29/10/10

Το τίμημα της ανδοκρατίας



Παρίσι – Το νότιο άκρο της Ευρώπης, βυθισμένο στο χρέος και την έλλειψη ανταγωνιστικότητας, αποτελεί εδώ και καιρό τον αδύναμο κρίκο της ευρωζώνης. Πέρα όμως από το λαμπερό ήλιο και τα σαθρά οικονομικά θεμέλια, χαρακτηρίζεται από μια εξαιρετικά επιζήμιο ανδροκρατία.
Ο σεξισμός, βέβαια, δεν ευθύνεται για το χρεος της Ευρώπης, ωστόσο, μακροπρόθεσμα, οι γυναίκες θα μπορούσαν κάλλιστα να έχουν στα χέρια τους τη λύση για να ξεπεραστεί μια θεμελιώδης οικονομική αδυναμία, η οποία δεν βασανίζει μόνο τη νότια Ευρώπη, αλλά το μεγαλύτερο μέρος της ηπείρου: ένας πληθυσμός που γερνά και ένα εργατικό δυναμικό που συρρικνώνεται.
Ως φαίνεται το ποσοστό των εργαζόμενων ενήλικων γυναικών στην περιοχή είναι σχεδόν 20% μικρότερο από των ανδρών, ενώ η αντίστοιχη διαφορά στην υπόλοιπο Ε.Ε. είναι 12%, στις ΗΠΑ 9% και στη Σουηδία μόλις 4%.
Στην Ελλάδα, το χάσμα απασχόλησης που χωρίζει τα δύο φύλα κυμαίνεται στο 25% και στην Ιταλία στο 22%. Η Ισπανία, που βρίσκεται στο 14% είναι πολύ πιο κοντά στο μέσο όρο της Ε.Ε., ωστόσο απέχει πολύ απ’αυτόν. Η Πορτογαλία τα πηγαίνει καλύτερα, με τη διαφορά να κυμαίνεται στο 10%.
«Αν οι Ευρωπαίοι θέλουν να διατηρήσουν την κοινωνική τους υποδομή, θα πρέπει να βελτιωθούν στην ενσωμάτωση των γυναικών στην αγορά εργασίας», δήλωσε ο Στέφανο Σκαρπέτα, αναπληρωτής διευθυντής του τμήματος απασχόλησης και κοινωνικών υποθέσεων του ΟΟΣΑ, του ερευνητικού βραχίονα των μεγαλύτερων δημοκρατιών με ελεύθερη αγορά.
Ο Κέβιν Ντάλι, οικονομολόγος της Goldman Sachs στο Λονδίνο, επισημαίνει ότι η εκμηδένιση της διαφοράς του ποσοστού απασχόλησης ανάμεσα στα δύο φύλα στις 16 χώρες που μοιράζονται το ευρώ θα οδηγήσει σε αύξηση του ΑΕΠ κατά 13 ολόκληρες ποσοστιαίες μονάδες. Αντιθέτως, μια ενδεχόμενη αυξηση του επιπέδου της τάσης παραγωγικότητας στην ευρωζώνη, ώστε να εξισωθεί με των ΗΠΑ, θα επέφερε αύξηση του ΑΕΠ της τάξης του 7% σύμφωνα με υπολογισμούς του Ντάλι.
Αυτό δεν σημαίνει ότι οι κυβερνήσεις δεν πρεπει να προσπαθήσουν να αυξήσουν και τα δύο. Ο Σκαρπέτα τόνισε ότι, όντως κάποιες φορες οι πολιτικές που ακολουθούνται είναι πανομοιότυπες, φέρνοντας ως παράδειγμα τους άκαμπτους νόμους που ισχύουν για τις προσλήψεις και τις απολύσεις στην Ελλάδα και την Ιταλία, οι οποίοι προστατεύουν κάποιους μη παραγωγικούς υπαλλήλους και εγκλωβίζουν ταλαντούχες γυναίκες στην ανεργία.
Ομοίως, ενώ έρχονται σε αντίθεση με τις κοινωνικές παραδόσεις, η άρση των φορολογικών κινήτρων που κρατούν τις γυναίκες στο σπίτι ή η αύξηση του ορίου ηλικίας συνταξιοδότησης των γυναικών θα απέφεραν οικονομικά οφέλη με μικρό ή μηδενικό δημοσιονομικό κόστος.
Ακόμη και οι επιδοτήσεις για βρεφονηπιακούς σταθμούς αποδίδουν καρπούς: σύμφωνα με μελέτη του 2002 που διεξήγαγε η Bundesbank, οι δημόσιες επενδύσεις σε βρεφονηπιακούς σταθμούς στη Γερμανία αύξησαν σε γενικές γραμμές τα έσοδα του κράτους, καθώς ήταν περισσότερες οι μητέρες που επέστρψαν στον εργασιακό στίβο.
Στη Σουηδία, το ποσοστό γυναικείας απασχόλησης ανέρχεται στο 70% και αναλογούν περίπου δύο παιδιά ανά γυναίκα, κατατάσσοντας τη στην πρώτη θέση στην Ευρώπη, μαζι με τη Νορβηγία και τη Γαλλία. Στην Ιταλία, εργάζεται μόνο το 46% των γυναικών και αναλογούν μόλις 1,3 παιδιά ανά γυναίκα.
Όπως συμβαίνει σε πολλές αναπτυγμένες χώρες ανα τον κόσμο, έτσι και στις ευρωπαϊκές οι γυναίκες αποτελούν την πλειονότητα των αποφοίτων πανεπιστημίων. Η ένταξη περισσότερων εξ αυτών στην αγορά εργασίας θα ενίσχυε την οικονομική απόδοση, ειδικά στον τομές της παροχής υπηρεσιών, ενώ παράλληλα θα οδηγούσε σε αύξηση της κατανάλωσης και του αριθμού των φορολογουμένων.
«Η ισότητα των δύο φύλων δεν αποτελεί πλέον μόνο ζήτημα ανθρωπίνων δικαιωμάτων, είναι απαραίτητη για οικονομικούς λόγους», υποστήριξε η Μαρία Στρατηγάκη, που εργάζεται για την ελληνική κυβέρνηση ως υπεύθυνη ισότητας των δύο φύλων και χρησιμοποιεί το δημοσιονομικό έλλειμμα της χώρας της για να ασκήσει πίεση ώστε να καταρτιστεί ο κρατικός προϋπολογισμός με τρ’όπο που να συνεκτιμά τον παράγοντα του φύλου και να διασφαλίζεται ότι οι άνδρες δεν απολαμβάνουν περισσότερα προνόμια από τις γυναίκες.
Ο ισπανός πρωθυπουργός Θαπατέρο ήταν ο πρώτος στην περιοχή που ασχολήθηκε με το ζήτημα, διαμορφώνοντας ένα υπουργικό συμβούλιο που κατά το ήμισυ απαρτίζεται από γυναίκες, ψηφίζοντας νομοθεσία κατά των διακρίσεων και υποχρεώνοντας τις εταιρείες να τοποθετούν περισσότερες γυναίκες στα διοικητικά τους συμβούλια.
Το ποσοστό γυναικείας απασχόλησης στην Ισπανία, που κυμαίνεται στο 53% εξακολουθεί να βρίσκεται κάτω από το μέσο όρο της Ευρώπης, ωστόσο, παρόλο που το ποσοστό των εργαζόμενων Ισπανίδων άνω των 45 είναι από τα χαμηλότερα της Ευρώπης το ποσοστό των εργαζόμενων γυναικών στην Ισπανία κάτω των 30 δεν απέχει πολύ από τα σουηδικά επίπεδα.
Το πρώτο που έκανε η Στρατηγάκη, όταν ανέλαβε τα ξαθήκοντά της τον προηγούμενο Νοέμβριο, ήταν να μεταφράσει τους νόμους περί ισότητας των φύλων του Θαπατέρο στα ελληνικά και να τους διανείμει στους κυβερνητικούς κύκλους.
Παρατήρησε σχετικά: «Μπορεί να είναι δύσκολο η Ελλάδα να γίνει Σουηδία, τουλάχιστον άμεσα, αρχικά όμως θα μπορούσαμε να προσπαθήσουμε να μοιάσουμε λίγο στους Ισπανούς».
Η Αλεξάνδρα Πασχαλίδου, η σουηδοελληνίδα δημοσιογράφος, συγγραφέας και τηλεπαρουσιαστρια, που πρίν από τέσσερα χρόνια έφυγε από την Αθήνα και επέστρεψε στην Στοκχόλμη, τόνισε ότι ίσως η τωρινή κρίση θα μείνει στην Ιστορία ως σημείο καμπής για τις εργαζόμενες γυναίκες, όπως ακριβώς συνέβη και με την έλλειψη εργατικού δυναμικού στη Σουηδία τη δεκαετία του 1960, η οποία έπαιξε καταλυτικό ρόλο στη μετέπειτα εργασιακή εξέλιξη των γυναικών εκεί.
Είπε χαρακτηριστικά: «Είναι μια εξαιρετική ευκαιρία. Δεν υπάρχει τίποτα καλύτερο από ένα καλό οικονομικό επιχείρημα, αν θες να πουλήσεις την ισότητα των φύλων».

Βαρβάρα Τερζάκη
Άρθρο Katrin Bennhold-εφ. Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, The New York Times, 10-10-2010

25/10/10

«Ο διάλογος για την παιδεία και την έρευνα στο ίδιο τραπέζι»



Μετά τη µεταπολίτευση, η έρευνα ως προς τη διαχείρισή της αποτέλεσε αρχικά αντικείµενο της Γενικής Γραµµατείας Ερευνας & Τεχνολογίας (ΓΓΕΤ), η οποία εν συνεχεία λειτούργησε κάτω από την οµπρέλα του υπουργείου Ανάπτυξης.

Στην ουσία όµως η εφαρµογή της διενεργείτο κατά την πλειονότητά της στα πανεπιστηµιακά εργαστήρια, και σε ένα σηµαντικό ποσοστό στα ερευνητικά ιδρύµατα της χώρας, αλλά και εδώ, κυρίως από πανεπιστηµιακούς.

Στην αρχή της τελευταίας δεκαετίας το υπουργείο Παιδείας και Θρησκευµάτων ενεπλάκη πιο ενεργά στη διαχείριση κονδυλίων και στον συντονισµό προγραµµάτων έρευνας, όπως και πολλά άλλα υπουργεία που είχαν ερευνητικό αντικείµενο. Με την αύξηση των µνηστήρων δηµιουργήθηκαν αλληλοσυγκρουόµενα συµφέροντα και µια πολυφωνία, η οποία είχε ως αποτέλεσµα να µη γνωρίζει «η δεξιά τι ποιεί η αριστερά».

Εξαιτίας αυτής της κατάστασης, πολύ ορθά η Πολιτεία αποφάσισε στην προηγούµενη διακυβέρνηση να ενοποιήσει και συντονίσει όλες τις ερευνητικές δραστηριότητες κάτω από µία οµπρέλα, µε έναν νόµο ο οποίος ετοιµάσθηκε αλλά δεν ψηφίσθηκε ποτέ. Η νέα κυβέρνηση, χωρίς να χρειασθεί να δηµιουργήσει νέες υπουργικές δοµές, ενοποιεί την έρευνα µαζί µε την παιδεία κάτω από την οµπρέλα του υπουργείου Παιδείας, Δια Βίου Μάθησης και Θρησκευµάτων, µε µία απόφαση που θεωρήθηκε ότι ήταν προς τη σωστή κατεύθυνση. Παρ’ όλο που θα περίµενε κανείς κάτω από την ίδια στέγη τα θέµατα της έρευνας γενικότερα αλλά και ειδικότερα εκείνα που άπτονται των ΑΕΙ και των ερευνητικών ιδρυµάτων ότι θα υποστούν µια εσωτερική διεργασία ανάµεσα στις Γραµµατείες, Διευθύνσεις και τα στελέχη του υπουργείου µε αποτέλεσµα να προκύψουν καλύτερα συντονισµένες προτάσεις, διαπιστώνει ότι αυτή τη στιγµή υπάρχουν δύο διαφορετικοί νόµοι προς διαβούλευση από δύο διαφορετικές οµάδες του υπουργείου, οι οποίες από ό,τι φαίνεται έχουν ελάχιστη έως µηδαµινή επικοινωνία µεταξύ τους όσον αφορά στον τοµέα της έρευνας.

Αυτό έχει ως αποτέλεσµα τη δηµιουργία µιας σύγχυσης στην ακαδηµαϊκή - ερευνητική κοινότητα, η οποία σε ένα µεγάλο ποσοστό της είναι δισυπόστατη, αφού εργάζεται και στα ερευνητικά ιδρύµατα και στα πανεπιστήµια ταυτόχρονα, και αναγκάζεται να εναλλάσσει το «καπέλο του ερευνητή µε αυτό του ακαδηµαϊκού», ανάλογα µε την οµάδα διαβούλευσης.

Εύχοµαι αυτοί οι δύο δρόµοι στην πορεία να συναντηθούν και να λάβουν σοβαρά υπ’ όψιν τους ο ένας την ύπαρξη του άλλου ή ενδεχοµένως να συµπτυχθούν πριν οριστικοποιηθούν τα τελικά κείµενα. Ο Ιωάννης Παλλήκαρης είναι πρύτανης του Πνεπιστηµίου Κρήτης

Βαρβάρα Τερζάκη
Άρθρο Ιωάννη Παλλήκαρη -εφ. Τα Νέα, Τρίτη 12 Οκτωβρίου 2010

21/10/10

Γερμανικά φαντάσματα

Μελετητές της ευρωπαϊκής ιστορίας προέβλεπαν εδώ και χρόνια ότι, αν οι Γερμανοί ξεπεράσουν τα ενοχικά σύνδρομα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και ιδιαιτέρως εκείνα του Ολοκαυτώματος, θα καταληφθούν εκ νέου από ηγεμονικές βλέψεις και θα κυριαρχηθούν πάλι από αισθήματα υπεροχής.

