέτει αγοραστική δύναμη. Οφείλουμε να υποχρεώσουμε τον καπιταλισμό να ικανοποιεί τις υλικές ανάγκες εκεί όπου αυτές υπάρχουν. Εδώ υπάρχει ένα πεδίο για μια νέα ανάπτυξη, πιο υγιή και πιο δίκαιη. Δεν πρόκειται για την αυταπάτη ενός αλτρουιστικού καπιταλισμού, αλλά για την αξιοποίηση του κινήτρου του κέρδους στην υπηρεσία των πιο επειγόντων αιτημάτων της ανθρωπότητας.

Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία 17.07.2011

Σκλάβοι στην Ευρώπη του 21ου αιώνα

Άρθρο του Ignacio Ramonet

Δύο αιώνες μετά την κατάργηση της δουλείας, μια αποτρόπαιη πρακτική επανέρχεται, το εμπόριο ανθρώπων. Η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας (ILO) του ΟΗΕ εκτιμά ότι, σε όλο τον κόσμο, πάνω από 12 εκατομμύρια άνθρωποι γίνονται αντικείμενα εκμετάλλευσης της εργασιακής δύναμής τους ενάντια στις επιθυμίες τους και σε απάνθρωπες συνθήκες.

Οσον αφορά τις γυναίκες, η πλειονότητά τους αποτελεί θύματα σεξουαλικής εκμετάλλευσης, ενώ πολλές άλλες έχουν υποδουλωθεί ως οικιακές βοηθοί. Αφορά επίσης την περίπτωση νέων και υγιών ατόμων τα οποία, μέσα από ποικίλα προσχήματα, βρίσκονται παγιδευμένα, με στερημένη την ελευθερία τους, με το σώμα τους να έχει χρησιμεύσει ως πρώτη ύλη για την τροφοδοσία του παράνομου εμπορίου ανθρώπινων οργάνων.

Το δουλεμπόριο όμως εκτείνεται όλο και πιο πολύ, παγιδεύοντας άτομα που θα υποστούν εκμετάλλευση της εργασιακής δύναμής τους σε τομείς της παραγωγής ιδιαίτερα απαιτητικούς σε φτηνά εργατικά χέρια: τις ξενοδοχειακές επιχειρήσεις, την εστίαση, τη γεωργία και την οικοδομή.

Σε αυτό ακριβώς το θέμα, το εμπόριο των εργατών-σκλάβων, ο Οργανισμός για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (OSCE) αφιέρωσε μια διεθνή διάσκεψη, που έγινε στη Βιέννη στις 20 και 21 Ιουνίου, με τη συμμετοχή πολιτικών αρχών, διεθνών φορέων, Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων και πολυάριθμων ειδικών(1).

Μολονότι η μάστιγα είναι παγκόσμια, πολλοί ομιλητές υπογράμμισαν ότι ο καρκίνος της δουλείας διαχέεται και στην ίδια την Ευρωπαϊκή Ενωση. Ολο και μεγαλύτερος αριθμός των περιπτώσεων που αποκαλύπτεται από τα ΜΜΕ δεν αποτελεί παρά την κορυφή του παγόβουνου. Οι συνδικαλιστικές οργανώσεις και οι ΜΚΟ εκτιμούν πως, αυτή τη στιγμή, υπάρχουν στην Ευρώπη εκατοντάδες χιλιάδες εργαζόμενοι που ζουν τη φρίκη της δουλείας(2).

Στη Γαλλία, στην Ισπανία, στην Ιταλία, στις Κάτω Χώρες, στο Ηνωμένο Βασίλειο, στη Δανία και σε άλλα κράτη της Ευρωπαϊκής Ενωσης, πολλοί ξένοι μετανάστες, μαγνητισμένοι από τον ευρωπαϊκό αντικατοπτρισμό, πέφτουν στα δίχτυα των μαφιόζικων δικτύων που τους εξαναγκάζουν να εργάζονται κάτω από συνθήκες παρόμοιες με εκείνες του πάλαι ποτέ δουλεμπορίου. Μια έκθεση της ΔΟΕ αποκάλυψε ότι, στη Νότια Ιταλία λόγου χάρη, περίπου 1.200 χειρώνακτες εξαναγκάστηκαν να εργάζονται πάνω από 12 ώρες την ημέρα σε θερμοκήπια, χωρίς συμβόλαιο εργασίας και έναντι άθλιων ημερομισθίων. Ζούσαν περιορισμένοι σε συνθήκες στρατοπέδου συγκέντρωσης, χωρίς άδεια εξόδου και υπό στρατιωτικού τύπου επίβλεψη από ιδιωτικές πολιτοφυλακές.

Αυτού του είδους τα «στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας» πολλαπλασιάζονται. Σε μια άλλη περιφέρεια, παραδείγματος χάριν, αποκαλύφθηκε ότι εκατοντάδες πολωνοί μετανάστες γίνονταν αντικείμενα εκμετάλλευσης με παρόμοιο τρόπο, μερικές φορές έως θανάτου, κυρίως για το μάζεμα της ντομάτας. Οι «αφέντες» τους τους κρατούσαν σε συνθήκες απόλυτης παρανομίας. Είχαν κατάσχει όλα τα έγγραφά τους και δεν δίσταζαν να τους κακοποιούν προκειμένου να πετύχουν μεγαλύτερη αποδοτικότητα. Πολλοί εργαζόμενοι εξάλλου πέθαναν από εξάντληση· άλλοι έπεσαν νεκροί από τα χτυπήματα. Κάποιοι, από την απόγνωση, κατέληξαν να αυτοκτονήσουν.

Η κατάσταση αυτή αφορά χιλιάδες μετανάστες χωρίς χαρτιά, θύματα των σύγχρονων δουλεμπόρων, στο σύνολο των χωρών της Ε.Ε.(3). Σύμφωνα με πολλά σωματεία, η παράνομη εργασία στον ευρωπαϊκό αγροτικό τομέα αντιπροσωπεύει περίπου το 20% του συνόλου της συγκεκριμένης οικονομικής δραστηριότητας(4).

Το κυρίαρχο οικονομικό μοντέλο φέρει βαριά ευθύνη για την εξάπλωση του δουλεμπορίου εργατών. Πράγματι, η νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση -που επιβλήθηκε κατά τη διάρκεια των τριών τελευταίων δεκαετιών μέσω «θεραπειών-σοκ» με καταστρεπτικά αποτελέσματα για τις πιο ευπαθείς κατηγορίες του πληθυσμού - ευνόησε έναν ανελέητο ανταγωνισμό μεταξύ του κεφαλαίου και της εργασίας. Στο όνομα της ελευθερίας των συναλλαγών, οι μεγάλοι πολυεθνικοί όμιλοι κατασκευάζουν και πουλούν σε ολόκληρο τον κόσμο. Με μια ιδιομορφία: παράγουν εκεί όπου το κόστος των εργατικών χεριών είναι πιο χαμηλό και πουλούν εκεί όπου η αγοραστική δύναμη είναι υψηλότερη. Με αυτό τον τρόπο, ο νέος καπιταλισμός αναδεικνύει την ανταγωνιστικότητα σε βασική κινητήρια δύναμη των κοινωνιών και εκ των πραγμάτων επιβάλλει την εμπορευματοποίηση της εργασίας και των εργαζομένων.

Μετεγκαθιστώντας τα κέντρα παραγωγής τους σε παγκόσμια κλίμακα, οι πολυεθνικές επιχειρήσεις βάζουν τους μισθωτούς ολόκληρου του πλανήτη να ανταγωνίζονται μεταξύ τους. Χωρίς διακρίσεις. Με έναν βασικό στόχο, την ελαχιστοποίηση του κόστους παραγωγής και την πτώση των αμοιβών. Στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ενωσης, αυτή η διαδικασία αποσταθεροποιεί την αγορά εργασίας, διαβρώνει τα κοινωνικά κεκτημένα των εργαζομένων και υποβαθμίζει τους μισθούς.

Η παγκοσμιοποίηση, που προσφέρει τέτοιες εξαιρετικές ευκαιρίες σε μερικούς, για την πλειονότητα των υπολοίπων στην Ευρώπη αντιπροσωπεύει έναν άνευ ορίων, αδίστακτο ανταγωνισμό μεταξύ των μισθωτών, των μικρομεσαίων επιχειρήσεων και των μικροκαλλιεργητών της Γηραιάς Ηπείρου και των κακοπληρωμένων, σκληρά εκμεταλλευόμενων ομολόγων τους στην άλλη άκρη του κόσμου. Ετσι εγκαθίσταται, σε πλανητική κλίμακα, ένα τεραστίων διαστάσεων κοινωνικό ντάμπινγκ(5).

Σε όρους εργασίας, ο απολογισμός είναι καταστροφικός. Στη Γαλλία, κατά τη διάρκεια των δύο τελευταίων δεκαετιών, το ντάμπινγκ προκάλεσε την καταστροφή πλέον των δύο εκατομμυρίων θέσεων εργασίας στον τομέα της βιομηχανίας και μόνο. Για να μην μιλήσουμε για τις πιέσεις προς τα κάτω στο σύνολο των αμοιβών.

Σε ένα τέτοιο πλαίσιο δόλιου ανταγωνισμού, κάποιες δραστηριότητες που στην Ευρώπη αντιμετωπίζουν χρόνια έλλειψη εργατικών χεριών, έχουν την τάση να καταφεύγουν σε παράνομους εργαζομένους. Αυτό ενθαρρύνει την εισαγωγή μεταναστών χωρίς χαρτιά, που εισέρχονται στις χώρες της Ενωσης μέσω των δικτύων λαθραίων διακινητών, οι οποίοι μπορούν να τους εξαναγκάσουν να δουλέψουν ως σκλάβοι. Πολλές επίσημες εκθέσεις επικαλούνται ξεκάθαρα την «πώληση» μεταναστών εργατών γης(6).