Τις προηγούμενες ημέρες η καγκελάριος Ανγκελα Μέρκελ έκανε ό,τι μπορούσε προκειμένου να επιβεβαιώσει εκείνες τις προβλέψεις. Μιλώντας σε συγκέντρωση της νεολαίας του Χριστιανοδημοκρατικού Κόμματος συντάχθηκε με τη συντηρητική πλευρά της παράταξής της που ζητεί αναμόρφωση της πολιτικής ένταξης των μεταναστών και δήλωσε μετά πάθους ότι «στη Γερμανία απέτυχε παταγωδώς το μοντέλο της πολυπολιτισμικής κοινωνίας». Σχολιάζοντας μάλιστα πρόσφατες δηλώσεις του προέδρου της Γερμανίας Κρίστιαν Βουλφ η καγκελάριος αντέτεινε πως αυτό ισχύει μόνο για τον τουρκικής καταγωγής ποδοσφαιριστή Μεζούτ Οζίλ που απήλαυσε η ίδια το περασμένο καλοκαίρι στα γήπεδα της Νότιας Αφρικής.

Αλλες δηλώσεις επίσης γερμανών πολιτικών όπως ο Χορστ Ζίχοφερ, ο οποίος υπογράμμισε ότι «το μοντέλο με το οποίο ζούμε ο ένας δίπλα στον άλλον και είμαστε ικανοποιημένοι πέθανε», και το κλίμα που το προηγούμενο διάστημα διαμόρφωσε ο άλλοτε κεντροτραπεζίτης Σαραζίν ότι το DΝΑ, δηλαδή φυλετικοί παράγοντες, δεν επιτρέπει στους μουσουλμάνους να ενσωματωθούν στη γερμανική κοινωνία φανερώνουν ότι η γερμανική πολιτική επιστρέφει σταθερά στο δόγμα του «κυρίαρχου πολιτισμού» που τόσα δεινά έφερε στον κόσμο.

Κατά τα φαινόμενα, η πολιτική τάξη του Βερολίνου τείνει να υιοθετήσει την άποψη ότι η σημερινή γερμανική κουλτούρα είναι ανώτερη από άλλες και σίγουρα μακράν της ισλαμικής. Γεγονός που προφανώς απαιτεί από τους ξένους μετανάστες να αποδεχθούν τη χριστιανική θεώρηση του ανθρώπου, αλλιώς δεν έχουν θέση στις γερμανικές μεγαλουπόλεις.

Οσοι παρακολουθούν από κοντά τα ευρωπαϊκά πράγματα θεωρούν τις παραπάνω τοποθετήσεις κομβικές και δείγμα σοβαρής πολιτικής μετατόπισης όχι μόνο της Γερμανίας αλλά ολόκληρης της Ευρώπης. Και δεν είναι το μόνο. Εδώ και καιρό τα πράγματα στην Ευρωπαϊκή Ενωση δεν ορίζονται σε επίπεδο Επιτροπής αλλά σε επίπεδο Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Οι αποφάσεις και οι επιλογές είναι προϊόν καθαρής διαπραγμάτευσης μεταξύ των ισχυρών κρατών, κυρίως μεταξύ Γαλλογερμανών. Για παράδειγμα, η πρόσφατη πριν από μερικούς μήνες ελληνική διάσωση ήταν αποτέλεσμα τέτοιας διαβούλευσης και όχι έργο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ή των κοινοτικών οργάνων. Και τώρα είναι η Γερμανία πάλι αυτή που πιέζει και απαιτεί με τρόπο ηγεμονικό να συγκροτηθεί μόνιμος ευρωπαϊκός διασωστικός μηχανισμός με προβλέψεις για ελεγχόμενη χρεοκοπία. Επιμένει μάλιστα ζητώντας εκ νέου αλλαγή της Συνθήκης της Λισαβόνας, η έγκριση της οποίας πέρασε από χίλια κύματα. Με άλλα λόγια, τα πράγματα δεν είναι τόσο ευρωπαϊκά πια στην Ευρώπη. Ο παραλογισμός επιστρέφει, τα φαντάσματα του παρελθόντος επανέρχονται, η Ευρώπη κινδυνεύει να χάσει και να χαθεί, την ώρα που πολλοί πίστεψαν ότι πιάνει ανώτερα επίπεδα πολιτισμού και κουλτούρας.


Βαρβάρα Τερζάκη
Άρθρο Αντώνης Καρακούσης-εφ. Το Βήμα, 20-10-2010

Ο Νίκος Καζαντζάκης κρίνει τους μεταφραστές του

«... η γαλικη γλώσα σήμερα δεν μπορει ν΄ αποδόσει όλο το πρωτόγονο της νεοεληνικης· μονάχα στην εποχη του Rabelais μπορούσε· κ΄ ιδιαίτερα η γλώσα η δικη μου είναι πολυ τραχεια, ο ρυθμος πολύ ορμητικος, καθόλου πολιτισμένος κ΄ “γλαφυρος”, όπως λένε· το Βενέζη πολυ εύκολα μπορει ν΄ αποδόσει η γαλικη γλώσα, το Βενέζη, το Θεοτοκα, τον Τερζάκη κ΄ τόσους άλλους». Αυτά έγραφε ο Νίκος Καζαντζάκης σε χειρόγραφη επιστολή του προς τον γάλλο αρχαιολόγο Πιερ Αμαντρύ στις 8.6.1954.

Πρόκειται για μία από τις έξι επιστολές του Καζαντζάκη προς τον Αμαντρύ τις οποίες δώρισε η χήρα του δεύτερου Αγγελική Αμαντρύ-Παυλίδη στο Αρχείο του Μουσείου Καζαντζάκη. Οι επιστολές, πέντε χειρόγραφες και μία δακτυλόγρα- φη, εστάλησαν από τη γαλλική πόλη Αντίμπ, όπου το ζεύγος Καζαντζάκη ήταν εγκατεστημένο από το 1948, κατά το διάστημα από τον Δεκέμβριο του 1953 ως τον Σεπτέμβριο του 1954. Η δεκαετία του 1950 είναι ιδιαιτέρως δημιουργική για τον Καζαντζάκη. Το μυθιστορηματικό έργο του γνωρίζει μεγάλη αναγνώριση στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, ενώ ο ίδιος συνεργάζεται στενά με μεταφραστές και εκδότες. Ο Αμαντρύ μεταφράζει στα γαλλικά το «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται» και ο Καζαντζάκης επιθεωρεί κεφάλαια της μετάφρασης και του στέλνει υποδείξεις. Η χυμώδης δημοτική γλώσσα του δυσκολεύει συχνά τους μεταφραστές. «Εχει πολλούς κρητικισμούς» υποστηρίζει η κυρία Αμαντρύ, η οποία βοηθούσε αρχικά τον σύζυγό της στη μετάφραση του έργου. Ο Καζαντζάκης όμως το αρνείται: «Οχι μονάχα οι ξένοι παρα και οι Εληνες δεν ξέρουν τη δημοτικη τους γλώσα και γι΄ αυτο λέξεις κοινότατες τους είναι άγνωστες. Κι επειδη ντρέπονται να το ομολογήσουν λένε πως οι λέξεις αυτες είναι κρητικες» (στην επιστολή τής 30.1.1954). Και σε άλλη επιστολή του σημειώνει: «Σε όλο το κείμενο προκαλω οποιονδήποτε να βρει τρεις λέξεις αποκλειστικα κρητικες, δηλαδη μία λέξη σε κάθε εκατον πενήντα σελίδες» (9.5.1954).

Το πάθος του συγγραφέα για τη δημοτική γλώσσα και η διαρκής μέριμνα για την κάθε λέξη προβάλλουν έντονα στις επιστολές προς τον Αμαντρύ, όπου διατυπώνονται κρίσεις για την καζαντζακική γλώσσα από το χέρι του ίδιου του συγγραφέα: «Κάθε νεοεληνικη λέξη για μένα έχει υλικο βάρος, έντονη μυρωδια και είναι ζωντανη σα ζώο» (στις 17.3.1954). Μανιώδης συλλέκτης λέξεων, καταγράφει σχολαστικά σε σημειωματάρια λέξεις που αντλεί από κάθε πηγή, από τον δημοτικιστή καθηγητή Μανόλη Κριαρά ως τους αγρότες της ελληνικής επαρχίας. Και τις σχολιάζει:

«Εμας οι λέξεις μυρίζουν ακόμα χώμα, χόρτο κι ανθρώπινο ιδρώτα· οι γαλικες λέξεις είναι πια πολυ εξευγενισμένες» (17.3.1954).

Οι επιστολές είναι γραμμένες σε μονοτονικό (περίπου 30 χρόνια πριν από την επίσημη καθιέρωσή του) και με πολλές απλοποιήσεις. Υποστηρικτής του ψυχαρικού δημοτικισμού, ο ίδιος εξηγεί σε υστερόγραφο επιστολής: «Με συγχωρείτε για το (αν)ορθογραφικο μου σύστημα· δεν γράφω τα διπλα σύμφωνα και δεν τονίζω παρα την τονιζόμενη συλλαβή· και όταν η λέξη τονίζεται στη λήγουσα δεν βάζω καθόλου τόνο. Και τα πνέματα ψιλη και δασεία καταργούνται».

«Εγραφε έξι επιστολές την ημέρα»

Οι έξι επιστολές προς τον Αμαντρύ προστίθενται στις περίπου 4.500 επιστολές του Επιστολικού Αρχείου στο Μουσείο Καζαντζάκη. Προέρχονται κυρίως από δωρεές και η συγκέντρωσή τους ξεκίνησε από τον ιδρυτή του μουσείου Γιώργο Ανεμογιάννη. «Δραστήριος επιστολογράφος σε όλη τη διάρκεια της ζωής του, ο Καζαντζάκης έγραφε συχνά ως και πέντε-έξι επιστολές την ημέρα προς διαφορετικούς παραλήπτες. Χιλιάδες επιστολές του βρίσκονται στα χέρια ιδιωτών, τους οποίους καλούμε να τις δωρίσουν στο Μουσείο, όπου μπορούν αφενός να συντηρηθούν και αφετέρου να είναι διαθέσιμες στο κοινό και στους μελετητές του έργου του Καζαντζάκη» μας λέει η έφορος του Μουσείου Καζαντζάκη κυρία Βαρβάρα Τσάκα. Επόμενο βήμα, η συνεργασία με τον Πάτροκλο Σταύρου, θετό γιο και κληρονόμο της Ελένης Καζαντζάκη, προκειμένου να δοθεί η άδεια όλο αυτό το ανέκδοτο υλικό να εκδοθεί και να γίνει προσιτό σε όλους.

Βαρβάρα Τερζάκη
Άρθρο Λαμπρινη Κουζελη-εφ. Το Βήμα, 20-10-2010



20/10/10

Ισορροπία μοντέρνου και παραδοσιακού


Οι γυναίκες στην Ινδία επιλέγουν κοστούμια που αναδεικνύουν τη σιλουέτα. Στο Σουδάν, αν μια γυναίκα φορέσει παντελόνια, καταλήγει στη φυλακή.
Στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, η μουσουλμανική μαντίλα μετατρέπεται σε είδος πολιτικού αλεξικέραυνου. Και στον ισλαμικό κόσμο, νέοι σχεδιαστές μόδας προτρέπουν τις γυναίκες να ξεφύγουν από την ενδυματολογική «πούρντα» (παραπέτασμα), με ρούχα που παντρεύουν τις παγκόσμιες τάσεις της μόδας με τα μουσουλμανικά ήθη και έθιμα.
Στις αρχαίες κοινωνίες που κατακλύζονται από δυτικά αγαθά και ιδέες, η γυναίκα επωμίζεται συχνά το βάρος των ανταγωνιστικών απαιτήσεων της παράδοσης και του μοντερνισμού. Ο τρόπος που ντύνεται αντικατοπτρίζει πολύ περισσότερα πέρα από την προσωπική της έννοια του στιλ. Κρίνεται γι’αυτά που πράττει ή γι’αυτά που δεν φοράει από τους γονείς της, τα πεθερικά της, τους συναδέλφους της, από αγενείς άντρες μέσα σε λεωφορείο, ακόμη και από πολιτικούς, όπως συνέβη με τη διαμάχη γύρω από την ισλαμική μαντίλα.
Ορισμένες φορές υποτάσσεται στην παράδοση, άλλες φορές την προκαλεί. Ας πάρουμε το παράδειγμα της σύγχρονης Ινδίας, όπου μια δεκαετία ραγδαίας οικονομικής αναπτυξης συνοδεύεται από νέες ευκαιρίες για τις μορφωμένες γυναίκες των πόλεων-και παράλληλα τους προσφέρει μια τεράστια ποικιλία νέων στιλ.
«Σχεδόν καθημερινά νιώθω ότι αυτή η χώρα αλλάζει», αναφέρει Ανουπάμα Νταγιάλ, σχεδιάστρια μόδας από το Νέο Δελχί, που η νέα φθινοπωρινή συλλογή της περιέχει κοντά φορέματα και χυτές τουίκ. «Και ποιος αλλάζει γρηγορότερα; Φυσικά η γυναίκα».
Καθώς οι γυναίκες αποκτούν περισσότερα χρήματα, δύναμη και ελευθερία, μεταβάλλεται ενίοτε και ο τρόπος που ντύνονται. Πολύ συχνότερα όμως σε σχέση με τους άντρες , οι γυναίκες ανακαλύπτουν ότι οι ενδυματολογικές τους επιλογές υπαγορεύονται από πολιτιστικές επιταγές: σεμνότητα, εξουσία, αλλαγή των ιδανικών προτύπων περί θηλυκότητας. Κάτι που για ένα Δυτικό φαντάζει παραδοσιακό, ενδέχεται για μια γυναίκα από την Ασία ή την Αφρική να εμπεριέχει υψηλότερο κύρος.
«Πιστεύω πραγματικά ότι το σάρι μου προσδίδει μεγαλύτερο κύρος», αναφέρει η Αμπίκα Νέιρ, η οποία εργάστηκε ως δημοσιογράφος και ως δικηγόρος και πλέον διευθύνει το τμήμα νομικών εκδόσεων της Thomson Reuters στην Ινδία. «Και όπως δεν θεωρώ το σάρι ή το τσουριντάρ παραδοσιακά ενδύματα, ομοίως δεν πιστεύω ότι ένα κοστούμι ειδικά αν είναι κακοραμμένο, συνεπάγεται ότι είναι μοντέρνο».
Η ζωή των γυναικών στην Ινδία βρίσκεται σε ιδιαίτερα ρευστή κατάσταση. Σήμερα εγγράφονται στο δημοτικό σχολείο ισάριθμα κορίτσια με τα αγόρια. Το μερίδιο των γυναικών στην αγορά εργασίας έχει αυξηθεί. Οι γυναίκες ολοένα και περισσότερο ζουν μόνες τους , ταξιδευουν ανά τον κόσμο, υιοθετούν παιδιά ως ανύπαντρες μητέρες, παίρνουν διαζύγιο. Στο μεταξύ είναι υποχρεωμένες να υφίστανται παγιωμένα κοινωνικά και θρησκευτικά έθιμα, σεξουαλική παρενόχληση και κάποιες φορές, βία.
Καθώς η ευημερία δημιουργεί μια καινούργια τάξη παχύσαρκων γυναικών, η νέα τάση για καλή σωματική υγεία έχει γεννήσει ένα καινούργιο ιδεατό μοντέλο θηλυκότητας: αδύνατη, γυμνασμένη , με ανάλογη αμφίεση. Φορέματα κοκτέιλ –σάρι-όπως ονομάζονται- ράβονται συνήθως από αραχνοΰφαντο σιφόν, ορισμένες φορέ στολίζονται με κρύσταλλα και συνδυάζονται ενδεχομένως με κάποιο μπουστάκι.
Σε ορισμένα μέρη, λόγω της παγκοσμιοποίησης, έχουν εισαχθεί δυτικές ιδέες περί θηλυκότητας και ομορφιάς, εξωθώντας τις γυναίκες να αποκαλύπτουν το σώμα τους. Αλλού η εισβολή δυτικών εικόνων και προτύπων έχει σκληρύνει ακόμη περισσότερο την παράδοση, χωρίς ωστόσο τα ρούχα να είναι ακομψα.
Στην Ινδονησία, την πολυπληθέστερη μουσουλμανική χώρα του πλανήτη, το χιτζάμπ ή τζιλμπάμπ, όπως είναι γνωστό εκεί, είναι πολύ πιο διαδεδομένο σήμερα απ’ότι ήταν στην προηγούμενη γενιά. Στη σύχγρονη εκδοχή του, όμως θα είναι ενα πολυτελές επώνυμο μαντίλι, που θα συγκρατείται στη θέση του με μια καρφίτσα ή θα συνδυάζεται με ένα μοντέρνο ζευγάρι γυαλιά ηλίου.
«Αντλούμε διάφορα στιλ και τάσεις από τη Δύση και τα τροποποιούμε ώστε να ανταποκρίνονται στο σεμνό τρόπο ζωής μας», εξηγεί η Λιάνα Ροσνίτα Ρεντουαν –Μπιρ, εκδότρια περιοδικού από τη Τζακάρτα.
Οι ισορροπίες είναι εκαιρετικά εύθραυστες για τις μουσουλμάνες που ζουν σε χώρες του δυτικού κόσμου. Η Ράμπια Ζαγκαρπούρ ζούσε στην Καλιφόρνια, όταν πριν από δεκα χρόνια άρχισε να ντύνεται σύμφωνα με τον ισλαμικό κώδικα. «Αντιμετωπίζεις το δίλημμα: ‘Ω, Θεέ μου, αυτή είναι τόσο χαριτωμένη τάση, αλλα δεν επιτρέπεται να τη φορέσω’», αναφέρει από την εμπειρία της. «Τα ψώνια σου προκαλούν κατάθλιψη. Και έπειτα είναι και το θέμα της δουλειάς. Ένδυμα εργασίας; Τι φοράει κανείς;».
Η κ. Ζαγκαρπουρ, η οποία ζεί πλέον στο Ντουμπάι, ξεκίνησε να σχεδιάζει ρούχα για γυναίκες όπως η ίδια: φόρμες γυμναστικής με μακρύτερες μπλούζες, που καλύπτουν τον κορμό, τολμηρά εμπριμέ μεταξωτά καφτάνια, ακόμη και ένα μονοκόμματο χιτζάμπ με κουκούλα από ελάστικό ύφασμα που αναπνέει. Οι πελάτισσες της συχνά της εκφράζουν την ανακούφιση τους, ενώ οι επικριτές της ορισμένες φορές χλευάζουν τις δημιουργίες της ως υπερβολικά ελκυστικές.
«Για μένα» επιμένει η κ.Ζαγκαρπουρ, «η σεμνότητα και η κομψότητα είναι απολύτως συμβατές έννοιες». Η κομψότητα πάντως δεν φάνηκε να απασχολεί τη Λούμπνα Χουσεΐν από το Σουδαν, η οποία συνελήφθη πέρυσι με την κατηγορία προσβολής της δημόσιας αιδούς επειδή φορούσε παντελόνια. Στο Σουδάν το αδίκημα αυτό τιμωρείται με 40 βουρδουλιές από το νόμο της Σαρία. Το δικαστήριο δεν της επέβαλε τελικά μαστίγωμα, αλλά πρόστιμο περίπου 200 δολαρίων.Όταν η κ. Χουσεΐν αρνηθηκε να το πληρώσει, κατέληξε στη φυλακή.
Στην Ινδία οι γυναίκες είναι διαρκώς αναγκασμένες να κάνουν εύθραυστες επιλογές. Η τηλεπαρουσιαστρια ειδήσεων Σουχασίνι Χαϊντάρ φοράει στον αέρα κομψά σακάκια. Γνωρίζει όμως ότι σε ένα επίσημο κυβερνητικό δείπνο πρέπει να φορέσει σάρι. «Υπάρχουν αρκετά μέρη», τονίζει, «όπου θα αποτελούσε αγένεια να εμφανιστεί μια γυναίκα με δυτική αμφίεση».
Η κ. Νταγιάλ φυλάει το σάρι για κρίσιμες περιστάσεις. «Οποτε χρειάζομαι μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση, πρέπει να φορέσω σάρι», υπογραμμίζει. «Οποτε δεν πρέπει να αναλάβω κανενα ρίσκο, πρέπει να φορέσω σάρι-παρόλο που έχω και Armani και Gucci κι εκατοντάδες δημιουργίες Anupama στην γκαρνταρόμπα μου».

Βαρβάρα Τερζάκη
Άρθρο Somini Sengupta-εφ. Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, Τhe New York Times, 10-10-2010

Η τεχνολογία αφήνει πίσω της την ανθρωπότητα;


Το 1624, ο σερ Φράνσις Μπέικον στο βιβλίο του, «Η Νέα Ατλαντίς», οραματίστηκε μια εποχή κατά την οποία τα φανταστικά τεχνολογικά επιτεύγματα στα οποία περιλαμβάνονταν πλοία που λειτουργούσαν με ηλεκτρική ενέργεια και ιπτάμενα οχήματα, θα βοηθούσαν στη δημιουργία μιας τέλειας ανθρώπινης κοινωνίας.
Δύο αιώνες αργότερα η Μέρι Σέλεϊ, κυκλοφόρησε το 1818 το βιβλίο «Φρανκενστάιν», μια αρχέτυπη προειδοποίηση στις αρχές της Βιομηχανικής Επανάστασης σχετικά με το τι μπορεί να συμβεί όταν οι επιστήμονες παθαίνουν αμόκ.
Ανταγωνιστικές θεάσεις της τεχνολογίας συγκρούονται μεταξύ τους εδώ και αιώνες, αλλά τελευταία η οπτική της Μέρι Σέλεϊ φαίνεται ότι υπερέχει εκείνης του Φράνσις Μπέικον. Οι καταστρο΄φες που προκλήθηκαν από την ανεξέλεγκτη χρήση της τεχνολογίας έκαναν το δρα Φρανκεστάιν να μποιάζει ακίνδυνος.
Ο Τίμοθι Ιγκαν των Times συνέκρινε την απελπισία που νιώθουν οι άνθρωποι οι οποίοι παρακολουθούν τα αναρίθμητα βίντεο με τις διαρκείς διαρροές πετρελαίου με την ταινία «Απόλλων 13». Αυτή η ταινία, η οποία πραγματεύεται ένα σχεδόν ολέθριο ταξίδι στη Σελήνη, τη δεκαετία του ’70 έδειξε πώς μια ομάδα αστροναυτών και επιστημόνων κατάφερε να βρεί δημιουργηκές λύσεις σε δύσκολα προβλήματα που έβαλαν σε κίνδυνο τη ζωή τους.
«Στην πραγματική πτήση, όπως και στην ταινία», έγραψε ο κ. Ιγκαν, «τα αγόρια μας, μετά την έκρηξη της δεξαμενής οξυγόνου στη σεληνάκατό τους, χρησιμοποίησαν όσο ηλεκτρικό ρεύμα έιχαν στη διάθεση τους και κατάφεραν να επιστρέψουν στη Γη».
Παρακολουθώντας την καταστροφή στον Κόλπο του Μεξικού, πρόσθεσε, «αναρωτιέμαι τι συνέβη στην εφευρετικότητα των Αμερικανών».
Ωστόσο, η πίστη στην τεχνολογία οδήγησε στην καταστροφή του Κόλπου. Όπως έγραψε η Ελίζαμπεθ Ρόσενταλ στους Times, η σιγουριά που απέπνεε η πετρελαϊκή βιομηχανία οδήγησε στην πεποίθηση ότι η τεχνολογία θα μπορούσε να λύσει οποιοδήποτε πρόβλημα, ακόμα και την εξόρυξη πετρελαίου από τον πυθμένα του ωκεανού.
Μερικοί επιστήμονες φοβούνται τον ερχομό ενός πιο ζοφερού και σκληρού μέλλοντος, εξαιτίας της τεχνολογίας. Άλλοι μιλούν για μια «μετανθρώπινη εποχή». Αυτό ακούγεται αρκετά θλιβερό. Αλλά πρόκειται για την αισιόδοξη πλευρά.
Όπως έγραψε στους Times ο Ασλι Βανκ, διανοούμενοι στη Σίλικον Βάλεϊ που φαντάζονται το μέλλον προετοιμάζονται για την Τεχνολογική Μοναδικότητα, το σημείο στο οποίο οι μηχανές αποκτούν συνείδηση και συνενώνονται με τους ανθρώπους, καταλήγοντας σε μια τεχνολογική ουτοπία.
«Άνθρωποι και μηχανές», έγραψε για την Τεχνολογική Μοναδικότητα ο Ασλι Βανκ, «θα συνενωθούν τόσο εύκολα και άνετα, τα γεράματα, ακόμα και ο ίδιος ο θάνατος θα ανήκουν στο παρελθόν».
Σε χιλιάδες χρόνια από τώρα; Μάλλον σε μερικές δεκαετίες. Υποστηρικτές της θεωρίας, στους οποίους περιλαμβάνεται ο εφευρέτης και φουτουριστής Ρέιμοντ Κάρζγουελ και οι Σεργκέι Μπριν και Λάρι Πέιτζ, ιδρυτές της μηχανής αναζήτησης Google, θεωρούν ότι η επιτάχυνση της καινοτομίας αυτόν τον αιώνα θα είναι τόσο μεγάλη που η ζωή όπως την ξέρουμε , με τα βάσανα της, τις προκλήσεις και τις ενοχλητικές πετρελαιοκηλίδες, δεν θα υπάρχει πια.
Αλλά το φάντασμα της Μέρι Σελεϊ δεν είναι μακριά. Όπως εγραψε ο κ. Βανκ, άλλοι ειδικοί οραματίζονται την Τεχνολογική Μοναδικότητα ως ένα μέλλον κατά το οποίο «οι άνθρωποι θα χωριστούν σε δυο είδη: τους προνομιούχους, οι οποίοι θα έχουν ανώτερη νοημοσύνη και θα μπορούν να ζουν για εκατοντάδες χρόνια και τους μη προνομιούχους, οι οποίοι θα περιορίζονται από τις απαρχαιωμένες πεποιθήσεις τους και τις σωματικές τους δυνατότητες».
Ή σύμφωνα με όσα είπε στον κ. Βανκ ο Αντριου Ορλόσκι, ένας βρετανός δημοσιογράφος, ο οποίος γράφει για την τεχνολογία: «Αυτή η Τεχνολογική Μοναδικότητα δεν είναι το σπουδαίο όραμα της κοινωνίας που είχε ο Λένιν ή που μπορεί να είχε ο Μίλτον Φρίντμαν. Πρόκειται για πλούσιους ανθρώπους που κατασκευάζουν μια σωσίβια λέμβο και εγκαταλείπουν το πλοίο».
Βαρβάρα Τερζάκη
Άρθρο Kevin DeLaney-εφ. Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, 04-07-2010

19/10/10

Δρόμοι



Η χρονιά
... που φεύγει άρχισε µε διαδηλώσεις και τελειώνει µε διαδηλώσεις. Αυστηρά µέτρα λιτότητας και ανελέητες επιδροµές στα λαϊκά πορτοφόλια φέρνουν αντιµέτωπους τους εργαζοµένους, τους φοιτητές και τους συνταξιούχους µε την καθεστηκυία τάξη.

Ανάµεσα σε αυτά τα δύο µέτωπα πελαγοδροµούν πολλά αριστερά κόµµατα της Ευρώπης.

Κάθε µέτωπο...
... βλέπει την κατάσταση µε το δικό του µάτι. Το καθεστώς προτείνει µια απολιτική εκδοχή της κρίσης.

Δεν παρουσιάζει τα µέτρα ως αποφάσεις που είναι αποτέλεσµα πολιτικών επιλογών αλλά ως προσταγές µιας ουδέτερης οικονοµικής λογικής: αν θέλουµε να σταθεροποιηθούν οι οικονοµίες µας, θα πρέπει να καταπιούµε το πικρό ποτήρι. Από την άλλη µεριά, οι διαµαρτυρόµενοι εργαζόµενοι, φοιτητές και συνταξιούχοι βλέπουν τα µέτρα λιτότητας ως µία ακόµη προσπάθεια του διεθνούς χρηµατιστικού κεφαλαίου για να διαλύσει και τα τελευταία αποµεινάρια του κράτους πρόνοιας. Ανάµεσα σε αυτές τις δύο στάσεις, ο φιλόσοφος Σλαβόι Ζίζεκ, διευθυντής του Ινστιτούτου Ανθρωπιστικών Σπουδών στο Πανεπιστήµιο Μπίρκµπεκ του Λονδίνου, ανακαλύπτει τα αδιέξοδα της Αριστεράς (ή τουλάχιστον ενός µεγάλου µέρους της): «Στα αιτήµατά της δεν υπάρχει κανένα θετικό προγραµµατικό περιεχόµενο, αλλά απλώς µια γενική άρνηση στη διάλυση του υπάρχοντος κοινωνικού κράτους», γράφει στο περιοδικό «Νιου Λεφτ Ριβιού». «Η ουτοπία της όµως εδώ δεν είναι η ριζική αλλαγή του συστήµατος, αλλά η ιδέα πως είναι δυνατόν να διατηρηθεί ένα κοινωνικό κράτος εντός του συστήµατος». Για τον Ζίζεκ το πράγµα είναι ξεκάθαρο. Υστερα από δεκαετίες κοινωνικού κράτους, όταν οι περικοπές ήταν σχετικά περιορισµένες και συνοδεύονταν από υποσχέσεις ότι η κατάσταση σύντοµα θα καλυτέρευε, µπαίνουµε σήµερα σε µία περίοδο κατά την οποία η κατάσταση έκτακτης οικονοµικής ανάγκης έχει γίνει διαρκής.