Στον τομέα της οικοδομής, οι εκτός Ενωσης εργάτες, χωρίς χαρτιά, βρίσκονται υπό τον έλεγχο συμμοριών ειδικευμένων στο εμπόριο ανθρώπων και «ενοικιάζονται» σε γερμανικές, ιταλικές, βρετανικές ή ελληνικές επιχειρήσεις. Οι εργάτες-σκλάβοι ενίοτε εξαναγκάζονται από τις συμμορίες που τους εκμεταλλεύονται να εξοφλήσουν τα έξοδα για το ταξίδι, τη διατροφή και το κατάλυμά τους, των οποίων το σύνολο εν γένει είναι υψηλότερο από τον μισθό που εισπράττουν. Ετσι πολύ γρήγορα, μέσω των τεχνασμάτων του συστήματος χρέωσης, μετατρέπονται σε «ιδιοκτησία» των εκμεταλλευτών τους(7).

Παρά την ύπαρξη ενός σημαντικού νομικού οπλοστασίου που επιβάλλει κυρώσεις σε τέτοια εγκλήματα και τις πολλαπλές δημόσιες δηλώσεις υψηλά ισταμένων που καταδικάζουν τη μάστιγα, οφείλουμε να διαπιστώσουμε ότι η πολιτική βούληση ώστε να μπει τέλος σε αυτό τον εφιάλτη είναι ασθενής. Στην πραγματικότητα, τα μεγάλα αφεντικά της βιομηχανίας και της οικοδομής, όπως και οι μεγαλοκαλλιεργητές, αδιάκοπα ωθούν τις δημόσιες αρχές να κλείνουν τα μάτια απέναντι στις εγκληματικές δραστηριότητες των δικτύων εισαγωγής παράνομων μεταναστών. Οι εργαζόμενοι χωρίς χαρτιά αποτελούν μια πλούσια, πειθήνια και πολύ φθηνή πηγή χειρωνακτικής εργασίας. Μια σχεδόν ανεξάντλητη δεξαμενή, η παρουσία της οποίας στην ευρωπαϊκή αγορά εργασίας συμβάλλει στο καλμάρισμα των «θερμών» διεκδικήσεων των εργαζομένων και των συνδικάτων.

Η ευρωπαϊκή εργοδοσία ήταν πάντοτε θιασώτης των μαζικών μεταναστεύσεων. Και πάντοτε για τον ίδιο λόγο: για να ωθούνται προς τα κάτω οι μισθοί. Οι εκθέσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της Business Europe (της ευρωπαϊκής εργοδοσίας) αξιώνουν, εδώ και δεκαετίες, όλο και περισσότερη μετανάστευση(8). Τα αφεντικά δεν αγνοούν ότι όσο πιο πλουσιοπάροχη είναι η προσφορά φθηνών εργατικών χεριών τόσο οι μισθοί συμπιέζονται προς τα κάτω.

Γι' αυτό και δεν είναι μονάχα οι δουλέμποροι που εκμεταλλεύονται τους εργάτες-σκλάβους· εγκαθιδρύεται πλέον ένα είδος «νόμιμου δουλεμπορίου». Ας σκεφθούμε λόγου χάρη εκείνο που συνέβη τον περασμένο Φεβρουάριο στην Ιταλία, στον τομέα της αυτοκινητοβιομηχανίας. Ο όμιλος Φίατ έθεσε τους ιταλούς μισθωτούς του απέναντι στο παρακάτω εκβιαστικό δίλημμα: ή θα δέχονταν να δουλεύουν περισσότερο, κάτω από χειρότερες συνθήκες και με μειωμένους μισθούς, ή τα εργοστάσια θα μετεγκαθίσταντο στην Ανατολική Ευρώπη. Αντιμέτωποι με την προοπτική της ανεργίας και τρομοκρατημένοι από τις συνθήκες που υφίστανται στην Αν. Ευρώπη, όπου οι εργάτες είναι έτοιμοι να δουλέψουν και τα Σαββατοκύριακα αντί μισθών πείνας, το 63% των εργαζομένων της Φίατ ψήφισαν υπέρ της ίδιας τους της εκμετάλλευσης...

Στους κόλπους της Ευρωπαϊκής Ενωσης και μέσα στο τρέχον πλαίσιο της κρίσης και της γενίκευσης της πολιτικής δημοσιονομικής αυστηρότητας, πολλά αφεντικά ονειρεύονται να επιδοθούν σε αυτό ακριβώς το «νόμιμο δουλεμπόριο». Εξαιτίας των διευκολύνσεων που τους παρέχει η παγκοσμιοποίηση, απειλούν να θέσουν τους μισθωτούς τους σε ακόμη πιο άμεσο πρωτόγονο ανταγωνισμό, αν δεν αποδεχθούν σκληρότερες συνθήκες εκμετάλλευσης, μαζί με τα υπερ-εκμεταλλευόμενα εργατικά χέρια από μακρινές χώρες.

Μπορούμε να αποφύγουμε αυτή την κοινωνική οπισθοχώρηση; Ναι. Αμφισβητώντας ριζικά τη σημερινή λειτουργία της παγκοσμιοποίησης. Και ξεκινώντας, χωρίς να περιμένουμε πια, την απο-παγκοσμιοποίηση.

(1) Υπό τον τίτλο: «Αποτροπή του εμπορίου ανθρώπινων όντων με στόχο την εργασιακή εκμετάλλευση: αξιοπρεπής εργασία και κοινωνική δικαιοσύνη», η διάσκεψη οργανώθηκε από την ειδική εκπρόσωπο και συντονίστρια της μάχης εναντίον του εμπορίου ανθρώπινων όντων Μαρία Γκράτσια Τζαμαρινάρο και την ομάδα της, στο πλαίσιο της Συμμαχίας Εναντίον του Εμπορίου Ανθρώπων. http://www.delegfrance-osce.org/spip.php?article419

(2) Διαβάστε την έκθεση: «Combating trafficking as modern-day slavery: a matter of rights, freedom and security» («Πολεμώντας το εμπόριο ανθρώπων ως σύγχρονη δουλεία: ένα ζήτημα δικαιωμάτων, ελευθερίας και ασφάλειας»), 2010 Annual Report, OSCE, Βιέννη, 9 Δεκεμβρίου 2010. www.osce.org/cthb/74730

(3) Βλ. Christophe Ventura, «Αφρικανοί στα δίχτυα της μαφίας», «Le Monde Diplomatique»-«Κ.Ε.», 30-1-11, http://www.monde-diplomatique.gr/spip.php?article297.

(4) Βλ. «The Cost of coercion», ΔΟΕ, Γενεύη, 2009. http://www.ilo.org/global/about-the-ilo/press-and-media-centre/press-releases/WCMS_106219/lang-en/index.htm

(5) Σ.τ.Μ.: Η πώληση ενός προϊόντος στο εξωτερικό σε τιμή κατώτερη από εκείνη που πουλιέται στην εσωτερική αγορά την ίδια περίοδο και με τους ίδιους όρους.

(6) Βλ. Roger Plant, «Forced Labour: Global Perspectives and Challenges», Δουβλίνο, Οκτώβριος 2009. http://www.ilo.org/sapfl/Informationresources/Speeches/lang-en/WCMS_114405/index.htm

(7) Βλ. «Ne jamais travailler seul. Syndicats et ONG unissent leurs forces pour combattre le travail force et la traite des etres humains en Europe», Διεθνής Συνδικαλιστική Συνομοσπονδία, Βρυξέλλες, Φεβρουάριος 2011. http://www.ituc-csi.org/ne-jamais-travailler-seul.html

(8) Διαβάστε λόγου χάρη: Walter Nonneman, «European Immigration and the Labor Market», Migration Policy Institute, Ουάσιγκτον, 2007.

Τα Νέα 19.07.2011

"Η πολιτική της Ευρώπης είναι εγκληματική"

Επιμέλεια: Μιχάλης Μητσος

«Η ανευθυνότητα των πολιτικών ηγετών είναι συνταρακτική. Παραιτήθηκαν μπροστά στην τεχνική. Την περασμένη εβδομάδα, οι ευρωπαϊκές τράπεζες συγκεντρώθηκαν στη Ρώμη χωρίς να υπάρχει καμιά πολιτική κηδεμονία! Ομως, καμιά λύση δεν πρόκειται ποτέ να έρθει από τις τράπεζες: τα συμφέροντά τους δεν συγκλίνουν. Την ίδια ώρα, τα σενάρια διάσωσης αποκλείονται επειδή θα το πάρουν στραβά οι οίκοι αξιολόγησης. Και λοιπόν; Αν η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, που κατέχει σημαντικό μέρος του ελληνικού χρέους, αποφασίσει ότι δεν υπάρχει στάση πληρωμών, δεν υπάρχει στάση πληρωμών».