Ετσι, έχει επιβληθεί ένας τρόπος ζωής που φέρνει µαζί του την απειλή ακόµη σκληρότερων µέτρων λιτότητας, περικοπές στα επιδόµατα, περιορισµό στις υπηρεσίες υγείας και παιδείας και ακόµη πιο επισφαλή εργασία.

Σε µια εποχή...
... όπου όλοι µιλούν για οικονοµία και µόνο για οικονοµία, η Αριστερά βρίσκεται αντιµέτωπη µε το δύσκολο χρέος να αναγγείλει την επιστροφή της «πολιτικής οικονοµίας». Να πει δηλαδή, εξηγεί ο Ζίζεκ, πως στις κρίσεις δεν υπάρχει τίποτα το «φυσιολογικό» και πως το επικρατούν παγκόσµιο οικονοµικό σύστηµα στηρίζεται σε µια σειρά πολιτικών αποφάσεων. Οσοι ανήκουν στην Αριστερά, είναι µάταιο απλώς να ελπίζουν ότι η τρέχουσα κρίση θα µετριαστεί και πως ο ευρωπαϊκός καπιταλισµός θα εξακολουθήσει να εγγυάται ένα σχετικά υψηλό βιοτικό επίπεδο σε ολοένα και περισσότερους ανθρώπους. Η Αριστερά που τρέφει τέτοιες ελπίδες δείχνει πως δεν έχει εµπιστοσύνη στον εαυτό της. Και ο καλύτερος δείκτης γι’ αυτό είναι ο φόβος που νιώθει µπροστά στην κρίση.

Οι κρίσεις...
... είναι επώδυνες και επικίνδυνες. Είναι όµως και αναπόφευκτες. Και αποτελούν τα πεδία που πάνω τους δίνονται και κερδίζονται οι αγώνες, καταλήγει ο Σλαβόι Ζίζεκ, ο οποίος υπενθυµίζει τα σχετικά λόγια του Μάο: «Ολα κάτω από τον ουρανό βουλιάζουν στο απόλυτο χάος. Η κατάσταση είναι εξαιρετική».

Βαρβάρα Τερζάκη
Άρθρο Ρούσσος Βρανάς-εφ. Τα Νέα, 18-10-2010

Η καινοτομία θέλει αυθάδεια



Μέτρα λιτότητας ή κίνητρα για την αύξηση της ζήτησης; Η συζήτηση έχει φουντώσει και στις δύο όχθες του Ατλαντικού, η διάκριση µεταξύ Δεξιάς και Αριστεράς έρχεται και πάλι στο προσκήνιο.

«Ανησυχία προκαλεί το γεγονός ότι κύµα λιτότητας σαρώνει την Ευρώπη, απειλώντας να φτάσει και στις ακτές της Αµερικής. Με τόσες χώρες να µειώνουν πρόωρα τις δαπάνες τους, η διεθνής ζήτηση θα µειωθεί και η ανάπτυξη θα επιβραδυνθεί, κάτι που µπορεί να προκαλέσει νέα ύφεση». Αυτά γράφει ο αµερικανός οικονοµολόγος Τζόζεφ Στίγκλιτς στη νέα έκδοση του βιβλίου του «Ελεύθερη πτώση», που κυκλοφόρησε αυτό τον µήνα. Ζοφερές προβλέψεις κάνει και ο χρηµατιστής Τζορτζ Σόρος. Ο καλύτερος τρόπος να οδηγηθεί η οικονοµία σε µόνιµη καθίζηση είναι η λεγόµενη «δηµοσιονοµική πειθαρχία», τόνισε κατά τη διάρκεια συζήτησης που έγινε πρόσφατα – µε τη συµµετοχή και του Στίγκλιτς – στο Πανεπιστήµιο Κολούµπια, µε θέµα τις νέες µορφές του καπιταλισµού. «Επιτέλους, σταµατήστε να προσκυνάτε τη µείωση του χρέους!».

Η τελευταία φορά που οι Αµερικανοί γνώρισαν τη µαζική ανεργία ήταν τη δεκαετία του ‘30. Από τότε, αποφάσισαν πως δεν θα επιτρέψουν την επιστροφή αυτής της µάστιγας. Η τελευταία φορά που οι Ευρωπαίοι εφήρµοσαν τολµηρά προγράµµατα ανάκαµψης ήταν το 1981.

Από τότε, αποφάσισαν πως ο βασικός εχθρός είναι ο πληθωρισµός. Οι δύο αυτές σχολές συνυπήρξαν τις τελευταίες δεκαετίες, αλλά µε το ξέσπασµα της χρηµατοπιστωτικής κρίσης τέθηκαν σε αντιπαράθεση. Το αστείο – ή το τραγικό – είναι ότι στην πραγµατικότητα το σηµερινό πλαίσιο της οικονοµικής πολιτικής της Ευρώπης στηρίζεται στις απόψεις που εξέφρασε το 1946 ο (αµερικανός) Μίλτον Φρίντµαν – και τις οποίες απέρριψε τη δεκαετία του ‘70 η αµερικανική Γερουσία...

Σύµφωνα µε τον οικονοµολόγο Ζαν-Πολ Φιτουσί, πρόεδρο του γαλλικού Παρατηρητηρίου οικονοµικών συγκυριών, η έλλειψη δυναµισµού της Ευρωπαϊκής Ενωσης οφείλεται ακριβώς στην αποδοχή ότι η µαζική ανεργία είναι αναπόφευκτη. Ενας πληθυσµός που φοβάται δεν παίρνει ρίσκα. Ενας άνθρωπος που έχει ακόµη σήµερα δουλειά φοβάται τόσο πολύ µη την χάσει ώστε αρνείται να βγει από την πεπατηµένη. Η καινοτοµία προϋποθέτει ένα βαθµό αυθάδειας, µια ελευθερία απέναντι στην ιεραρχία. Υπάρχει όµως κάτι ακόµη, λέει ο Φιτουσί στο περιοδικό «Μαριάν». Η εφαρµογή µέτρων λιτότητας στη σηµερινή συγκυρία σηµαίνει ότι η Ευρώπη στηρίζεται στον υπόλοιπο κόσµο για να βγει από την κρίση. Μειώνοντας τις εξαγωγές της και επιδιώκοντας να γίνει πλεονασµατική, θέλει να αναγκάσει τους άλλους να έχουν εξωτερικά ελλείµµατα. Περίεργη λογική, είναι αλήθεια: στο εσωτερικό να συναινείς µε την αύξηση της ανεργίας και στο εξωτερικό να βλάπτεις σκοπίµως τους άλλους… Και η αποθέωση της υποκρισίας: οι Ρεπουµπλικανοί, που µέχρι πρόσφατα είτε αγνοούσαν την Ευρώπη είτε την αντιµετώπιζαν ως µίασµα, πιέζουν τώρα τον πρόεδρο Οµπάµα να ακολουθήσει το παράδειγµά της και να επιβάλει αυστηρή λιτότητα!

Βαρβάρα Τερζάκη
Άρθρο Μιχάλη Μητσού-εφ. Τα Νέα, 18-10-2010

Ένας κόσμος σε κίνηση



Ίσως καμία τάση της σύγχρονης ζωής να μην είναι τόσο διαδεδομένη και παράλληλα, τόσο υποτιμημένη ως προς τη σημασία της όσο η παγκόσμια μετανάστευση.
Υποτιμημένη; Κάποιος επιφυλακτικός θα μπορούσε κάλλιστα να αμφισβητήσει αυτή την άποψ, δεδομένης της συχνότητας με την οποία το θέμα βρίσκεται στα φώτα της δημοσιότητας. Άλλωστε η εκστρατεία της Αριζόνας εναντίον των λαθρομεταναστών προκάλεσε διενέξεις από τη Μελβούρνη ώς τη Μαδρίτη.
Ωστόσο, η μετανάστευση αποτελεί τον αθέατο συνδετικό κρίκο των ειδήσεων των πρωτοσέλιδων που φαινομενικά δεν σχετίζονται μεταξύ τους.Πρόκειται για την πραγματική είδηση που κρύβεται πίσω από πολλές άλλες, για τη βαθύτερη αιτία πολλών προβλημάτων.
Ακόμη και αυτοί που μελετούν τη μετανάστευση από επιστημονικη σκοπιά δυσκολεύονται να αντιληφθούν της συνέπειές της. «Πολιτικά κοινωνικά, οικονομικά και πολιτισμικά, η αναμπουμπούλα της μετανάστευσης κάνει αιθητή την παρουσία της παντού», δήλωσε ο Τζέιμς Φ. Χάλιφιλντ, πολιτικός επιστήμονας στο Πανεπιστήμιο Southern Methodist του Ντάλας.
Τι ήταν αυτό που έκανε την Google να κλείσει τα γραφεία της στην Κίνα; Αναμφίβολα, πολλοί παράγοντες, αλλά ανάμεσα σε αυτούς που ανέφερ ο Σεργκέι Μπριν, συνιδρυτής της εταιρείας, ήταν η καταπίεση που υπέστη η οικογένειά του όταν ο ίδιος ήταν παιδί στη Σοβιετική Ένωση προτού μεταναστεύσουν στις ΗΠΑ.
Η μετανάστευση λειτούργησε ως καταλύτης για τον δριμύ διχασμό του αμερικανικού εργατικού κινήματος. Το 2005, κάποια σωματεία αποχώρησαν από την αξιοσέβαστη Αμερικανική Ομοσπονδία Εργασίας (ΑF of L) προκειμένου να δημιουργήσουν την ανταγωνιστική ομοσπονδία Change to Win, η οποία αποτελούνταν κυρίως από χαμηλομισθους μετανάστες.
Εν συνεχεία, ο αντίκτυπος του διχασμού δεν περιορίστηκε στο εργατικό κίνημα. Η Τζανις Φάιν, πολιτική επιστήμονας στο Πανεπιστήμιο Ράτγκερς στο Νιου Τζέρσεϊ επεσήμανε ότι τα σωματεία της Change to Win διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στα πρώτα στάδια της προεκλογικής εκστρατείας του Μπαρακ Ομπάμα.
Οι θεωρητικοί συχνά αποκαλούν τη μετακίνηση ανθρώπων «τρίτο κύμα παγκοσμιοποίησης», μετά τη διακίνηση αγαθών (εμπόριο) και τη διακίνηση χρημάτων (οικονομία) που ξεκίνησαν τον προηγούμενο αιώνα.
Μολονότι το παγκόσμιο εμπόριο και η παγκόσμια οικονομία λειτουργούν αποδιοργανωτικά, στην περίπτωση τους αυτό συμβαίνει με λιγότερο εμφανείς τρόπους.
Μια μπλούζα που φτιάχνεται στο Μεξικό μπορεί να κοστίσει σε έναν αμερικανό υπάλληλο τη δουλειά του. Ένας υπάλληλος από το Μεξικό μπορεί να μετακομίσει δίπλα του, να στείλει τα παιδιά του σε δημόσιο σχολείο και να χρειάζεται να του μιλούν στα ισπανικά. Ακόμη και τη δεκαετία του 1970, η μετανάστευση θεωρούνταν τόσο αμελητέα που η Υπηρεσία Απογραφών των ΗΠΑ σταμάτησε να ζητά από τους ανθρώπους να δηλώνουν τον τόπο γέννησης των γονιών τους.
Σήμερα το ¼ των κατοίκων των ΗΠΑ κάτω των 18 είναι μετανάστες ή παιδιά μεταναστών. Σύμφωνα με τον ΟΗΕ ο αριθμός των μεταναστών ανα τον κόσμο αγγίζει τα 214 εκατ. σημειώνοντας αύξηση της τάξεως του 37% περίπου μέσα σε διάστημα είκοσι ετών. Τα ποσοστά τους αυξήθηκαν κατά 41% στην Ευρώπη και 80% στη Βόρεια Αμερική. «Η κινητικότητα που υπάρχει αυτή τη στιγμή είναι η μεγαλύτερη από κάθε άλλη περίοδο της παγκόσμιας Ιστορίας», είπε ο Γκάρι Π. Φρίμαν, πολιτικός επιστήμονας στο Πανεπιστήμιο του Τέξας.
Οι μέχρι πρότινος κατεξοχήν ευρωπαϊκές χώρες μετανάστευσης, η Ιρλανδία, η Ιταλία, η Ελλάδα και η Ισπανία, ξαφνικά μετατρέπονται σε χώρες υποδοχής με την Ιρλανδία να αποκτά τον πρώτο της μαύρο δήμαρχο το 2007, εκλέγοντας ένα Νιγηριανό.
Όσα προβλήματα κι αν δημιουργεί το ζήτημα στην Αμερική, η ικανότητα των Αμερικανών να ενσωματώνουν τους μετανάστες παραμένει ευσεβής πόθος πολλών Ευρωπαίων. Παρ’όλα αυτά τα προβλήματα του σήμερα διαφέρουν από εκείνα του παρελθόντος. Υπάρχουν τουλάχιστον τέσσερις παράγοντες που διαφοροποιούν αυτην την εποχή και διευρύνουν τις επιπτώσεις της μετανάστευσης.
Ο πρώτος είναι η παγκόσμια εμβέλεια της μετανάστευσης. Οι μετακινήσεις του 19ου αιώνα ήταν κυρίως υπερατλαντικές. Σήμερα, Νεπαλέζοι επανδρώνουν κορεατικά εργοστάσια και Μογγόλοι κάνουν χειρονακτικές δουλειές στην Πράγα, ενώ οι οικονομίες του Περσικού Κόλπου θα κατέρρεαν χωρίς τις στρατιές των μεταναστών.
Εντός των αμρικανικων συνόρων οι μετανάστες εισέρχονται από δεκάδες «νέες πύλες εισόδου» απ’άκρη σ’άκρη των ΗΠΑ.
Ένας δεύτερος παράγοντας που αυξάνει τον αντίκτυπο της μετανάστευσης είναι η εκθήλυνσή της: σχεδον οι μισοί μετανάστες ανά τον κόσμο αυτή τη στιγμή είναι γυναίκες, πολλές εκ των οποίων έχουν αφήσει τα παιδιά τους πίσω στην πατρίδα. Η ανάδειξη τους σε στήριγμα της οικογένειας τροποποιεί τη δυναμική της σε όλο τον αναπτυσσόμενο κόσμο, ενώ ταυτόχρονα η σωματεμπορία απλώνει τα πλοκάμια της παγκοσμίως, προκαλώντας τεράστια ανησυχία.
Η τεχνολογία αποτελεί ένα τρίτο σημείο διαφοροποίησης από το παρελθόν: τα στριμωγμένα πλήθη κατέφθαναν στο Ελις Αίλαντ χωρίς κινητά και διαδικτυακές κάμερες.
Τώρα μια νταντά στο Μανχάταν μπορεί να μιλήσει με το παιδί της στο Ζακατέκας στο Μεξικό ή να ψηφίσει στις μεξικανικές εκλογές και να παρακολουθήσει μεξικανικές τηλεοπτικές εκπομπές. Αυτός ο «διεθνισμός» καθησυχάζει αλλά συνάμα ξυπνά και ανησυχίες σε όσους πιστεύουν ότι παρεμποδίζει την ενσωμάτωση των μεταναστών.
Στην εποχή της παγκόσμιας τζιχάντ, μπορεί επίσης να αποτελεί και απειλή για την ασφάλεια. Ο πακιστανός μετανάστης που το Μάιο ομολόγησε την ενοχή του για την απόπειρα βομβιστικής επίθεσης στην Τάιμς Σκουέαρ είπε ότι οι νουθεσίες της τζιχάντ έφτασαν σ’αυτόν από την Υεμένη μέσω Διαδικτύου.
Τουλάχιστον ακόμη ένα γνώρισμα εντείνει τις επιπτώσεις της σύγχρονης μετανάστευσης: η προσδοκία ότι οι κυβερνήσεις θα τη θέσουν υπο έλεγχο. Στην Αμερική για το μεγαλύτερο μέρος του 19ου αιώαν δεν ίσχυε κάποιος νομικός περιορισμός ως προς την είσοδο των μεταναστών.
Τώρα οι δυτικές κυβερνήσεις καλούνται να φροντίσουν να συνεχιστεί η διεξαγωγή εμπορικών συναλλαγών και τουριστικών μετακινήσεων και να μην καταπατηθούν τα εθνικά δικαιώματα, σφραγίζοντας παράλληλα τα σύνορα. Η αποτυχία τους αποδυναμώνει την ευρύτερη πίστη στην ομοσπονδιακή ικανότητα.
Ο Δ. Παπαδημητρίου, συνιδρυτής της ερευνητικής ομάδας Ινστιτούτο Μετανατσευτικής Πολιτικής (ΜΡΙ) που εδρεύει στην Ουάσιγκτον, δήλωσε: «Ουσιαστικά λέει στους ανθρώπους ότι η κυβέρνηση δεν μπορεί να κάνει τη δουλειά της. Δημιουργεί την αντικυβερνητική επιχειρηματολογία που βλεπουμε και την οργή που νιώθουν οι άνθρωποι»