Αυτά τα απλά, τα μαχητικά και ενδιαφέροντα λέει σε συνέντευξή του στη «Λιμπερασιόν» ο Ματιέ Πιγκάς, που είναι ειδικός στην αναδιάρθρωση των χρεών, συνδιευθύνει (με τον οικονομολόγο Ντανιέλ Κοέν) την τράπεζα επενδύσεων Lazard και είναι σύμβουλος της ελληνικής κυβέρνησης. Συνεκδότης της «Μοντ» και ιδιοκτήτης του περιοδικού «Les Inrockuptibles», ο 43χρονος Πιγκάς επισημαίνει ότι δεν βρίσκεται μόνο η Ελλάδα σε κίνδυνο, αλλά ολόκληρη η Ευρώπη. «Η Ελλάδα έκανε τις θυσίες που της αντιστοιχούν», τονίζει. «Το δημόσιο έλλειμμά της θα μειωθεί από 15% το 2009 σε 3% το 2015. Αυτό όμως προκάλεσε μια ύφεση της τάξης του 10% τα δύο τελευταία χρόνια. Οι Ελληνες δεν μπορούν να πάνε πιο πέρα. Το ίδιο ισχύει για τους Ιρλανδούς και τους Πορτογάλους».
Η θεραπεία αυτή ισοδυναμεί με αυτοκτονία; «Κάτι χειρότερο, είναι εγκληματική. Αποτελεί αυτοκτονία για τη χώρα και είναι εγκληματική για την Ευρώπη. Το χειρότερο σενάριο θα ήταν η έκρηξη της ευρωζώνης αν μια χώρα έβγαινε από το ευρώ είτε με τη θέλησή της είτε επειδή θα αναγκαζόταν. Θα βρισκόμασταν τότε αντιμέτωποι με μια άνοδο των επιτοκίων, που θα είχε άμεσες επιπτώσεις στην καθημερινότητα όλων μας…».
Ο Ματιέ Πιγκάς δεν θεωρεί ότι η Γερμανία εμποδίζει πλέον την επίλυση της ελληνικής κρίσης. «Η στάση της άλλαξε τους τελευταίους μήνες: η Γερμανία απαιτεί απλώς ο ιδιωτικός τομέας να βάλει το χέρι στην τσέπη. Μα είναι δυνατόν οι τράπεζες και τα ταμεία να μπορούν να αποκτούν στην αγορά κρατικά ομόλογα στο 50% της αγοραστικής τους αξίας και να απαιτούν στη συνέχεια την αποζημίωσή τους στο 100%; Ο παράγων που εμποδίζει σήμερα τη λύση είναι ο διοικητής της ΕΚΤ, ο Ζαν-Κλοντ Τρισέ, που αρνείται να απαιτήσει τη συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα για να μην εκδηλωθεί στην Ευρώπη μια κρίση αντίστοιχη της Lehman Brothers. Ομως, το να μην κάνεις τίποτα είναι ο καλύτερος τρόπος για να οδηγηθείς σ' εκείνο ακριβώς το σημείο».
Η κατάσταση είναι δραματική, τονίζει ο γάλλος τραπεζίτης που δεν κρύβει την αριστερή του ιδεολογία. Δεν πρόκειται μόνο για μια κρίση της Ελλάδας, αλλά για μια σφαιρικότερη κρίση της Ευρώπης. Μια κρίση οικονομική, που συνδέεται με τα πολύ κακά θεμέλια της ανάπτυξης. Μια κρίση χρηματοπιστωτική, που αφορά τα χρέη και τις τράπεζες όλης της ζώνης. Μια κρίση κοινωνική, που μπορεί να αποδειχθεί τόσο σφοδρή όσο και στις αραβικές χώρες, αν λάβουμε υπόψη την έκρηξη της ανεργίας των νέων.
Αναφερόμενος στην ηγεσία της Ευρώπης, ο Ματιέ Πιγκάς είναι κατηγορηματικός: «Βλέπουμε καθημερινά την αποτυχία της. Από την αρχή της ελληνικής κρίσης, οι κυβερνήσεις και οι θεσμοί της Ευρώπης αρνούνται διαρκώς να δουν την πραγματικότητα. Κανένα ισχυρό και διαρθρωτικό μέτρο δεν έχει ληφθεί. Είμαστε θύματα του γεγονότος ότι η ευρωπαϊκή ενοποίηση έμεινε ατελής. Εχουμε ένα κοινό νόμισμα, αλλά όχι και μια ενιαία οικονομική, δημοσιονομική και φορολογική πολιτική».
Ο Πιγκάς δεν πιστεύει ότι η Σύνοδος Κορυφής της Πέμπτης θα δώσει κάποια λύση. «Θα κερδίσουμε λίγο χρόνο, κι ύστερα θα οδηγηθούμε και πάλι στον τοίχο. Οποιο κι αν είναι το μέγεθος του Ευρωπαϊκού Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας, δεν θα είναι αρκετό για να αντιμετωπιστεί μια κρίση που θα πλήξει την Ιταλία».

Τα Νέα 19.07.2011

Ο Μαντίμπα έγινε 93 ετών

Επιμέλεια: Μάρω Βακαλοπούλου

Ο ιστορικός ηγέτης της Νότιας Αφρικής γιόρτασε τα γενέθλιά του στο πατρικό του σπίτι με τα εγγόνια και τα δισέγγονά του ενώ σε όλη τη χώρα οι μαθητές τραγούδησαν γι’ αυτόν το «Happy birthday» διασκευασμένο ειδικά για την περίστασηΕκατομμύρια παιδιά σε κάθε γωνιά της Νότιας Αφρικής ένωσαν χθες τις φωνές τους για να ευχηθούν χρόνια πολλά στον Μαντίμπα, τον πατέρα του έθνους, που γιόρτασε τα 93α γενέθλιά του.
Περιστοιχισμένος από την οικογένειά του, την οποία έχει για πρώτη φορά την πολυτέλεια να γνωρίσει καλύτερα, ο νοτιοαφρικανός ηγέτης Νέλσον Μαντέλα πέρασε όλη την ημέρα στο πατρικό του σπίτι στο χωριό Κούνου, ένα χιλιόμετρο από το Γιοχάνεσμπουργκ. Παράλληλα, άνθρωποι από όλο τον κόσμο αφιέρωσαν 67 λεπτά από τον χρόνο τους, όσα χρόνια αφιέρωσε ο νοτιοαφρικανός ηγέτης στη μάχη κατά του απαρτχάιντ, για να προσφέρουν όπως ο καθένας μπορεί στο κοινωνικό σύνολο.
Η γιορτή άρχισε νωρίς το πρωί. Λίγο πριν από την έναρξη των μαθημάτων, περισσότεροι από 12 εκατομμύρια μαθητές τραγούδησαν προς τιμήν του λαϊκού τους ήρωα το «Happy birthday», σε μια ειδική διασκευή που δημιουργήθηκε αποκλειστικά για την περίσταση των γενεθλίων του. Το σκηνικό ωστόσο παλαιότερων ετών με εκατοντάδες παιδιά να του τραγουδούν προσωπικά ή να παρελαύνουν έξω από το σπίτι του δεν επαναλήφθηκε φέτος. «Εχει αναρρώσει από τα προβλήματα υγείας που αντιμετώπισε στις αρχές του έτους, αλλά επιθυμεί να έχει μία ήσυχη μέρα», εξηγεί εκπρόσωπος του Ιδρύματος Νέλσον Μαντέλα.

Από τον Ιανουάριο, οπότε εισήχθη στο νοσοκομείο με σοβαρή λοίμωξη του αναπνευστικού, ο πρώην πρόεδρος της Νότιας Αφρικής υποβάλλεται σε 24ωρη κατ' οίκον θεραπεία. Η σταδιακή του κατάπτωση ωστόσο είναι πασιφανής, ήδη από το 2004 που αποσύρθηκε από τα πολιτικά δρώμενα, και οι δημόσιες εμφανίσεις του εξαιρετικά σπάνιες - τελευταία φορά εμφανίστηκε πέρσι στην τελετή λήξης του Παγκοσμίου Κυπέλλου Ποδοσφαίρου, ενώ τον περασμένο μήνα δέχθηκε επίσκεψη από τη Μισέλ Ομπάμα.
Ο Μαντέλα δέχθηκε επίσης ευχές και από άλλους νοτιοαφρικανούς ηγέτες, συμπεριλαμβανομένου του νυν προέδρου της Νότιας Αφρικής Τζέικομπ Ζούμα και του αμερικανού προέδρου Μπαράκ Ομπάμα, ο οποίος τον χαρακτήρισε «πηγή έμπνευσης για την παγκόσμια κοινότητα και για όλους όσοι εργάζονται για τη δημοκρατία, τη δικαιοσύνη και την ειρήνευση».

Τα Νέα 16.07.2011

Οι δήμοι της Ενωμένης Ευρώπης

Του Τάκη Θεοδωρόπουλου

Εχουν κι αυτοί τους λόγους τους να είναι «αγανακτισμένοι». Ή τουλάχιστον έτσι πιστεύουν. Κληρονόμησαν ένα χρέος από τους προκατόχους τους και δυσκολεύονται να το αποπληρώσουν ή ακόμη καλύτερα δυσκολεύονται να το αναγνωρίσουν. Δεν μπορούν να καταλάβουν πώς προέκυψε, γιατί τόσον καιρό κανείς δεν τους έλεγε τίποτε, και γιατί τώρα δεν βρίσκεται κανείς να τους δανείσει.