Βαρβάρα Τερζάκη
Άρθρο Jason DeParle-εφ. Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, The New York Times, 04-07-2010

Οι τέσσερις ζωές του «ιρλανδικού μοντέλου»


«Αναγέννηση» μέσα από τη λιτότητα - Από τον ενθουσιασμό των ΜΜΕ στην κοινωνική απόγνωση

Η πραγματικότητα της ιρλανδικής οικονομίας επιβεβαιώνει τους χειρότερους φόβους: το δημοσιονομικό έλλειμμα της χώρας έχει εκτοξευθεί στο 32% του ΑΕΠ! Την ίδια στιγμή, το Δουβλίνο διαπιστώνει ότι το πρόγραμμα λιτότητας που εφαρμόζει για να καθησυχάσει τους επενδυτές επιδεινώνει την ύφεση και... προκαλεί την ανησυχία των αγορών. Διόλου απίθανο, λοιπόν, ο κέλτης «καλός μαθητής» να βρεθεί στη γωνία των αφερέγγυων, μαζί με τον έλληνα «σκράπα».
Η φούσκα κρυβόταν πίσω από το ιρλανδικό «οικονομικό θαύμα». Βρισκόμαστε μπροστά σε μια νέα μετάλλαξη του ιρλανδικού μοντέλου, αυτή τη φορά λιγότερο αξιοθαύμαστη από τις προηγούμενες.
«Οταν ο υπουργός Εμπορίου, Βιομηχανίας και Τουρισμού της Κολομβίας επισκέφθηκε, πριν από μερικές εβδομάδες, την αίθουσα σύνταξης της "Wall Street Journal", η Ιρλανδία ήταν το τελευταίο θέμα στο οποίο θα περίμενα να αναφερθεί. Προς μεγάλη μου έκπληξη, οι πρώτες του κουβέντες ήταν για την Ιρλανδία». Ετσι, στις αρχές Μαρτίου του 2008, η Μαίρη Αναστάζια Ο' Γκράντι συμπεραίνει κατάπληκτη: «Η Μπογοτά ενδιαφέρεται έντονα για το ιρλανδικό μοντέλο» («Wall Street Journal», 25 Μαρτίου 2008). Ομως, δεν επρόκειτο για κάποια περίεργη, ξαφνική μανία της κολομβιανής κυβέρνησης.
«Στο ιρλανδικό μοντέλο βλέπω μονάχα πλεονεκτήματα· αυτό το success story στέλνει ένα μήνυμα στη Γαλλία», δήλωνε ενθουσιασμένος ο (συντηρητικός) γάλλος πρωθυπουργός Ζαν Πιέρ Ραφαρέν (Δουβλίνο, 24 Μαΐου 2004). Εναν χρόνο αργότερα, σε επίσημη ανακοίνωση της λιθουανικής κυβέρνησης αναφερόταν ότι στόχος της χώρας είναι η «αναπαραγωγή του ιρλανδικού σεναρίου οικονομικής ανάπτυξης(1)». Πολύ σύντομα, το Συντηρητικό Κόμμα της Μεγάλης Βρετανίας στέλνει στο νησί στελέχη του για να «παρατηρήσουν και να μάθουν τι συμβαίνει στην απέναντι όχθη». Την ίδια εποχή, οι εργοδότες στην Τζαμάικα αναρωτιούνταν: «Ποια διδάγματα μπορούμε να αποκομίσουμε από την πρωτοφανή επιτυχία της Ιρλανδίας;» Ο προβληματισμός των ομολόγων τους στο Κεμπέκ, τη γαλλόφωνη επαρχία του Καναδά, πηγαίνει ακόμα πιο μακριά: «Χωρίς αμφιβολία, η Ιρλανδία αποτελεί το πλέον ενδεδειγμένο μοντέλο(2)» -για την επαρχία τους. Παντού, από τη δεξιά της Λετονίας έως το Εθνικό Συμβούλιο της Εργοδοσίας στην Ονδούρα και από το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα των Ηνωμένων Πολιτειών έως το Αμερικανο-Ουρουγουανικό Εμπορικό Επιμελητήριο, κατέληγαν στο ίδιο συμπέρασμα: «Το ιρλανδικό μοντέλο είναι μια στρατηγική η οποία μπορεί να λειτουργήσει και σε άλλες χώρες, ανεξάρτητα από την εποχή ή τη γεωγραφική ζώνη(3)».
Ολα άρχισαν στα τέλη της δεκαετίας του 1990, όταν, ξαφνικά, η ιρλανδική οικονομία απογειώθηκε: μεταξύ 1994 και 2004, ο μέσος ρυθμός αύξησης του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ) έφτασε το 7%, μια επίδοση διπλάσια από την αντίστοιχη των Ηνωμένων Πολιτειών και τριπλάσια εκείνης της ζώνης του ευρώ.
Το «σμαραγδένιο νησί»
Στα μέσα ενημέρωσης δεν διέφυγε της προσοχής κανενός ότι το «θαύμα» συνέβη μετά τη δρομολόγηση των νεοφιλελεύθερων μεταρρυθμίσεων. Μέσα σε λιγότερα από δέκα χρόνια, ο «Economist» αναθεωρεί την κριτική που είχε ασκήσει στη χώρα, ότι «βαδίζει προς την καταστροφή» (16 Ιανουαρίου 1988): «Η Ιρλανδία αποδεικνύει με αδιαμφισβήτητο τρόπο ότι εάν μια χώρα αγκαλιάσει την "παγκοσμιοποίηση", θα βρει την πλέον σύντομη οδό για την αφθονία» (15 Μαΐου 1997).
Το γεγονός ότι όλοι -από τους «New York Times» ώς τη «Figaro» κι από τη «Wall Street Journal» ώς την (κεντροαριστερή) «Liberation» - έχουν καταγοητευθεί από το «Σμαραγδένιο νησί» και συμφωνούν ότι το «ιρλανδικό θαύμα» συνίσταται ουσιαστικά στο «θαύμα του νεοφιλελευθερισμού». Συνεπώς, υπάρχει φυσικότερο πράγμα από το να καλέσεις και τον υπόλοιπο κόσμο να ακολουθήσει αυτό το παράδειγμα; Ετσι δημιουργήθηκε το ιρλανδικό μοντέλο.
Τον Δεκέμβριο του 1995, ολόκληρη η Γαλλία είχε κατέβει στους δρόμους(4). Το γαλλικό οικονομικό περιοδικό «Capital» εξηγεί στους απεργούς ότι στο Δουβλίνο «οι κοινωνικοί εταίροι έπαιξαν το παιχνίδι» και «έδωσαν μια ανάσα οξυγόνου στις επιχειρήσεις». Πράγματι, από το 1987, το κράτος, η εργοδοσία και τα συνδικάτα έχουν συμφωνήσει σε μια «κοινωνική συνεργασία», της οποίας ο κυριότερος στόχος είναι η «μισθολογική αυτοσυγκράτηση». Αποτέλεσμα: «Το χαμηλό μισθολογικό κόστος και τα μετριοπαθή συνδικάτα επέτρεψαν να αλλάξει εντελώς η εικόνα που υπήρχε ανέκαθεν γι' αυτή τη χώρα: αγροτική και νωχελική» («Le Point», 6 Απριλίου 1996).
Ομως, οι προσπάθειες της Ιρλανδίας δεν περιορίστηκαν σε αυτή τη συνδικαλιστική μετριοπάθεια. Το περιοδικό «Le Point» χαιρετίζει επίσης «την τολμηρή οικονομική πολιτική, η οποία κατόρθωσε να προσελκύσει ξένες εταιρείες». Με ποιον τρόπο; Κατεβάζοντας τη φορολογία των εταιρικών κερδών στο 10%(5), στο χαμηλότερο επίπεδο σε ολόκληρη την Ευρώπη. Επιπλέον, η Ιρλανδική Δημοκρατία εφαρμόζει «τιμές μεταφοράς των κερδών», οι οποίες επιτρέπουν στις πολυεθνικές να δηλώνουν τα κέρδη τους στη χώρα, απολαμβάνοντας το πλέον ευνοϊκό φορολογικό καθεστώς. Σε αυτόν τον τομέα, η Ιρλανδία είναι ασυναγώνιστη: οι αρχές της επέλεξαν να «απενεργοποιήσουν τους ελεγκτικούς μηχανισμούς τους(6)».
Φορολογικός παράδεισος
Στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, παρόμοια ευρηματικότητα θα άγγιζε τα όρια της παρανομίας. Ωστόσο, προκαλεί τον θαυμασμό της «Brussels Journal», «της φωνής των συντηρητικών στην Ευρώπη». Κι όπως επαναλαμβάνει εδώ και πολύ καιρό αυτή η εφημερίδα, «η οικονομική ανάπτυξη τονώνεται με τη μείωση της φορολογίας και τον περιορισμό της γραφειοκρατίας: Η Ιρλανδία αποδεικνύει ότι κάτι τέτοιο είναι δυνατόν και μας δείχνει τον τρόπο για να το επιτύχουμε» (25 Νοεμβρίου 2005).
Οι πολυεθνικές σπεύδουν. Η Ιρλανδία ανεβαίνει στο βάθρο του πρώτου φορολογικού παραδείσου στον κόσμο, χάρη στον επαναπατρισμό των κερδών στις χώρες απ' όπου προέρχονται οι πολυεθνικές (μπροστά κι από τις Βερμούδες): Αυτά τα κέρδη φτάνουν το 20% του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος. Οι εξελίξεις ωθούν τους οικονομολόγους να μετρούν στο εξής τη δραστηριότητα της ιρλανδικής οικονομίας με κριτήριο το Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν και όχι πλέον το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν(7). Γιατί, παρά το μικρό μέγεθός της (1% του ευρωπαϊκού πληθυσμού), η Ιρλανδία προσελκύει το ένα τέταρτο των αμερικανικών επενδύσεων που προορίζονται για τη δημιουργία νέων παραγωγικών εγκαταστάσεων.
Τους αμερικανούς επενδυτές ακολουθούν και μερικοί Γάλλοι. Στις 22 Ιουνίου του 2005, το τηλεοπτικό δελτίο του (δημόσιου γαλλικού) καναλιού France 2 τους αφιερώνει ένα ρεπορτάζ: Ενας εκπατρισμένος «δημιουργός πλούτου» αναφέρεται στη Γαλλία: «Οι εργοδοτικές εισφορές είναι υπερβολικά υψηλές! Μα απίστευτα υψηλές!» Ενας δημοσιογράφος περιγράφει τη χώρα στην οποία βρίσκονται: «Η Ιρλανδία, με τους πολύ χαμηλούς φόρους της και την ιδιαίτερα ευέλικτη κοινωνική νομοθεσία της»...
Ομως, η «ιρλανδική συνταγή» δεν έχει τίποτε το πραγματικό εξαιρετικό. Σε γενικές γραμμές, επιβλήθηκε -με την ονομασία «προγράμματα διαρθρωτικών αλλαγών»- σε πολλές άλλες χώρες, στη Λατινική Αμερική, για παράδειγμα. Πώς εξηγείται τότε το γεγονός ότι το νεοφιλελεύθερο μοντέλο δεν δημιούργησε κι εκεί αντίστοιχα θαύματα; Ισως επειδή, σε τελική ανάλυση, η απογείωση της ιρλανδικής οικονομίας δεν είχε μεγάλη σχέση με τις νεοφιλελεύθερες επιλογές των ιρλανδών ιθυνόντων που λάτρευαν την «ελευθερία των ανταλλαγών».
Ορισμένοι άλλοι παράγοντες φωτίζουν καλύτερα την κατάσταση. Κατ'αρχάς, η σταδιακή χειραφέτηση των γυναικών. Το 1992, η νομιμοποίηση των αντισυλληπτικών οδηγεί σε σημαντική μείωση της γεννητικότητας. Οι Ιρλανδέζες εισέρχονται μαζικά στην αγορά εργασίας, ενισχύοντας το παραγωγικό δυναμικό της χώρας, το οποίο μέχρι τότε ήταν ένα από τα χαμηλότερα της Ευρώπης.
Συνεπώς, το «θαύμα» εξηγείται επίσης και με την κάλυψη της υστέρησης που χαρακτήριζε μια καθυστερημένη οικονομία. Με άλλα λόγια, η Ιρλανδία ωφελήθηκε λιγότερο από το ξένο κεφάλαιο που φιλοξενούσε, απ' όσο ωφελήθηκε το ξένο κεφάλαιο από το εύρωστο παραγωγικό δυναμικό που του προσφερόταν σε χαμηλή τιμή. Ομως, με αυτόν τον τρόπο, η Ιρλανδική Δημοκρατία ήταν εκτεθειμένη στον κίνδυνο να υποστεί τις συνέπειες ακόμα και της παραμικρής επιβράδυνσης της δραστηριότητας των ξένων επιχειρήσεων που φιλοξενούσε. Κι όταν από το 2000 η αμερικανική οικονομία μπαίνει σε φάση σημαντικής επιβράδυνσης, ο «Κέλτικος Τίγρης» άρχισε να μουδιάζει.
«Υγιείς» πολιτικές
Ομως, για κάθε πρόβλημα υπάρχει και μια υποδειγματική λύση: η ιρλανδική οικονομία κατόρθωσε να ξαναπάρει ανάσα και να ξαναρχίσει μια δεύτερη ζωή. Οπως και στις Ηνωμένες Πολιτείες, έτσι κι εδώ το κράτος ευνόησε την πιστωτική επέκταση, την «επινοητικότητα» των τραπεζών και κυρίως την κερδοσκοπία στην κτηματαγορά. Οι τιμές των κατοικιών αυξάνονται με ρυθμό τριπλάσιο από εκείνον που παρατηρείται στη Γαλλία, κι ο ρυθμός της έκδοσης οικοδομικών αδειών επιταχύνεται έντονα, χωρίς την παραμικρή σχέση με τη ζήτηση. Πολύ σύντομα, το 17% των κρατικών εσόδων προέρχεται από τους φόρους που καταβάλλει ο κατασκευαστικός τομέας.
Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο δεν ανησυχεί. Το 2004, οι εκτελεστικοί διευθυντές του χαιρετίζουν «τις πάντα αξιοθαύμαστες επιδόσεις της ιρλανδικής οικονομίας, οι οποίες στηρίζονται σε υγιείς οικονομικές πολιτικές και προσφέρουν ένα χρήσιμο μάθημα στις υπόλοιπες χώρες(8)». Τι κι αν το μερίδιο των μισθών στην προστιθέμενη αξία μειώνεται πολύ πιο γρήγορα απ' ό,τι στην υπόλοιπη Ευρώπη, ενώ οι ανισότητες αυξάνονται ραγδαία; Πρόκειται για κάτι εντελώς αδιάφορο. Ο Τόμας Φρίντμαν, ο ανεκδιήγητος αρθρογράφος που γράφει το κύριο άρθρο των «New York Times», συνοψίζει το δίλημμα με το οποίο βρίσκονται αντιμέτωπες η Γερμανία και η Γαλλία: «Να μετατραπούν σε Ιρλανδία ή να μετατραπούν σε μουσείο» (1η Ιουλίου 2005).
Η συνέχεια είναι γνωστή. Ολόκληρος ο πλανήτης βυθίζεται σιγά σιγά στην οικονομική κρίση, η ιρλανδική οικονομία παίρνει τον κατήφορο, το Χρηματιστήριο του Δουβλίνου καταρρέει. Το 2008, η ανεργία πραγματοποιεί ένα άλμα 85% -πρόκειται για τη μεγαλύτερη αύξηση σε ολόκληρη τη Δυτική Ευρώπη- και τα φορολογικά έσοδα του κράτους μειώνονται κατά 13%. Η Ιρλανδία είναι η πρώτη χώρα που βουλιάζει στην ύφεση. Υπάρχουν «μοντέλα» που χάθηκαν στη λήθη για λιγότερο σημαντικούς λόγους.
Μοντέλο προς μίμηση
Ομως, όπως ο νεοφιλελεύθερος φοίνικας ξαναγεννιέται μέσα από τις στάχτες του για να επιβάλει λύσεις στα προβλήματα που ο ίδιος δημιούργησε, έτσι και το ιρλανδικό μοντέλο ανασταίνεται άλλη μια φορά και συνεχίζει να μας δείχνει το δρόμο που πρέπει να ακολουθήσουμε. Το δρόμο της λιτότητας, αυτή τη φορά.
Το Δουβλίνο ανάγει την κοινωνική βαναυσότητα σε πραγματική αρετή. Κι εύκολα μαντεύει κανείς, μια κι έχει μετατραπεί πλέον σε συνήθεια, ότι η αυστηρότητα που επιδεικνύει το Δουβλίνο εισάγει «ένα μοντέλο το οποίο πρέπει να μιμηθούν οι υπόλοιπες χώρες της ζώνης του ευρώ» («Financial Times», 21 Ιουλίου 2010): μείωση του μισθού των δημόσιων υπαλλήλων (έως και 20%), περικοπή των οικογενειακών επιδομάτων κατά 10%, αντίστοιχη μείωση όλων των κοινωνικών παροχών. Κι όταν τον Φεβρουάριο του 2010 η Ευρώπη θεωρεί ότι η Ελλάδα οφείλει «να προχωρήσει ακόμα πιο μακριά» στον δημοσιονομικό ασκητισμό, τι της προτείνει η Γερμανία; Μα, φυσικά, «να μιμηθεί την Ιρλανδία» (Reuters, 16 Φεβρουαρίου 2010).
Τον Απρίλιο, η Ιρλανδία δέχεται -άλλη μια φορά- τα συγχαρητήρια της Ευρωπαϊκής Επιτροπής: το πρότυπο της λιτότητας ανακηρύσσεται σε υπόδειγμα «κοινωνικής συνοχής».
Αν και οι Ιρλανδοί είναι όντως πολύ θυμωμένοι, αυτός ο θυμός δύσκολα εκφράζεται. Η ταυτότητα των δύο μεγαλύτερων πολιτικών σχηματισμών (του Fianna F―il και του Fine Gael) οικοδομήθηκε γύρω από το ζήτημα της ανεξαρτησίας από την αγγλική κυριαρχία, για το οποίο είχαν αντίθετες απόψεις(9). Εντούτοις, η νεοφιλελεύθερη συναίνεση ενώνει τα δύο κόμματα. Επιπλέον, όπως είδαμε, τα συνδικάτα έχουν εμπεδώσει τις αρετές του «κοινωνικού διαλόγου». Κι ο πληθυσμός παραμένει σε τόσο μεγάλο βαθμό απορροφημένος από την αντιπαράθεση Καθολικών και Προτεσταντών στη Βόρεια Ιρλανδία, που καταλήγει, μερικές φορές, να αδιαφορεί για τους κοινωνικούς ανταγωνισμούς. Τέλος, καθώς ξαναρχίζει η μετανάστευση(10), και μάλιστα με έντονους ρυθμούς(11), προσφέρεται στους πλέον δυσαρεστημένους η ελπίδα ότι κάπου αλλού τα πράγματα θα είναι καλύτερα γι' αυτούς.
Συνταγή Δουβλίνου
Ηδη από τον Απρίλιο του 2009, ο Μπράιαν Λένιχαν, ο ιρλανδός υπουργός Οικονομικών, εξέφραζε την ικανοποίησή του επειδή «οι εταίροι μας στην Ευρώπη είναι ενθουσιασμένοι από την ικανότητά μας να υπομένουμε τον πόνο. Εάν δοκίμαζαν κάτι τέτοιο στη Γαλλία, θα είχαν εξεγέρσεις». Εναν χρόνο αργότερα, λίγο πριν δώσουν στη δημοσιότητα τον δικό τους προϋπολογισμό λιτότητας, οι βρετανοί Συντηρητικοί -οι οποίοι βρίσκονται πλέον στην εξουσία μαζί με τους φιλελεύθερους συμμάχους τους- έστρεψαν το βλέμμα τους προς την απέναντι όχθη της Θάλασσας της Ιρλανδίας: «Εκπρόσωποι του υπουργείου Οικονομικών πέρασαν πολύ χρόνο σε τηλεφωνικές επαφές με τους ομολόγους τους στο Δουβλίνο για να (...) κατανοήσουν πώς η ιρλανδική κυβέρνηση συνασπισμού κατόρθωσε να πετσοκόψει τις δαπάνες χωρίς να προκληθεί κοινωνικός αναβρασμός παρόμοιος με εκείνον που παρατηρείται στην Ελλάδα» («Financial Times», 23 Μαΐου 2010).
Ομως, η πιο πρόσφατη μεταμόρφωση του ιρλανδικού μοντέλου -η τέταρτη ζωή του- προκαλεί πολύ λιγότερο θαυμασμό(12).
«Εάν η Ιρλανδία δεν είχε ενεργήσει με τον τρόπο που το έκανε, θα μπορούσε να είχε καταλήξει όπως η Ελλάδα», διαβεβαίωναν οι «Financial Times» στις 10 Μαΐου του 2010. Τρεις μήνες αργότερα, στην Αθήνα δικαιούνται να χαμογελούν ειρωνικά. Ακόμα κι η «Wall Street Journal» αναγκάζεται να αναθεωρήσει τις απόψεις της: «Μέχρι πρόσφατα, πιστεύαμε ότι η Ιρλανδία θα κατόρθωνε να επιλύσει τα οικονομικά της προβλήματα χάρη σε ένα επιθετικό πρόγραμμα δημοσιονομικών περικοπών, το οποίο ήταν και το σημαντικότερο που εφαρμόστηκε στη ζώνη του ευρώ. Ομως, καθώς τα προβλήματα της Ιρλανδίας συνεχίζουν να υφίστανται, οι επενδυτές θεωρούν ότι η αξιοπιστία της μειώνεται» (9 Σεπτεμβρίου 2010). Στο εξής, οι επενδυτές φοβούνται την επανάληψη του «ελληνικού σεναρίου», εξαιτίας των οικονομικών καταστροφών που έχει προκαλέσει η λιτότητα στην Ιρλανδία.
Σήμερα, κανένας πλέον δεν μιλάει για θαύμα. Ωστόσο, από την εμπειρία της Ιρλανδίας μπορούμε να αποκομίσουμε πλήθος διδαγμάτων. Για παράδειγμα, όσον αφορά την αποτελεσματικότητα των πολιτικών λιτότητας.
Οι επενδύσεις μειώθηκαν κατά 15% το 2008 και κατά 30% το 2009. Κάτω από την πίεση των δημοσιονομικών περικοπών, των μισθολογικών περιορισμών και της συρρίκνωσης των κοινωνικών παροχών, η κατανάλωση καταποντίστηκε ακόμα περισσότερο, κατά 7% το 2009. Με λίγα λόγια, η οικονομική δραστηριότητα έχει γνωρίσει και πολύ καλύτερες εποχές: το 2008, το Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν μειώθηκε κατά 3%, ενώ το 2009 έκανε μια βουτιά 11%. Σύμφωνα με τον οίκο αξιολόγησης Standard & Poor's, ο «πίθος των Δαναΐδων» της διάσωσης του τραπεζικού τομέα έχει αυξήσει σημαντικά το δημόσιο χρέος. Ενώ το 2001 αντιστοιχούσε στο 33% του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος, το 2012 ενδέχεται να ξεπεράσει το 110%. Το δημοσιονομικό έλλειμμα θα αντιστοιχεί, το 2010, στο... 20% του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος και στο 23% του Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος. Πρόκειται για πραγματικά ασυνήθιστες εξελίξεις.
Τελευταία πράξη
Μέχρι χθες, οι υπέρμαχοι της λιτότητας συμμερίζονταν τη γνώμη του διευθυντή της σκοτσέζικης εφημερίδας «The Scotsman» και διακήρυσσαν ότι «η ιρλανδική εμπειρία διαψεύδει την κεϊνσιανή κριτική, σύμφωνα με την οποία οι δημοσιονομικές περικοπές είναι αντιπαραγωγικές γιατί βυθίζουν την οικονομία ακόμα πιο βαθιά μέσα στην ύφεση» (5 Ιουλίου 2010). Μήπως αυτή η τελευταία μετάλλαξη του ιρλανδικού μοντέλου πρέπει να τους κάνει να αναθεωρήσουν κάπως τις απόψεις τους;
Πάντως, όσον αφορά το ΔΝΤ, αποκλείεται παρόμοιο ενδεχόμενο. Τον Αύγουστο του 2010, χωρίς να παρεκκλίνει στο παραμικρό από την έως τώρα στάση του, κάλεσε το Δουβλίνο να «προχωρήσει σε νέες δημοσιονομικές περικοπές, για να διατηρήσει την εμπιστοσύνη των αγορών» («Financial Times», 26 Αυγούστου 2010).
(1) Αναφέρεται από τον Fintan Ο'Toole στο «Ship of Fools. How Stupidity and Corruption Sank the Celtic Tiger, Faber and Faber», Λονδίνο 2010.
(2) Perspectives, Μόντρεαλ, 30 Απριλίου 2008.
(3) Συμπεράσματα μιας διάσκεψης που οργανώθηκε από τη The Americas Society, τον Αύγουστο του 2007.
(4) (ΣτΜ) Οταν η συντηρητική κυβέρνηση του Αλέν Ζιπέ επιχείρησε να ξηλώσει το ασφαλιστικό σύστημα, οι εργαζόμενοι στον σιδηρόδρομο και στο μετρό ξεκίνησαν απεργία πολλών εβδομάδων, καταλαμβάνοντας τα αμαξοστάσια, με αποτέλεσμα η χώρα να παραλύσει εντελώς. Καθώς μεγάλο μέρος της κοινής γνώμης συντάχθηκε με το μέρος των απεργών -παρά την ταλαιπωρία- η κυβέρνηση αναγκάστηκε να υποχωρήσει.
(5) 12,5% από το 2003.
(6) Κυβερνητικό φυλλάδιο το οποίο αναφέρεται από τον Fintan Ο'Toole, ό.π.
(7) Το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν μετράει τη συνολική αξία της παραγωγής μιας χώρας, χωρίς να λαμβάνει υπόψη την εθνικότητα των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στη χώρα. Το Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν μετράει τον πλούτο που παράγεται από τους κατοίκους μιας χώρας, στην εγχώρια αγορά ή αλλού. Συνεπώς, δεν συμπεριλαμβάνει τα κέρδη που εισάγουν στη χώρα από το εξωτερικό οι ξένες πολυεθνικές που την επιλέγουν ως έδρα τους.
(8) Αναφέρεται από τον Jim Ο'Leary στο «External surveillance of Irish fiscal policy during the boom», μπλογκ The Irish Economy, Ιούλιος 2010.
(9) (ΣΤΜ) Το πρώτο ήταν περισσότερο εθνικιστικό και ριζοσπαστικό, ενώ το δεύτερο προτιμούσε να αποφύγει την ανοιχτή σύγκρουση με τους Βρετανούς και συμβιβαζόταν με μικρότερες, σταδιακές κατακτήσεις. Να σημειωθεί ότι, την περίοδο 1922-1923, ξέσπασε ο ιρλανδικός εμφύλιος πόλεμος ανάμεσα σε αυτά τα δύο πολιτικά ρεύματα.
(10) (ΣτΜ) Η Ιρλανδία ήταν, μέχρι τη δεκαετία του 1980, σημαντική χώρα εξαγωγής μεταναστών και η μετανάστευση είναι βαθιά ριζωμένη στην ιρλανδική κουλτούρα. Μεταξύ 16ου και 19ου αιώνα, πλήθος Ιρλανδών αναγκάστηκε να μεταναστεύσει (κυρίως στις Ηνωμένες Πολιτείες), όταν οι Αγγλοι άποικοι κατάσχεσαν τη γη του.
(11) Το 2009, στην Ιρλανδία καταγράφηκε το υψηλότερο ποσοστό μετανάστευσης στην Ευρωπαϊκή Ενωση (9 στους 1.000 κατοίκους), με τη Λιθουανία να βρίσκεται στη δεύτερη θέση αυτής της κατάταξης (4,6 στους 1.000).
(12) (ΣτΕ) Διαβάστε επίσης, «Κ.Ε.»- «Le Monde Diplomatique., «Μύθοι και αλήθειες της Ιρλανδίας», 22/08/2010 και στο Ιντερνετ «Le "miracle" irlandais ne seduit plus les medias» (http://www.monde-diplomatique.fr/carnet/2010-10-01-miracle-irlandais)