Διότι η πολιτική δεν δανείζεται, όσο ψηλό επιτόκιο κι αν είσαι διατεθειμένος να πληρώσεις. Και το χρέος που έχει συσσωρεύσει η Ευρώπη στον μισό και κάτι αιώνα της ύπαρξής της είναι πολιτικό. Τόσες δεκαετίες τώρα ξοδεύει πολιτική χωρίς να μπορεί να παράγει πολιτική.
Δεν μπόρεσε να παραγάγει πολιτική το 1999 όταν, για να λύσει το πρόβλημα της Γιουγκοσλαβίας, ζήτησε τη βοήθεια των αμερικανικών βομβαρδιστικών, κοινώς γύρισε τον ιστορικό χρόνο πίσω στην εποχή του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Δεν μπόρεσε να παραγάγει πολιτική όταν ένας, μάλλον ευφάνταστος, πρόεδρος των ΗΠΑ, ο Τζορτζ Μπους τζούνιορ, αποφάσισε να μονομαχήσει με τον τύραννο της Μεσοποταμίας. Δεν μπόρεσε να παραγάγει πολιτική το 2005 όταν κάποιοι αναρμόδιοι αρμόδιοι πίστεψαν πως με δυο δημοψηφίσματα και τρεις ψηφοφορίες η Ιστορία θα προχωρήσει μπροστά και το ευρωπαϊκό μωσαϊκό θα αποκτήσει Σύνταγμα.
Ψήφιζαν νόμους, ψήφιζαν προδιαγραφές, τύπωσαν και κοινό νόμισμα. Αυτό ήξεραν να κάνουν και αυτό έκαναν. Αυτό που δεν ήξεραν να κάνουν ήταν να δώσουν ταυτότητα και χαρακτήρα σ' αυτόν τον οργανισμό που ψήφιζε αυτούς τους νόμους, τις προδιαγραφές, σ' αυτόν τον οργανισμό που τύπωσε το κοινό νόμισμα. Θα 'ναι ομοσπονδία, θα 'ναι όμιλος συζητήσεων ή μήπως ένα μεγάλο δημοκρατικό σούπερ μάρκετ με εκπτώσεις στους δασμούς;
Χειρότερα ακόμη: δεν ήταν σε θέση να δουν πως τα εκατομμύρια των πολιτών τα οποία υποτίθεται εκπροσωπούσαν δυσκολεύονταν να καταλάβουν τι είναι και πού πάει αυτός ο τεράστιος οργανισμός που βγήκε από την Ιστορία όμως στο παρόν λειτουργούσε σ' ένα κενό αδιαφορίας και αδράνειας.
Και τώρα η αδιαφορία έχει γίνει δυσπιστία, δυσφορία, αγανάκτηση. Δεν έχει εμπιστοσύνη ο ένας στον άλλον, ψάχνουν υπευθύνους, δείχνουν την Ελλάδα, την Πορτογαλία, την Ιρλανδία, την Ιταλία, την Ισπανία. Τρέμουν τα «πιστωτικά γεγονότα» όπως κάποτε οι πρωτόγονοι έτρεμαν τον κεραυνό. Και τρέμουν τους πελάτες τους. Ούτε να συνεδριάσουν δεν μπορούν πια: «αφήστε το για αύριο καλύτερα», «αν είναι να συναντηθούμε να έχουμε και κάτι να πούμε…».
Το έργο της Ευρώπης παιζόταν τόσα χρόνια με την ελαφρότητα του βουλεβάρτου. Τώρα σοβάρεψε, ο δραματουργός το γύρισε στην τραγωδία - με κάποιους τόνους κωμωδίας, υπάρχει και ο Μπερλουσκόνι βλέπετε.
Η τραγωδία όμως, από αρχαιοτάτων χρόνων, απαιτεί τη λύτρωση. Και λύτρωση χωρίς ήρωες που είναι αποφασισμένοι να συγκρουστούν με τη μοίρα τους δεν γίνεται. Και οι ΟΤΑ μπορεί να βγάζουν δημάρχους, αντιδημάρχους και χωματερές όμως, σε πείσμα του εγχώριου λυρισμού, ήρωες δεν βγάζουν.

Η Καθημερινή 15.07.2011

Επιλεκτικά ψέματα και πικρές αλήθειες

Του Νίκου Γ. Ξυδάκη

Το Μνημόνιο, πέρυσι τον Μάιο, πέρασε κοινοβουλευτικά και στη συνείδηση της κοινής γνώμης ως η μόνη εναλλακτική έναντι της χρεοκοπίας. Ενα χρόνο αργότερα, το πολύ οδυνηρότερο Μεσοπρόθεσμο ετέθη ενώπιον του ασπαίροντος πλήθους ως δίλημμα και πάλι: Μεσοπρόθεσμο ή χρεοκοπία. Ελάχιστες ημέρες μετά την περιπετειώδη ψήφιση του Μεσοπρόθεσμου, η λέξη που πλανάται στα χείλη αξιωματούχων της τρόικας και αξιολογητών της αγοράς είναι η χρεοκοπία, η επιλεκτική. Το νέο στοιχείο, ωστόσο, είναι ότι για χρεοκοπία μιλάει πια και η κυβέρνηση.

Πρόκειται περί ανατροπής. Η κυβέρνηση εγκαταλείπει τη ρητορική του ελάσσονος κακού και των διλημμάτων και προχωρεί σε παραδοχή του τετελεσμένου, ουσιαστικά σε παραδοχή ήττας. Είναι φανερό, επίσης, ότι μετά τον περιπετειώδη ανασχηματισμό, ο αντιπρόεδρος, και οιονεί πρωθυπουργεύων, Β. Βενιζέλος έκανε στρατηγική στροφή προς ένα είδος παρρησίας και υπερενημέρωσης, στηριζόμενος στην ευφράδειά του, αλλά κυρίως παρακινούμενος από ένστικτο πολιτικής επιβίωσης: ουδείς πιστεύει πλέον ότι η Ελλάδα θα βγει οσονούπω στις αγορές, ουδείς πιστεύει ότι το Μεσοπρόθεσμο μπορεί να σώσει τη χώρα. Ο Β. Βενιζέλος αποφάσισε να πει την αλήθεια, ό, τι δεν είπε ο προκάτοχός του, αλλά είναι μάλλον αργά. Χάθηκε πολύτιμος χρόνος με ερασιτεχνικές, σπασμωδικές κινήσεις άπειρων, ανιστόρητων και ολιγόψυχων ηγετών, σε διεθνές περιβάλλον εξαιρετικά δυσμενές και ρευστό.

Υπό μία έννοια, η ήττα αυτών των πολιτικών αυτοσχεδιασμών είναι ήττα μιας σχολής πολιτικής διοίκησης και είναι εκδίκηση της πολιτικής. Είναι ήττα των μάνατζερ τεχνοκρατών, οιονεί υπουργών, που είναι αρεστοί στις αγορές και μιλούν την ίδια γλώσσα, διοικούν με εταιρείες συμβούλων και επιτίθενται φραστικά στο κράτος το οποίο οι ίδιοι διέφθειραν και είναι ανίκανοι να το βελτιώσουν. Εντούτοις, το κράτος δεν είναι Μη Κυβερνητική Οργάνωση ή corporation, είναι ιστορική οντότητα άλλου γένους και εντελώς άλλων απαιτήσεων· οι διοικητικές αστοχίες δεν ζημιώνουν μετόχους, καταστρέφουν κοινωνίες.

Στην περίπτωση της Ελλάδας, το μάθημα είναι, δυστυχώς, πολύ πικρό· οι εγχώριοι αυτοσχεδιασμοί και ο μεταμοντέρνος μεσσιανισμός, με ιστορικό υπόστρωμα πελατειακότητας και ανορθολογισμού, προσέκρουσαν στη μείζονα διεθνή κρίση και τη συστημική κρίση της Eυρωζώνης. Από την πρόσκρουση η Ελλάδα θα βγει λαβωμένη· το επίπεδο διαβίωσης θα απομειωθεί, η δημόσια περιουσία θα απομειωθεί, ενδέχεται δε να απειληθούν και κυριαρχικά της δικαιώματα. Η πολιτική αναδιάρθρωση θα είναι το αμέσως επόμενο στάδιο: οι δημοσκοπήσεις για δεύτερο συνεχή μήνα καταγράφουν ανατροπή των πολιτικών συσχετισμών. Η ανατροπή αυτή ίσως σημαίνει την αρχή της αναδόμησης του φθαρμένου πολιτικού συστήματος και την επώδυνη, πλην επείγουσα και αναγκαία, μετακίνηση της χώρας προς άλλο παραγωγικό μοντέλο και άλλο αξιακό πλαίσιο.

18/7/11

Η Καθημερινή 16.07.2011

"Μην πετάτε τίποτα..."

Της Ιφιγένειας Διαμάντη

Επιστροφή... στις ρίζες, κυριολεκτικά και μεταφορικά, προτείνουν οι επιστήμονες, αναδεικνύοντας τα πολλαπλά οφέλη της αγροδασοπονίας, στο δεκαπενθήμερο 3ο Διεθνές Θερινό Σχολείο για την εξέλιξη της αρχαίας τέχνης καλλιέργειας της γης, που ολοκληρώθηκε χθες. Διοργανώθηκε από το Κοινωφελές Ιδρυμα «Ιωάννη Σ. Λάτση» στα γραφεία του ομίλου στην Κηφισιά, σε συνεργασία με το ΤΕΙ Λαμίας, το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και τα Πανεπιστήμια Φλωρεντίας και Εξτρεμαδούρα. Συμμετείχαν 34 φοιτητές από 11 χώρες και 27 καθηγητές από 8 χώρες.

Συνδυασμός γεωργικών και δενδρωδών φυτών και ενδεχομένως ζώων, η αγροδασοπονία αξιοποιεί πλήρως κάθε φυσικό στοιχείο. Τίποτε δεν πετιέται και όλα χρησιμεύουν, όπως στον «κήπο της γιαγιάς», μια δημοφιλή μορφή του αγροδασοπονικού συστήματος με διάφορα κηπευτικά, όπου λίπασμα αποτελούσε η κοπριά των ζώων της οικογένειας, ενώ η έννοια των απορριμμάτων ήταν άγνωστη, αφού όλα ήταν χρήσιμα και ανακυκλώσιμα. Τα οφέλη αυτού του αειφόρου συστήματος διαχείρισης της γης συμπυκνώνονται στην προστασία κατά της διάβρωσης του εδάφους, την αυτάρκεια, χάρη στην παραγωγή προϊόντων από τα δένδρα, την προστασία και την αύξηση της βιοποικιλότητας, καθώς και στο οικονομικό κομμάτι, με θέσεις εργασίας και στήριξη της περιφερειακής οικονομίας. Στο τελευταίο εστίασε, μεταξύ άλλων, κλείνοντας την παρουσίασή του για την αγροδασοπονία και τις πυρκαγιές στην Ελλάδα ο δρ Γαβριήλ Ξανθόπουλος από το Εθνικό Ιδρυμα Αγροτικών Ερευνών, αναφερόμενος στην οικονομική κρίση ως ευκαιρία αφενός για επιστροφή από τα αστικά κέντρα στα χωριά και αφετέρου για εφαρμογή αγροδασοπονικών πρακτικών. Ωστόσο, «η γνώση των πρακτικών αυτών χάνεται μαζί με τη γήρανση του αγροτικού πληθυσμού και δεν υπάρχει συνέχεια στη μετάδοση της γνώσης από γενιά σε γενιά, εφόσον τις τελευταίες πέντε δεκαετίες ακολουθήθηκε κατά κόρον η πρακτική των χημικών λιπασμάτων και η εντατικοποίηση της γεωργίας», σημειώνει η κ. Αναστασία Παντέρα, αναπληρώτρια καθηγήτρια Αγροδασοπονίας στο Τμήμα Δασοπονίας του ΤΕΙ Λαμίας.