Βαρβάρα Τερζάκη
Άρθρο RENAUD LAMBERT -εφ. Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, Le Monde diplomatique,10-10-2010

Θα δούμε τις Άλπεις χωρίς παγετώνες;

Πάντα φημίζονταν για τα κατάλευκα τοπία τους, τις χιονισμένες βουνοπλαγιές τους και τα ειδυλλιακά χειμερινά τους θέρετρα. Μέσα στα ερχόμενα χρόνια όμως τα βουνά των Αλπεων δεν αποκλείεται να μας δείξουν μια πρωτόγνωρη εικόνα: κορυφές χωρίς χιόνι και με βλάστηση που δεν δικαιολογεί το υψόμετρό τους. Σύμφωνα με νέες επιστημονικές μελέτες η υπερθέρμανση του πλανήτη οδηγεί σταδιακά στο λιώσιμο των αιωνόβιων παγετώνων. Δύσβατες και επικίνδυνες περιοχές μάλιστα, που μέχρι πρότινος καλύπτονταν από πάγο και χιόνι, έχουν ήδη χάσει τον λευκό τους μανδύα και αποκαλύπτονται γυμνές ή με λιγοστά δέντρα, επιτρέποντας ξαφνικά την εύκολη προσπέλασή τους από εκδρομείς αλλά περιορίζοντας δραματικά τη χαρά των χειμερινών σπορ.

Τι αντίκτυπο θα μπορούσε να έχει άραγε μια τέτοια ριζική αλλαγή για το μέλλον μιας από τις μεγαλύτερες οροσειρές της Ευρώπης και πόσο απειλητική θα μπορούσε ενδεχομένως να γίνει απέναντι στις κατοικημένες περιοχές; Ο παγετωνολόγος δρ Μίχαελ Ζεμπ από το Πανεπιστήμιο της Ζυρίχης ανέλυσε αποκλειστικά στο «Βήμα» τα τελευταία ευρήματα της μελέτης του και σχολίασε τα πιθανά σενάρια ως προς τη μετάλλαξη των Αλπεων.

« Το λιώσιμο των παγετώνων των Αλπεων αποτελεί μια απτή απόδειξη ότι οι κλιματικές αλλαγές είναι πράγματι υπαρκτές.Ακόμη και αν δεν πιστεύουμε τα λόγια των πολιτικώνή τα αποτελέσματα επίσημων μελετών και μετρήσεων,η ισχύουσα κατάσταση των παγετώνων “φωνάζει΄΄ ότι κάτι συμβαίνει » μας λέει ο δρ Ζεμπ.

Ο ρόλος των παγετώνων για τις Αλπεις, εξηγεί ο ίδιος, είναι πολυδιάστατος: αρχικά είναι ιδιαίτερα σημαντικός για το αλπικό τοπίο και συνεπώς τον τουρισμό που προσελκύει αυτό. Επιπλέον αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι του γεωλογικού κύκλου καθώς κατά τη διάρκεια του χειμώνα οι παγετώνες συσσωρεύουν νερό, που στη συνέχεια απελευθερώνουν το καλοκαίρι βοηθώντας έτσι στην άρδευση των γύρω περιοχών.

Μελετώντας και συγκρίνοντας παλαιότερα και νεότερα στοιχεία- η λήψη των οποίων πραγματοποιείται με τη χρήση προηγμένων τεχνολογικών μέσων και με τη βοήθεια δορυφορικών λήψεων- οι ειδικοί είδαν προς μεγάλη τους έκπληξη ότι η έκταση των παγετώνων των Αλπεων από το 1850 ως το 1970 συρρικνώθηκε σε ανησυχητικά επίπεδα.

« Η τελευταία επέκταση των αλπικών παγετώνων σημειώθηκε γύρω στο 1850.Κάπου εκεί χρονολογείται και το τέλος αυτού που εμείς οι ερευνητές ονομάζουμε “η μικρή Εποχή των Παγετώνων΄΄. Από τότε οι θερμοκρασίες στις Αλπεις έχουν αυξηθεί κατά περίπου 1,5 βαθμό Κελσίου,χωρίς ωστόσο να έχει παρατηρηθεί και η αντίστοιχη διαφορά στα επίπεδα της υγρασίας.Αυτό μας στοίχισε περίπου το 50% της έκτασης των παγετώνων » αναφέρει χαρακτηριστικά ο δρ Ζεμπ.

Σύμφωνα με δημοσίευση του ειδικού στο επιστημονικό έντυπο της Αμερικανικής Ενωσης Γεωφυσικής «Geophysical Research Letters» το 2006, το 1850 ο εκτιμώμενος όγκος των αλπικών παγετώνων άγγιζε τα 200 κυβικά χιλιόμετρα. Οι ειδικοί είδαν ότι ως τη δεκαετία του ΄70 υπήρχαν στην οροσειρά της Κεντρικής Ευρώπης περί τους 5.150 παγετώνες, οι οποίοι καταλάμβαναν συνολική έκταση 2.909

τετρ. χιλιομέτρων σημειώνοντας μια συρρίκνωση του όγκου τους κατά 35%. Ενώ μόνο κατά τη διάρκεια του υπερβολικά θερμού καλοκαιριού του 2003 διαπίστωσαν ότι ο όγκος αυτός συρρικνώθηκε εκ νέου κατά 5%-10%. Υπολογίζεται ότι ως σήμερα οι παγετώνες των Αλπεων έχουν χάσει περίπου το 50% της έκτασης που διατηρούσαν ως το 1850.

Σενάρια για το άμεσο μέλλον
Από πειράματα των επιστημόνων φάνηκε ότι μια αύξηση της θερμοκρασίας της τάξης των 3 βαθμών Κελσίου κατά τους καλοκαιρινούς μήνες θα μπορούσε να είναι αρκετή για τον περαιτέρω περιορισμό των υπαρχόντων παγετώνων ως και κατά 80%. Ενώ σε περίπτωση αύξησης της θερμοκρασίας κατά 5 βαθμούς Κελσίου τα βουνά των Αλπεων θα έχαναν κάθε ίχνος πάγου.

« Στην παρούσα φάση μελετάμε προσεκτικά τα πιθανά σενάρια κλιματικών αλλαγών της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Αλλαγή του Κλίματος (Ιntergovernmental Ρanel on Climate Change- ΙΡCC) » επισημαίνει ο ειδικός. « Τα σενάρια για τον 21ο αιώνα,στην καλύτερη των περιπτώσεων,κάνουν λόγο για μια αύξηση της θερμοκρασίας της τάξης του ενός βαθμού Κελσίου, ενώ στη χειρότερηαφορούν μια αύξηση που θα αγγίζει ακόμη και τους 5-6 βαθμούς Κελσίου. Αυτό σημαίνει ότι κάποιοι παγετώνες που βρίσκονται σε υψηλότερες κορυφές των Αλπεων ενδεχομένως να σωθούν-όπως για παράδειγμα ο παγετώνας Αletsch στις ελβετικές Αλπεις-, όμως στην πλειονότητά τους δεν θα επιβιώσουν ως τον 22ο αιώνα » υπογραμμίζει.

Μέσα σε πόσα χρόνια όμως η καταστροφική επίδραση της υπερθέρμανσης του πλανήτη θα προκαλέσει την απογύμνωση των Αλπεων; Κάτι τέτοιο, σύμφωνα με τον δρα Ζεμπ δεν μπορεί να καθοριστεί από τώρα. « Αυτό που δεν μπορεί να καταλάβει ο κόσμοςείναι ότι τα σενάρια αυτά δεν είναι προγνωστικά.Δεν μπορούμε δηλαδή να δώσουμε κάποια χρονολογία, γιατί δεν γνωρίζουμε πόσο γρήγορα θα εξελιχθούν κάποιες καταστάσεις.Ολα θα εξαρτηθούν από τα επίπεδα των αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα. Επιπλέονγια την ώραδεν ξέρουμε πόσο άμεσα θα αντιδράσει ο πολιτικός κόσμος και πόσο γρήγορα θα ληφθούν τα απαραίτητα μέτρα » μας εξηγεί ο παγετωνολόγος.

« Το μόνο που μπορούμε να πούμε για το μέλλον των παγετώνων είναι ότι μέσα στις ερχόμενες δεκαετίες θα συνεχίσουν να συρρικνώνονται,καθώς το μέγεθός τους είναι ήδη πολύ μεγάλο για τις παρούσες κλιματικές συνθήκες. Οι αυξήσεις της θερμοκρασίας που καταγράφηκαν τα τελευταία 20-25 χρόνια ήταν τόσο δραματικές που οι αλπικοί παγετώνες δεν πρόλαβαν να προσαρμοστούν σε αυτές. Για τον λόγο αυτό θα συνεχίσουν να λιώνουν ώσπου να φτάσουν σε σημείο το μέγεθός τους να ανταποκρίνεται στις υπάρχουσες κλιματικές συνθήκες, ακόμη και αν δεν παρατηρηθούν περαιτέρω αυξήσεις στη θερμοκρασία » λέει κατηγορηματικά ο δρ Ζεμπ.

Αλλαγές και παρενέργειες

Σε αρκετές περιοχές των Αλπεων δεν χρειάζεται κανείς να είναι επιστήμονας για να διακρίνει τις αλλαγές που έχουν επέλθει με την πάροδο των ετών. Πλαγιές που ως πριν από λίγα χρόνια ήταν απλησίαστες λόγω των παγετώνων τώρα είναι εύκολα προσπελάσιμες, καθώς ο μεγαλύτερος όγκος πάγου έχει πλέον εξαφανιστεί.

« Οι παγετώνες υπάγονται στις καταστάσεις κινδύνου και έκτακτης ανάγκης.Οταν αυτοί υποβάλλονται σε αλλαγές που οφείλονται σε περιβαλλοντικά αίτιαπολύ πιθανόν να αλλάξουν και κάποιες καταστάσεις κινδύνου που τους συνοδεύουν » διευκρινίζει ο δρ Ζεμπ. « Σε κάποιες περιπτώσεις οι αλλαγές αυτέςμπορεί να βελτιώσουν τα πράγματαγια παράδειγμα, εάν υπάρχει κίνδυνος χιονοστιβάδας σε μια απότομη βουνοπλαγιά λόγω των παγετώνων.Υπήρχαν τέτοιες περιπτώσεις πάνω από δρόμους,που τελικά βελτιώθηκαν με το λιώσιμο των παγετώνων ».

« Υπάρχουν ωστόσο και περιπτώσεις που θα μπορούσαν να χειροτερεύσουν » τονίζει ο ειδικός. « Οταν π.χ. οι παγετώνες λιώσουν δημιουργούνται πολλές φορές από το νερό υπόγειες ή υπέργειες λίμνες. Εάν όμως το έδαφος όπου αυτές σχηματίζονται είναι σαθρό,τότε υπάρχει υψηλός κίνδυνος οι λίμνες να σπάσουν πνίγοντας ολόκληρες περιοχές.Τέτοιου είδους καταστάσεις ενδεχομένως να πυκνώσουν στο μέλλονκαι πολύ πιθανόν κατοικημένες περιοχές να αντιμετωπίσουν πολύ μεγαλύτερο κίνδυνο σε σχέση με σήμερα » προσθέτει.

Αποφεύγοντας την κινδυνολογία ο δρ Ζεμπ αφήνει να εννοηθεί ότι δεν μπορεί κανείς να γενικεύσει τη συγκεκριμένη εξέλιξη. « Δεν θα ήταν σωστό να υποστηρίξουμε ότι όλα θα χειροτερεύσουν. Ουσιαστικά όλες οι καταστάσεις κινδύνου που γνωρίζουμε και είμαστε σε θέση να αντιμετωπίσουμε σήμερα βασίζονται σε γνώσεις που αποκτήθηκαν σιγά σιγά και στοιχεία που καταγράφηκαν με τα χρόνια.Αυτό σημαίνειότι οι γνώσεις που είχαμε ως τώρα και αφορούσαν την αντιμετώπιση χιονοστιβάδας ή πλημμύραςμπορεί να αλλάξουν. Γι΄ αυτό χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή ως προς τη μελέτη των νεότερων στοιχείωνκαθώς οι υπάρχοντες παγετώνεςπερνούν πλέον σε νέο επίπεδο επικινδυνότητας » λέει ο ίδιος.