Πρόταση

Το ενδιαφέρον του ακροατηρίου κέντρισε, μεταξύ άλλων, ο καθηγητής Αβι Περεβολόφσκι από το κέντρο ερευνών Volcani Center του υπουργείου Γεωργίας του Ισραήλ. Μετά την επίσκεψη των προσκεκλημένων στην Ηλεία, περίπου τέσσερα χρόνια μετά τις μεγάλες πυρκαγιές, ο κ. Περεβολόφσκι εξέφρασε την ανησυχία του: «Μια φωτιά στους λόφους στα δυτικά της πόλης θα μπορούσε εύκολα να εξαπλωθεί στις κατοικημένες περιοχές, όπως στην Αρχαία Ολυμπία. Η εύφλεκτη ύλη συσσωρεύεται αυξάνοντας τον κίνδυνο εκδήλωσης πυρκαγιάς, λόγω της πυκνής βλάστησης από μεγάλα πεύκα και την έντονη αναγέννηση, συστατικά που δημιουργούν εύφλεκτο σχηματισμό». Προτείνει προσεκτική αραίωση των δέντρων, απομάκρυνση των θάμνων και εφαρμογή βόσκησης για την απομάκρυνση της εύφλεκτης ύλης ώστε να μην καταστραφεί το τοπίο. «Το κόστος αυτών των μέτρων είναι κατά πολύ μικρότερο από οποιοδήποτε έργο αποκατάστασης μετά τη φωτιά», κατέληξε ο κ. Περεβολόφσκι.

Στο πλαίσιο της διεξαγωγής τους, τα Θερινά Σχολεία ενίσχυσαν την επιστημονική δικτύωση, δίνοντας την αφορμή να ξεκινήσουν διδακτορικές διατριβές και να γραφτούν επιστημονικά άρθρα από φοιτητές που τα παρακολούθησαν, επισημαίνει ο κ. Δ. Αφεντούλης, γραμματέας του εκτελεστικού συμβουλίου του Ιδρύματος Λάτση.

Ελευθεροτυπία 16.07.2011

Ο πολιτισμός της καθημερινότητας

«Θάνατο θέλω να 'χω δοξασμένο, καθ' όπως πρέπει σε τραγουδιστή μεγάλο...», τραγουδούσε ο Νίκος Παπάζογλου, το 1990, το τραγούδι τού, άγνωστου τότε, Ορφέα Περίδη, και ταυτόχρονα τραγουδούσε με ακρίβεια τον δικό του θάνατο, που θα επερχόταν 21 χρόνια αργότερα, βυθίζοντας στο πένθος το πιο αλώβητο, για να λέμε την αλήθεια, τμήμα της κοινωνίας και εκπλήσσοντας («υπάρχουν ακόμη άνθρωποι που προκαλούν τέτοιο ρίγος;») τους ενόχους, για το κατάντημα της ίδιας αυτής κοινωνίας, με τη θρηνώδη δόξα που ξεπήδησε αυθόρμητα από κάθε γωνιά της Ελλάδας στεφανώνοντας το πρόσωπό του με απέραντη εκτίμηση, σεβασμό και λατρεία, όπως αυτά αποτυπώθηκαν σε άρθρα και στην ηλεκτρονική σελίδα μνήμης, και έκανε νέα παιδιά αλλά και ώριμους άντρες και γυναίκες 50 και 60 ετών να κλαίνε για μέρες.

Τι ήταν ο Νίκος Παπάζογλου, τι είχαν τα τραγούδια του και τον καθιστούσαν όχι δημοφιλή αλλά, κάτι πράγματι σπάνιο, εκ βαθέων φίλο και οικείο με τους ακροατές-ριες; («Δεν περίμενα ποτέ ότι ο θάνατος ενός ανθρώπου που ουδέποτε γνώρισα προσωπικά θα με έκανε να δακρύσω τόσο...»: Σοφία Γούλιου, «Αλικο χρώμα στον λαιμό και στη φωνή βραχνάδα, βαρδάρης να φυσάει στο Ντεπό και 'σύ να φεύγεις για βαρκάδα»: Γρηγόρης Κατσαμάτσας).

Ηταν όλα όσα τον συνιστούσαν: η κυματιστή αισιοδοξία της σαγηνευτικής φωνής του (τελευταία, χωρίς την «αναίδεια της νεότητας»), η μουσική του ευφυΐα (ξεκινώντας από τις απωθητικές ηλεκτρικές κιθάρες καταστάλαξε, λυρικά, στη βαριά αύρα του μπουζουκιού, αντιλαμβανόμενος ότι αυτό και όχι δάνεια όργανα αντέχει και συνοψίζει την υπόστασή μας), οι ρυθμοί των τραγουδιών του (τσιφτετέλια, νησιώτικα, ζεμπέκικα, απτάλικα), οι στίχοι τους. Ορίζοντας και αντιμετωπίζοντας το τραγούδι ως «πολιτισμό της καθημερινότητας», έδινε πρωταρχική, αυστηρή σημασία στον στίχο, στον Λόγο, γι' αυτό η θεματική των τραγουδιών του (άλλα δικά του κι άλλα σπουδαίων στιχουργών, συνθετών, μουσικών) είναι παράδειγμα προς μίμηση, συμπυκνώνοντας το μεδούλι του λαϊκού και «έντεχνου» τραγουδιού: Αλλιώς, ποιος περίμενε ότι αυτός ο τραγουδιστής που λουζόταν στη λατρεία και τα είχε όλα, θα θυμόταν, και θα τραγουδούσε, «παλιομοδίτικα», μη εμπορικά θέματα που πολλοί φοβούνται να ψελλίσουν και απεχθάνονται οι νεωτεριστές: Μικρασιατική Καταστροφή (Φανοί, Γιαγιάκα: τσιφτετέλι), Κύπρος (ο τίτλος του δίσκου: «Οταν κινδυνεύεις παίξε την πουρούδα» είναι προτροπή γραμμένη σε φυλάκιο στην πράσινη γραμμή), Θάνατος (σ' ένα μπαγλαμαδάκι, θάνατο θέλω τραγικό, ευχή), Ξενιτιά: (βαριά βαλίτσα), Ιστορία: (Καρυάτιδες, τσιφτετέλι του Διογένη, μανδραγόρας, χάρτινο καραβάκι, αχ, Ελλάδα, σ' αγαπώ), Υπαρξιακά (ο μοναχός ο άνθρωπος, του φίλου, ίσκιος, καλημέρα κ.ά.), Κοινωνικά (επαρχία κ.ά.). Ταυτόχρονα με την περιδιάβαση σε ό,τι μας συνιστά, τραγούδησε πολλά αριστοτεχνικά ερωτικά τραγούδια, η δίοδος για να αναπνεύσουν τα «βαριά», όμως τα ερωτικά του είχαν μια ιδιαιτερότητα: απέπνεαν τόση ευγένεια, τρυφερότητα, αποδοχή και αγάπη προς τη γυναίκα που έκαναν τους μη συναισθηματικούς άντρες να νοσταλγούν αυτό που ίσως δεν έζησαν ποτέ και τις γυναίκες να συγχωρούν τους ακατάστατους άντρες, ψηλαφώντας το κέντρο βάρους της αστάθειάς τους, καθώς άκουγαν αυτόν τον ωραίο, «λαχταριστό» άντρα να τραγουδάει με τέτοια ακροβατικά λικνιστική ηδύτητα, ώστε συναντούσες τον έρωτα πριν καν τελειώσει το τραγούδι, αποτελούσε ήδη γεγονός τετελεσμένο.

Ηταν επίσης άριστος ψυχαγωγός, καταργώντας από την πρώτη στιγμή, από τη θρυλική συναυλία του στο αμφιθέατρο της Νομικής Θεσσαλονίκης, την απόσταση μεταξύ αυτού που παίζει κι αυτού που ακούει, συνέχεια της άμεσης δημοκρατίας του λαϊκού μας τραγουδιού: Αν το σκεφτούμε, θα δούμε πως τα πάλκα στα λαϊκά μαγαζιά ήταν στο ίδιο επίπεδο με τους ακροατές, δεν ξεχώριζαν οι μεν από τους δε, ενώ στα αρχαία θέατρα οι θεατές είναι πάνω και οι πρωταγωνιστές κάτω, όλα δηλαδή, μας λέει η φιλοσοφία της αρχιτεκτονικής σύλληψης, γίνονται για την κοινωνία, για τον δήμο: τίποτα ποτέ για κανέναν ιδιώτη. Οι εκπληκτικές του συναυλίες σε κάθε γωνιά της Ελλάδας, τα καλοκαίρια, μετατρέπονταν σε σπινθηροβόλο τμήμα της συναισθηματικής και ψυχικής εμπειρίας των ακροατών, οι έρωτες όλων μας συνδέονται, δεν μπορεί, με κάποια τραγούδια του Παπάζογλου και δημιουργούσαν μια ατμόσφαιρα ανάτασης κι έναν κόσμο τόσο γενναιόδωρα ιδεατό που ήταν, ώς τον πυρήνα του, πλήρως πραγματικός: όποιος δεν έζησε μια συναυλία του Παπάζογλου, έχασε πολλά απ' την Ελλάδα που μεγαλούργησε στις παρυφές της συνολικής χυδαίας καρικατούρας. Και δεν απενοχοποίησε το λαϊκό τραγούδι, όπως γράφεται, άλλωστε δεν αισθανόμαστε ένοχοι, το αντίθετο, για τον Μπάμπη Μπακάλη, λ.χ., τον Βαγγέλη Περπινιάδη, τον Νίκο Γιουλάκη ή τη Φωτεινή Μαυράκη, πέτυχε κάτι πολύ σημαντικότερο: συμφιλίωσε τους ευάλωτους και τους αθέλητα συμπλεγματικούς με τη σύγχρονη παράδοσή τους, δηλαδή τον εαυτό τους, και απελευθέρωσε το γυναικείο, κυρίως, σώμα από την ακινησία τού, έξοχου βέβαια, «εντέχνου». Πότε Βούδας, πότε Κούδας, ώς το πρωί: να χορεύεις, να τραγουδάς, να ερωτεύεσαι, να σκέφτεσαι, να μην ξεχνάς το παρελθόν σου και το ποιος είσαι, να αισιοδοξείς, να μάχεσαι, να είσαι ήπιος, γιατί η ηπιότητα κρυφογελάει με την ανυποληψία της επιβολής («Ακούνε μόνο την πενιά κι ο νους τους ταξιδεύει σε σένα κ. Νίκο...»: Παύλου Λευτέρης, «Από 8 μηνών είσαι κομμάτι της ψυχής μου...», Βασίλειος Κ. Πλιάτσικας).

Και ήταν φυσικά η δημόσια παρουσία του, το ήθος του, η εντιμότητα, η ακεραιότητά του. Μίλησαν για την αθωότητα και την παιδικότητά του, εννοώντας, είμαι σίγουρος, ότι η αθωότητα δεν είναι ηλικιακό σύμπτωμα αλλά ψύχραιμη και ώριμη απόφαση ενηλίκου. Αθωότητα, δηλαδή ακατάβλητος ανδρισμός, είναι ότι επέλεξε, όταν έγινε ισχυρό δημόσιο πρόσωπο, να βοηθήσει στην ανάπτυξη του πολιτισμού και να μην παραγοντίσει, να μη βυσσοδομήσει, να μη στήσει εμπόδια στους άλλους, να μη συκοφαντήσει, να μην έρθει σε καμιά συναλλαγή και συνδιαλλαγή με ό,τι αποκαλείται «εξουσία», να μη ζητήσει δημόσιες επιχορηγήσεις, να μη εκμεταλλευθεί πολιτικές γνωριμίες, να μην αλλάξει, εν τέλει, γιατί τότε, εκτός των άλλων, ελλοχεύει ο κίνδυνος να φορτώσεις σε ανύποπτους τρίτους τη δική σου ενοχή, πράγμα που ξέρουμε πως συμβαίνει συχνότατα: «Ηταν παλικάρι... αυτόνομος... ανεξάρτητος... ένας πραγματικός κύριος»: Δημήτριος Κανταράς, «ΑΥΤΟΙ οι Ανθρωποι μένουν Αθάνατοι. Για το Μεγαλείο της Ψυχής τους, για το Ηθος, την Αξιοπρέπεια, τη Σεμνότητα, την Ακεραιότητα. ΑΥΤΟΙ οι Ασυμβίβαστοι που ΠΑΝΕ ΚΙ ΑΣ ΤΟΥΣ ΒΓΕΙ ΚΑΙ ΣΕ ΚΑΚΟ!!!!»: Κατερίνα Χατζηνικολάου).

Για πόσους πρωταγωνιστές της υπερθλιβερότατης Μεταπολίτευσης μπορούμε να πούμε ότι επέδειξαν τέτοιο ήθος και περιφρόνησαν οτιδήποτε αγοραίο, ψυχικά ή πρακτικά; Πόσοι αναγνωρίζουν στη στάση του τον εαυτό τους; Τι θα πουν κάποτε γι' αυτούς; Δεν είναι κακή ιδέα να τον μιμηθούν, έστω τώρα (που είδαν πως ο Παπάζογλου ήταν ό,τι δεν είναι οι ίδιοι), αντί να βαυκαλίζονται ότι τα χαρακτηριστικά της δημόσιας παρουσίας του αντανακλώνται και σ' αυτούς είτε επειδή είναι συνομήλικοι ή δημόσια πρόσωπα κι εκείνοι ή οτιδήποτε άλλο («Γείτονα Νίκο... πώς μας την έκανες τόσο απλά; Οσο απλός ήσουν όταν τα λέγαμε στη λαϊκή τις Δευτέρες»: Κατερίνα Μιχαηλίδου..., «Μια φορά έκλεψα στη ζωή μου και ήταν σ' ένα πανηγύρι στο χωριό μου μια κασέτα σου, τον ΑΥΓΟΥΣΤΟ... την έχω ακόμη...»: Κατερίνα Τριανταφύλλου).

Γι' αυτό ο θάνατός του, κι ο θάνατος του μεγάλου συγκρητιστή Μανώλη Ρασούλη, ήταν ανεπούλωτο πλήγμα για τον ελληνικό πολιτισμό κι όχι μόνο για το τραγούδι, γιατί πολιτισμός δεν είναι μόνον η δημιουργία αλλά και το αποτύπωμα της προσωπικότητας του δημιουργού και γιατί αληθεύει ότι όσο πιο πολύ ταλέντο έχει κάποιος τόσο πιο πολύ ήθος έχει, συνήθως τουλάχιστον. Από μια πλευρά, δημιουργώ σημαίνει μιμούμαι το ήθος, το οποίο έχω ήδη μέσα μου.

(«Τα τζιν φορούσες πάντοτε και κόκκινο μαντίλι, τα 'βγαλες όμως κι έφυγες και σε θρηνούν οι φίλοι»*, «Καλό ταξίδι πατέρα, μας μεγάλωσες και μας άφησες την καλύτερη προίκα που θα αφήσουμε κι εμείς στα παιδιά μας, σ' ευχαριστούμε!!!»: Γιώργος Τσοκανάς, «Θα λείψεις από την Ελλάδα μας που δοκιμάζεται, η φωνή και το ήθος σου θα συνεχίσουν να δίνουν δύναμη... Καπετάνιε, οδήγησέ μας με τη βάρκα σου στη Χώρα του Διός...»: Γιούλη Μαρίνου, «Εφυγε ένας υπέροχος άνθρωπος και τραγουδιστής... καλό ταξίδι Νίκο... σ' αγαπάμε και στην Τουρκία»: Barapin TrGr, «Γιατί έφυγες νωρίς πριν να σε χορτάσουνε τα μάτια μας και η ψυχή μας;»: Κων. Αγγελοπούλου, «Είναι ο Μεγαλέξανδρος του Τραγουδιού»: Αντρέας Αποελ Μιχαήλ, «Μάγισσα, τα κατάφερες και τον μάγεψες και ήρθε κοντά σου»: Λία Δεληγιάννη, «Οι μάγκες κι αν εφύγανε, μας άφησαν μπεγλέρια, τις χάντρες τους να παίζουμε, να διώχνουμε τα ντέρτια»,* «Να 'σαι καλά εκεί που πας, αυτή 'ναι η ευχή μου, λύγισες όμως σίδερα, μαύρισες την ψυχή μου»: Ελένη Σιδηροπούλου, «Χαίρεται η Ελλάδα που σε γνώρισε. ΑΘΑΝΑΤΟΣ!»,* «Χαίρεται που σε γνώρισε και κλαίει που σε έχασε... μοναδικέ Νίκο Παπάζογλου»: Ελενα Φώτογλου). *

Τα Νέα 16.07.2011

Το τίμημα της σωτηρίας

Του Παύλου Τσίμα

Και ξαφνικά, βρεθήκαμε καλοκαιριάτικα, με θερμοκρασίες 38 βαθμών Κελσίου, να ξεφυλλίζουμε λεξικά, να μπουρδουκλωνόμαστε με νέους όρους και να ακούμε τους ειδικούς στη σκοτεινή σανσκριτική των «φάινανς» να εξηγούν τι είναι «επιλεκτική χρεοκοπία» και τι διαφέρει (αν διαφέρει) από την κανονική χρεοκοπία...

Ερώτημα πρώτο: Πώς προέκυψε ξαφνικά η συζήτηση αυτή; Η κλασική, δέσμια του επαρχιωτισμού μας, απάντηση είναι πως η συζήτηση γίνεται επειδή κάτι είπε ο Βενιζέλος, κάτι απάντησε ο Σαμαράς, κάτι ξέφυγε του Παπανδρέου μιλώντας σε κάτι Γερμανούς, κάτι πέταξε κάποιος τρίχας σε κάποια τηλεόραση... Αλλά δεν είναι έτσι. Η συζήτηση άνοιξε έτσι ξαφνικά, επειδή έτσι ξαφνικά η μεγάλη περιπέτεια της διεθνούς οικονομικής κρίσης φαίνεται να μπήκε σε νέα περιδίνηση, λίγο πριν γιορτάσει τα τρίτα της γενέθλια, τον ερχόμενο Σεπτέμβρη. Με τους οίκους αξιολόγησης να απειλούν με υποβάθμιση την αμερικανική οικονομία, την Ιταλία να στενάζει στις αγορές ομολόγων και τον αξιοσέβαστο ιταλό υπουργό Οικονομικών Τρεμόντι να υιοθετεί εκείνον τον ατυχή Τιτανικό του Παπακωνσταντίνου, για να προειδοποιήσει τη Μέρκελ ότι αν το ευρωπλοίο τρακάρει με το παγόβουνο, δεν θα γλιτώσουν ούτε οι επιβάτες της πρώτης θέσης, δηλαδή οι «τριαλφάδες» Γερμανο-ολλανδοί. Η οικονομική κρίση μπήκε σε νέες, πιο επικίνδυνες θάλασσες και σπρώχνει την αμήχανη Ευρώπη προς μια οριστική λύση της κρίσης χρέους, την οποία ώς τώρα ανέβαλε. Ετσι άνοιξε και η συζήτηση και για τη δική μας «επιλεκτική» χρεοκοπία.

Ερώτημα δεύτερο: Κι είναι καλό ή κακό για εμάς που στα ευρωπαϊκά σαλόνια προφέρουν τώρα την απαγορευμένη λέξη, έστω και μαριναρισμένη «επιλεκτικά», και συζητούν ανοιχτά όσα ώς τώρα ψιθυρίζονταν πίσω από ηχομονωμένες πόρτες - για κούρεμα, επαναγορά ή ανακύκληση του ελληνικού χρέους; Η κλασική, και ολίγον επαρχιώτικη και πάλι, απάντηση είναι πως η συζήτηση αποδεικνύει την αποτυχία του Μνημονίου και της κυβέρνησης γενικώς, αφού φέρνει από το παράθυρο, έστω και ως «επιλεκτική», τη χρεοκοπία, προς αποφυγήν της οποίας μας έλεγαν τόσον καιρό ότι θυσιαζόμαστε. Αλλά αυτή είναι η μία μόνον, και η λιγότερο σημαντική, όψη της υπόθεσης. Το Μνημόνιο, πράγματι, δεν ήταν ποτέ (για τους εμπνευστές του, ό,τι κι αν έλεγαν οι ανέμπνευστοι προπαγανδιστές του) ένα σχέδιο «σωτηρίας» της Ελλάδας. Ηταν ένα μέσο για να κερδίσει η αναποφάσιστη Ευρώπη χρόνο μέχρι να αντιμετωπίσει την ελληνική κρίση χρέους, με την ελπίδα ότι η Ελλάδα, στο μεταξύ, θα έχει απομονωθεί υγειονομικά από την υπόλοιπη εύφλεκτη περιφέρεια της Ευρώπης και η «μετάδοση» της νόσου θα έχει αποκλειστεί. Το σχέδιο απέτυχε. Ο χρόνος τέλειωσε γρηγορότερα από ό,τι περίμεναν και πρέπει τώρα να πάρουν την απόφαση που ήθελαν να αποφύγουν: ή θα δώσουν μια οριστική λύση στο πρόβλημα του χρέους (μας) ή ρισκάρουν τη διάλυση του ευρωοικοδομήματος. Και η επιτάχυνση αυτή, υπό προϋποθέσεις, υπό την προϋπόθεση δηλαδή ότι θα φωτίσει τη Μέρκελ ο Θεός στον οποίο πιστεύει, είναι καλή είδηση για την Ελλάδα.

Ερώτημα τρίτο: Με όλα αυτά, τελικά, η «επιλεκτική χρεοκοπία» είναι ή δεν είναι χρεοκοπία; Ανατρέχω στον Κένεθ Ρόγκοφ, τον πιο αποδεκτό και έγκυρο μελετητή του φαινομένου της χρεοκοπίας. Υπάρχουν πολλοί λόγοι - λέει - που μπορεί να οδηγήσουν ένα κράτος σε χρεοκοπία, αλλά υπάρχει ένας μόνος τρόπος να εκδηλωθεί η χρεοκοπία: να αδειάσουν τα ταμεία, να στεγνώσει η ρευστότητα. Συνεπώς, αν ο υποβιβασμός των ελληνικών ομολόγων από τους κακόφημους οίκους στην κατηγορία «Selective default» δεν διαταράξει τη ροή χρήματος προς το δημόσιο ταμείο και το τραπεζικό σύστημα, αν δεν δημιουργήσει κρίση ρευστότητας, χρεοκοπία δεν είναι. Κι αν ο χαρακτηρισμός αυτός είναι το τίμημα για μια ουσιαστική, δραστική μείωση του συνολικού όγκου του χρέους και μια ουσιαστική ελάφρυνση του αβάσταχτου κόστους των τόκων του, τότε αυτό είναι ένα τίμημα που την Αθήνα δεν έχει λόγο να τρομάζει (αν η ρευστότητα παραμένει ανέπαφη). Δεν είναι ακόμη καθόλου βέβαιο αν και το Βερολίνο, η Φρανκφούρτη, οι Βρυξέλλες είναι έτοιμες να καταβάλουν το τίμημα. Κι αυτό είναι το μεγάλο πρόβλημα και ο πραγματικός κίνδυνος...

Η Καθημερινή / The New York Times 15.07.2011

Οι δύσκολες επιλογές της Ελλάδας

Του Tiller Kowen

Χωρίς εξωτερική βοήθεια, η Ελλάδα προφανώς θα πτωχεύσει. Αξιολογώντας τις προοπτικές της, αξίζει τον κόπο να αναρωτηθούμε τι θα χρειαζόταν ώστε να πληρώσει όλους τους λογαριασμούς της και τι είδους απώλειες θα έπρεπε να περιμένουμε στην πορεία.

Οι απαντήσεις βρίσκονται όχι μόνο στα στατιστικά στοιχεία -όπως ο λόγος χρέους/ΑΕΠ, που σήμερα κινείται πάνω από το 140% και οδεύει ακόμα υψηλότερα- αλλά και στα ανθρώπινα συναισθήματα και χαρακτηριστικά. Σε μεγάλο ποσοστό, η ελληνική υπομονή, η γερμανική ευελιξία και θυσίες είναι τα ελάχιστα που απαιτούνται για να αποτραπεί μια μείζων καταστροφή.

Για να δούμε την κατάσταση σε προοπτική, η ελληνική οικονομία αντιστοιχεί σε λιγότερο από το 2% εκείνης της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Αυτό μοιάζει διαχειρίσιμο μέγεθος για μια λύση βασισμένη στην οικονομική βοήθεια. Η πραγματική δυσκολία είναι να διατηρηθεί η εμπιστοσύνη των παγκόσμιων αγορών ενόσω κατανέμονται οι απώλειες με τακτικό τρόπο.

Αυτό δεν είναι τόσο εύκολο. Περί το 30% του ελληνικού χρέους ανήκει σε Ελληνες, μεταξύ των οποίων τράπεζες και ταμεία κοινωνικής ασφάλισης. Μια στάση πληρωμών στα τελευταία θα σήμαινε πως η ελληνική κυβέρνηση θα κήρυσσε στάση πληρωμών στον εαυτό της. Θα έπρεπε και πάλι να βρει αντίστοιχα κεφάλαια για να μην αντιμετωπίσει πλήρη πολιτική και οικονομική κατάρρευση.

Ο ιδιωτικός τομέας μπορεί να πεισθεί να αναλάβει κάποιες απώλειες επί του ελληνικού χρέους, όμως υπάρχει κίνδυνος να πυροδοτήσει πανικό τύπου Lehman Brothers, ιδίως αν οι εταιρείες αξιολόγησης κρίνουν ότι πρόκειται για πλήρη ή επιλεκτική χρεοκοπία. Οι μεγάλες ποινές για τους ιδιωτικούς πιστωτές μπορεί να έχουν επίσης σοβαρές επιπτώσεις, λόγω της πιθανότητας αλυσιδωτής αντίδρασης - όπου οι πιστώσεις «στεγνώνουν» για την Ιρλανδία και την Πορτογαλία. Επιπλέον, ο ιδιωτικός τομέας κατέχει μόλις το ένα τρίτο του συνολικού ελληνικού χρέους - και μάλιστα το ποσοστό μειώνεται τάχιστα.

Υπάρχει και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, που κατέχει περί το 18% του χρέους. Τα πιο εύρωστα κράτη της Ε. Ε. θα μπορούσαν να μεταφέρουν κεφάλαια στην Ελλάδα και την κεντρική τράπεζα ως διαρκή οικονομική βοήθεια, αντί να συνεχίζουν με μετακυλίσεις χρέους που ίσως έχουν ομοιότητες με τα σχήματα πυραμίδας. Οπως έχουν σήμερα τα πράγματα, οι ευάλωτες χώρες ωθούνται σε όλο και υψηλότερα επίπεδα χρέους. Ομως η Κεντρική Τράπεζα έχει αυστηρούς κανόνες, συμπεριλαμβανομένης της ρήτρας μη βοηθείας και της σταθερότητας των τιμών ως μοναδικό στόχο της νομισματικής πολιτικής, ενώ η Ε. Ε. συχνά απαιτεί ομοφωνία των μελών για μεγάλες αλλαγές. Με άλλα λόγια, οι κανόνες αυτοί καταρτίσθηκαν για να αποτρέψουν αυτό που σήμερα είναι η μόνη συνεκτική απάντηση στα προβλήματα της Ελλάδας: μια έγκαιρη αναγνώριση των ζημιών και μια συμφωνία ότι θα κατανεμηθούν κατά κάποιο τρόπο εξίσου.

Η εικόνα γίνεται χειρότερη αν την κοιτάξουμε από κοντά. Οι Γερμανοί πολιτικοί υποσχέθηκαν στους ψηφοφόρους τους ότι το ευρώ δεν θα οδηγήσει ποτέ σε δημοσιονομική ένωση ή φορολογικές αυξήσεις, όμως η βοήθεια στην Ελλάδα θα θέσει επί τάπητος αυτά τα θέματα. Επιπλέον, για την Ελλάδα μια τέτοια λύση δεν θα ήταν μακροπρόθεσμη. Αλλο να εξοφλείς τους πιστωτές σου και άλλο να επανέρχεσαι στην ανάπτυξη. Και σήμερα το ελληνικό ΑΕΠ συρρικνώνεται πάνω από 3% ετησίως.

Ακόμα και αν μια στάση πληρωμών δεν πυροδοτούσε κατάρρευση στις αγορές, δεν θα θεράπευε τα προβλήματα της Ελλάδας. Οι Ελληνες συνεχίζουν να δανείζονται, επομένως μια στάση πληρωμών θα εξαντλούσε μέρος των κεφαλαίων τους και θα ανάγκαζε την κυβέρνηση να προχωρήσει σε ακόμα μεγαλύτερες περικοπές δαπανών. Αν εγκατέλειπε την Ευρωζώνη, η Ελλάδα θα μπορούσε να δρέψει τα σημαντικά οφέλη μιας υποτίμησης, όμως θα πυροδοτούσε και μαζική φυγή κεφαλαίων. Αλλωστε, δεν έχει έτοιμο κάποιο εναλλακτικό νόμισμα.

Οι αισιόδοξοι ίσως πιστεύουν ότι οι εξελίξεις στην Ελλάδα θα καθυστερήσουν αρκετά ώστε η Πορτογαλία, η Ιρλανδία, η Ισπανία, η Ιταλία και το Βέλγιο να στηρίξουν τις τράπεζες και να περιορίσουν τους προϋπολογισμούς τους. Ισως πιστεύουν ότι οι Ελληνες θα κηρύξουν τελικά στάση πληρωμών, αλλά ώς τότε το «φαινόμενο ντόμινο» θα έχει τεθεί υπό έλεγχο, οι Ελληνες θα έχουν δεχθεί κάποια βοήθεια και οι διεθνείς επιπτώσεις δεν θα είναι μια νέα οικονομική κρίση, αλλά ένας απλός «λόξυγγας». Και πάλι, όμως, η Ελλάδα θα μείνει χωρίς σαφές οικονομικό σχέδιο για το μέλλον. Για αισιόδοξο σενάριο, δεν είναι και πολύ καλό.

Οι απαισιόδοξοι, πάλι, ίσως το θεωρούν ανέφικτο. Με το επιχείρημα ότι κάποια στιγμή η δημοκρατία θα παρέμβει: είτε οι ψηφοφόροι θα αρνηθούν περαιτέρω λιτότητα είτε θα στείλουν σαφές εκλογικό μήνυμα ότι δεν στηρίζουν τα πακέτα στήριξης. Αν αυτό γίνει πριν επιτευχθεί ευρύτερη ανακεφαλαιοποίηση των ευρωπαϊκών τραπεζών, ποιος θα θελήσει να χρηματοδοτήσει περαιτέρω τα ιρλανδικά, πορτογαλικά και ισπανικά ιδρύματα;

Αυτά μεταξύ άλλων είναι κάποια σενάρια. Μείνετε συντονισμένοι. Θα υπάρξουν εξελίξεις, προφανώς όμως ελάχιστες καλές...

Τα Νέα 14.07.2011

Δέκα ευρώ για κάθε "άρα" να πληρώνουμε για δικαιώματα στην Ελλάδα

Επιμέλεια: Μιχάλης Μητσός

Ο Ζαν-Λικ Γκοντάρ δεν έκρυψε ποτέ τη συμπάθειά του για την Ελλάδα. Την αρχαία φυσικά, αλλά και τη νέα. Πέρυσι αρνήθηκε να μεταβεί στις Κάννες για την προβολή της ταινίας του «Film Socialisme» (που προβάλλεται από σήμερα στην Ελλάδα), λέγοντας ότι «προβλήματα όπως το ελληνικό δεν μου επιτρέπουν να είμαι μαζί σας». Λίγες ημέρες νωρίτερα, είχε δηλώσει ότι «όλος ο κόσμος χρωστάει σήμερα στην Ελλάδα».

Ο 80χρονος πατέρας της νουβέλ βαγκ έρχεται τώρα να συγκεκριμενοποιήσει τον προβληματισμό του και να δώσει μια «λύση» στην ελληνική κρίση. «Οι Ελληνες μάς έδωσαν τη λογική, κι έχουμε χρέος απέναντί τους γι' αυτό», λέει σε συνέντευξη που παραχώρησε στην «Γκάρντιαν» και δημοσιεύτηκε στο χθεσινό φύλλο της εφημερίδας. «Ο Αριστοτέλης ήταν εκείνος που διατύπωσε το μεγάλο "άρα". Για παράδειγμα "Δεν μ'αγαπάς πια, άρα...". Ή "σ' έπιασα στο κρεβάτι μ' έναν άλλο άνδρα, άρα…". Χρησιμοποιούμε αυτή τη λέξη εκατομμύρια φορές, για να λάβουμε τις πιο σημαντικές μας αποφάσεις. Ηρθε ο καιρός να αρχίσουμε να πληρώνουμε γι' αυτήν».
Κι εδώ ο Γκοντάρ μπαίνει στο ζουμί: «Αν κάθε φορά που χρησιμοποιούμε τη λέξη "άρα" (therefore στα αγγλικά, donc στα γαλλικά) πληρώνουμε 10 ευρώ στην Ελλάδα, η κρίση θα τελειώσει σε μια μέρα και οι Ελληνες δεν θα χρειαστεί να πουλήσουν τον Παρθενώνα στους Γερμανούς. Εχουμε την τεχνολογία να εντοπίσουμε όλα αυτά τα "άρα" στο Google. Μπορούμε να χρεώνουμε και μέσω του iPhone. Κάθε φορά που η Ανγκελα Μέρκελ λέει στους Ελληνες "σας δανείσαμε όλα αυτά τα λεφτά, άρα πρέπει να μας τα επιστρέψετε με τόκο", θα πληρώνει πρώτα δικαιώματα».
Η δημοσιογράφος της «Γκάρντιαν» αιφνιδιάστηκε με την ιδέα, όμως ο Γκοντάρ έβαλε αμέσως τα γέλια, γέλασε κι εκείνη, γέλασε και κάποιος στο διπλανό δωμάτιο, ας γελάσουμε κι εμείς, προς Θεού ας μην τον πάρουμε σοβαρά, ο άνθρωπος είναι γνωστό ότι είναι εχθρός του κόπιραϊτ...

Τα Νέα 14.07.2011

Ο πιο δημοφιλής πολιτικός της Ιταλίας

Του Γιώργου Αγγελόπουλου

Η ταχύτατη συμφωνία των κομμάτων της κυβέρνησης και της αντιπολίτευσης στην Ιταλία όσον αφορά την υιοθέτηση σκληρών μέτρων για τη μείωση του χρέους της χώρας βοήθησε χθες ώστε να ηρεμήσουν λίγο οι αγορές εν αναμονή ενός οριστικού σχεδίου για την επίλυση της κρίσης στην ευρωζώνη. Η αριστερή αντιπολίτευση συμφώνησε να μη σπεκουλάρει σε δυσχέρειες που, αν εξελιχθούν σε τραγωδία, δεν θα πλήξουν μόνο την κυβερνώσα Κεντροδεξιά, αλλά ολόκληρη την κοινωνία. Η συμφωνία κυβέρνησης και αντιπολίτευσης επιτεύχθηκε έπειτα από έκκληση του δημοφιλέστερου πολιτικού της Ιταλίας, του προέδρου της χώρας Τζόρτζο Ναπολιτάνο.

Ο Ναπολιτάνο είχε απευθύνει έκκληση για εθνική συνοχή και επίδειξη αισθήματος ευθύνης απ' όλα τα κόμματα εναντίον των διεθνών κερδοσκόπων που επιτίθενται στη χώρα. Παρατηρητές επισημαίνουν πως η εθνική συνοχή για την υπεράσπιση της χώρας από σοβαρότατους και ανυπολόγιστης εμβέλειας κινδύνους αποτελεί καθήκον των πολιτών• πρέπει πάντα να εμπνέει τη δράση των εκπροσώπων των πολιτικών και κοινωνικών δυνάμεων και να υπερισχύει των απρόβλεπτων και μεταβαλλόμενων πολιτικών ισορροπιών.
Με ποσοστό δημοτικότητας 80%, ο Ναπολιτάνο είναι ο δημοφιλέστερος πολιτικός της Ιταλίας. Παλιός κομμουνιστής, άνθρωπος του μηχανισμού του Ιταλικού Κομμουνιστικού Κόμματος, πέρασε πριν από πολλά χρόνια στη σοσιαλδημοκρατία και εδώ και μια πενταετία είναι ο αρχηγός του κράτους (ως πρόεδρος είναι ο εγγυητής του Συντάγματος της χώρας, όμως τα καθήκοντά του είναι κυρίως τυπικά). Στη δεκαετία του 1970 εκπροσωπούσε τη μετριοπαθή, ευρωκομμουνιστική πτέρυγα του ΙΚΚ που ήταν απολύτως αποδεκτή από τη μη κομμουνιστική ευρωπαϊκή και την αμερικανική Αριστερά (το 1978 είχε κληθεί να δώσει σειρά από διαλέξεις σε κορυφαία αμερικανικά πανεπιστήμια). Ο Ντέηβιντ Ουίλι, ο ανταποκριτής του BBC στη Ρώμη που του είχε πάρει συνέντευξη την εποχή εκείνη στα ιστορικά γραφεία του ΙΚΚ στη Βία ντέλλε Μποττέγκε Οσκούρε, την οδό των Σκοτεινών Καταστημάτων, γράφει πως είχε συναντήσει τότε έναν καλλιεργημένο πολιτικό, που μιλούσε άνετα αγγλικά και δεν φοβόταν να αμφισβητήσει την ηγεμονία της Σοβιετικής Ενωσης. Αργότερα έγινε σθεναρός επικριτής της σοβιετικής εξωτερικής πολιτικής, καταδικάζοντας κατηγορηματικά, στη δεκαετία του 1980, τη σοβιετική εισβολή στο Αφγανιστάν.

Η έδρα του ΙΚΚ πουλήθηκε πριν από λίγα χρόνια σε μια κατασκευαστική εταιρεία και, σήμερα, το παλιό γραφείο του στα κομματικά γραφεία αποτελεί τμήμα ενός συγκροτήματος πολυτελών διαμερισμάτων. Ο Ναπολιτάνο επιβίωσε του κόμματος που τον έφερε στην πολιτική. Εχει χάσει τα μαλλιά του, κουτσαίνει ελαφρά, όμως η φωνή του παραμένει επιβλητική. Στο προεδρικό μέγαρο στον Κυρινάλιο λόφο, έχει συστήσει μια ομάδα από ειδικούς που εξετάζουν τους διάφορους νόμους που του στέλνονται προς υπογραφή από το Κοινοβούλιο. Εχει αποδειχθεί σθεναρός υπερασπιστής των αξιών πάνω στις οποίες ιδρύθηκε το σύγχρονο ιταλικό κράτος. Και τώρα, στα δύσκολα της κρίσης, στάθηκε στο ύψος των περιστάσεων και αποδείχθηκε ο ενοποιητικός πολιτικός παράγοντας τον οποίο έχει ανάγκη η χώρα.