Και τα χειμερινά σπορ;

Ο προβληματισμός για την τουριστική ανάπτυξη της περιοχής ωστόσο είναι μεγάλος, καθώς χιονοδρομικά κέντρα τα οποία λειτουργούσαν χειμώνα- καλοκαίρι έχουν τώρα περιορίσει αρκετά τον χρόνο λειτουργίας τους.

« Τα τελευταία χρόνια λόγω της συνεχούς αύξησης της θερμοκρασίας δυστυχώς υπάρχει περιορισμένη χιονόπτωση.Ετσικάποια κέντρα που βρίσκονταν κοντά σε παγετώνες και προσέφεραν την εμπειρία του σκι ακόμη και κατά τους καλοκαιρινούς μήνεςτώρα καλούνται να αλλάξουν το χρονικό περιθώριο λειτουργίας τους,αφού η χιονόπτωση είναι μικρή και η υποχώρηση των παγετώνων έχει δυσκολέψει την κατάσταση » δηλώνει ο δρ Ζεμπ.

Οπως εξηγεί ο παγετωνολόγος, το λιώσιμο των παγετώνων έχει δημιουργήσει μεταξύ άλλων και δυσκολίες στους πιστούς του σκι. « Σε κάποιες περιπτώσειςτο κενό μεταξύ των καμπινών μεταφοράς των σκιέρ και της πίστας αγγίζει ακόμη και τα 30-40 μέτρα. Προκειμένου ο κόσμος να μπορεί να βγει από αυτές με ασφάλειαθα πρέπει οι υπεύθυνοι του χιονοδρομικού κέντρου να φτιάξουν μια ράμπα πάγου » αναφέρει.

Η φύση μπορεί μόνη της;

Στο ερώτημα κατά πόσον η μητέρα φύση θα καταφέρει τελικά να αντεπεξέλθει στις καταστροφικές κλιματικές αλλαγές ο ειδικός απαντά με επιφύλαξη. « Είναι θέμα χρόνου.Η επόμενη Εποχή των Παγετώνων υπολογίζεται ότι θα έρθει σε περίπου 15.000-30.000 χρόνια, όμως αυτό που θα πρέπει να μας απασχολήσει περισσότερο είναι το τι θα συμβεί μέσα στους ερχόμενους αιώνες, γιατί πρόκειται για την κληρονομιά που θα αφήσουμε στα παιδιά μας».

«Μέχρι στιγμήςδεν γνωρίζουμε πώς θα αντιδράσει η άγρια ζωή στις αλλαγές αυτές. Βλέπουμε ότι κάποια δέντραμε την άνοδο της θερμοκρασίας και των επιπέδων της υγρασίας καταφέρνουν να μεγαλώσουν σε σημεία με μεγαλύτερο υψόμετρο.Δεν αποκλείεται κάποια είδη να καταφέρουν να προσαρμοστούν στις νέες συνθήκες » επισημαίνει ο δρ Ζεμπ, αφήνοντας ωστόσο ανοιχτό το ενδεχόμενο εξαφάνισης των ειδών που τελικά δεν θα καταφέρουν να υπερισχύσουν των κλιματικών αλλαγών.

MΙΑ «ΚΟΥΒΕΡΤΑ» ΣΩΤΗΡΙΑΣ

Τι είδους μέτρα όμως θα μπορούσαν να εφαρμοστούν υπό αυτές τις αντίξοες συνθήκες προκειμένου να επιβραδυνθεί το καταστροφικό για το αλπικό τοπίο λιώσιμο των παγετώνων; Το 2003- όταν και καταγράφηκαν θερμοκρασίες ρεκόρ στις Αλπεις,οι χιονοπτώσεις περιορίστηκαν σημαντικά και οι συχνές βροχοπτώσεις προκάλεσαν αλλεπάλληλα προβλήματαοι υπεύθυνοι της εταιρείας Wintersport Τirol AG & Co,η οποία διευθύνει τέσσερα χιονοδρομικά κέντρα στην περιοχή του Τιρόλο στην Αυστρία,απηύθυναν έκκληση βοηθείας στους ειδικούς του κέντρου αλπικών μελετών ΑlpS και τους παγετωνολόγους του Πανεπιστημίου του Ινσμπρουκ.

Σύντομα οι ερευνητές με επικεφαλής τη δραΑντρέα Φίσεραπό το αυστριακό πανεπιστήμιο δημιούργησαν ένα σχέδιο «περιτυλίγματος» των παγετώνων με μια ειδική μονωτική «κουβέρτα» πολυαιθυλενίου, που ουσιαστικά αποτρέπει την απευθείας έκθεση των καλυπτόμενων σημείων στην ηλιακή ακτινοβολία συντηρώντας παράλληλα τη χαμηλή τους θερμοκρασία.

Η τσουχτερή τεχνική,η τιμή της οποίας σκαρφαλώνει στις 19.000 ευρώ ανά 2,3 χλμ.,εφαρμόζεται αισίως από το 2004.Οι υπεύθυνοι υποστηρίζουν ότι στα σημεία που σκεπάζονται με τη γιγάντια «κουβέρτα» η απώλεια του πάγου είναι αισθητά μικρότερη σε σχέση με παλαιότερα.

«Δεν μπορούμε μέσω του συγκεκριμένου μέτρου να επηρεάσουμε σημαντικά το λιώσιμο των παγετώνων» αναφέρει η δρ Φίσερ.«Μπορούμε ωστόσο να το επιβραδύνουμε,ενώ παράλληλα αντλούμε πολύτιμες πληροφορίες γύρω από την όλη διαδικασία του λιωσίματος»διευκρινίζει.

Από την πλευρά του ο δρ Ζεμπ υποστηρίζει ότι παρά το γεγονός ότι η συγκεκριμένη μέθοδος χρησιμοποιείται στις αυστριακές,στις ελβετικές και στις γαλλικές Αλπεις δεν θα καταφέρει να σώσει τους παγετώνες.

«Πρόκειται για μια πολύ ακριβή και δύσκολα εφαρμόσιμη μέθοδο,καθώς τον χειμώνα στα βουνά η ταχύτητα των ανέμων φτάνει τα 200 χλμ.την ώρα,γεγονός που καθιστά αδύνατη τη μόνωση πολύ μεγάλων επιφανειών» μας εξηγεί ο ίδιος.

«Ωστόσο όταν το μέτρο αυτό εφαρμόζεται σε μικρά σημεία,όπως για παράδειγμα στη ράμπα πάγου,που συνδέει τις καμπίνες μεταφοράς των σκιέρ με την πίστα,τότε το όλο εγχείρημα έχει κάποιο νόημα.Σε καμία περίπτωση όμωςκάτι τέτοιο δεν είναι ικανό να φρενάρει το λιώσιμο των παγετώνων ».

OΙ ΠΑΓΕΤΩΝΕΣ ΤΟΥ ΠΛΑΝΗΤΗ
* Σύμφωνα με εκτιμήσεις του Ινστιτούτου World Watch ως το 2050 σε παγκόσμιο επίπεδο περίπου το 25% του όγκου των υπαρχόντων παγετώνων θα έχει χαθεί.

* Σχεδόν όλοι οι παγετώνες των ψηλών οροσειρών του πλανήτη αντιμετωπίζουν σοβαρό πρόβλημα από τις συνεχώς αυξανόμενες θερμοκρασίες.Μόνο στην ανατολική πλευρά της οροσειράς των Ιμαλαΐων περίπου 2.000 παγετώνες έχουν ήδη εξαφανιστεί.

* Το Κιλιμάντζαρο,το υψηλότερο βουνό της Αφρικής με υψόμετρο 5.895 μέτρα, υπολογίζεται ότι από το 1912 ως σήμερα έχει χάσει περίπου το 80% του όγκου πάγου και χιονιού που έφερε τότε.Οι ειδικοί εκτιμούν ότι η ηλικία του παγετώνα που καλύπτει το υπερήφανο βουνό αγγίζει τα 11.700 χρόνια,ενώ μετρήσεις δείχνουν ότι θα μπορούσε να εξαφανιστεί μέσα σε λιγότερο από 20 χρόνια.

* Και στην Παταγονία το λιώσιμο των παγετώνων είναι ανησυχητικό.Η διεθνής περιβαλλοντική οργάνωση Greenpeace αναφέρει ότι τα τελευταία χρόνια λόγω της υπερθέρμανσης χάνονται σχεδόν 40 κυβικά χιλιόμετρα πάγου ετησίως.Ηδη κάποιες περιοχές που βρίσκονται μεταξύ της Χιλής και της Αργεντινής συγκαταλέγονται μεταξύ των πλέον απειλούμενων του πλανήτη.



Βαρβάρα Τερζάκη
Άρθρο Ειρήνη Βενιου-εφ. Το Βήμα, 10-10-2010

18/10/10

Slavoj Zizek


«Ας δράσουμε τώρα! Η αδράνεια μπορεί να είναι καταστρεπτική»
Ο σλοβένος φιλόσοφος-διανοητής πετά σε «ενδιαφέροντες» καιρούς το γάντι στα καθιερωμένα «πολιτικά ορθά» σχήματα της καθημερινότητας και προτείνει εναλλακτική θέαση του καπιταλισμού, της κρίσης, της Παιδείας, της Αριστεράς

Η απώτερη υφή της κρίσης, η συντριπτική αναδιάταξη της καθημερινότητας, η πρόκληση των απαντήσεων. Επιτακτικά ερωτήματα και προβληματισμοί που συζητήσαμε με τον φιλόσοφοδιανοητή Σλαβόι Ζίζεκ, στο περιθώριο των εργασιών του Congr s Μarx, που έλαβαν χώρα
στο Παρίσι μεταξύ 22 και 25 Σεπτεμβρίου, με θέμα «Κρίσεις, εξεγέρσεις, ουτοπίες». Εικονοκλαστικά διαπεραστικός, πνευματικά ανήσυχος (πολύ πέραν της πεπατημένης καταναγκασμών και εφήμερων μιντιακών ισορροπιών) ο Ζίζεκ, ένας δικός μας άνθρωπος, πετά και πάλι το γάντι σε «πολιτικά ορθά» σχήματα και επικοινωνιακά στερεότυπα που κατακλύζουν
την καθημερινότητά μας, αλλά και φληναφήματα της θεσμικής «αριστερής διανόησης».Στα λόγια του αναδύονται τόσο οι προϋποθέσεις μιας εναλλακτικής θέασης των προβλημάτων όσο και ουσιαστικά προωθητικών απαντήσεων. Συνολική αποτίμηση των συμπερασμάτων του συνεδρίου θα φιλοξενήσει «Το Βήμα» σε προσεχές φύλλο.

- Κατακλυζόμαστε παγκοσμίως από έναν λόγο περί κρίσης. Θέλω τη γνώμη σας για τον χαρακτήρα της. Πόσο βαθιά, πόσο σημαίνουσα είναι αυτή η κρίση και ποια τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της. «Στην Κίνα, αν πραγματικά μισείς κάποιον, τον καταριέσαι με τα λόγια: “Σου εύχομαι να ζήσεις σε ενδιαφέροντες καιρούς”. Ο λόγος είναι απλός. Στην ανθρώπινη ιστορία “ενδιαφέροντες καιροί” είναι περίοδοι αναστατώσεων, πολέμων και διαμάχης εξουσιών, την ώρα που εκατομμύρια αθώοι υφίστανται τις συνέπειες. Σήμερα μπαίνουμε αναμφίβολα σε μια τέτοια εποχή- οι καιροί μας είναι “ενδιαφέροντες”. Επειτα από δεκαετίες υποσχέσεων του κράτους πρόνοιας, περίοδο κατά την οποία οι περικοπές διαρκούσαν για σύντομα χρονικά διαστήματα με την παράλληλη προσδοκία ότι τα πράγματα σύντομα θα επιστρέψουν στο κανονικό, μπαίνουμε σε μια ποιοτικά διαφορετική εποχή, όπου η κρίση- ή, πιο σωστά, η κατάσταση οικονομικής έκτακτης ανάγκης που βιώνουμε- με αλλεπάλληλα μέτρα λιτότητας (περικοπές προνοιακών δαπανών, περιστολή της δωρεάν Υγείας και Παιδείας, συνεχή απορρύθμιση των εργασιακών σχέσεων κτλ.) είναι διαρκής. Πρόκειται για κρίση που αποτελεί σταθερά· κρίση που γίνεται πλέον τρόπος ζωής».

- Πρέπει κάπως να αντιδράσουμε; Οι τομείς είναι προφανώς πολλοί, ακούγοντάς σας όμως το ενδιαφέρον μου κεντρίζει κατ΄ αρχάς το ζήτημα της δημόσιας δωρεάν παιδείας. Στην Ελλάδα τελευταία διεξάγεται μια έντονη συζήτηση σχετικά με τις προοπτικές του δημόσιου πανεπιστημίου. Υπάρχει αίφνης η λογική της Μπολόνια που, όπως και αλλού στην Ευρώπη, πλαισιώνει τις πρωτοβουλίες που αναλαμβάνονται από τις κυβερνήσεις. Πώς την σχολιάζετε;

«Το ερώτημά σας είναι συνδυαστικό και με παραπέμπει στη λογική των αντιστάσεων. Θέλω να πω προκαταρκτικά πως η διαδικασία της Μπολόνια απειλεί τον “δημόσιο χώρο”, είναι για την ακρίβεια μια τεραστίων διαστάσεων συντονισμένη επίθεση ενάντια σε αυτό που ο Καντ αποκάλεσε “δημόσια χρήση του ορθού λόγου”. Είναι, λοιπόν, πολύ απλά, μια ιδιωτική συρρίκνωση : η παρόρμηση να υπαχθεί η ανώτατη εκπαίδευση στις ανάγκες της αγοράς. Αυτό που στην πορεία εκλείπει είναι βέβαια οι πραγματικοί στόχοι της σκέψης, του σκέπτεσθαι: όχι μόνο η παραγωγή λύσεων στα προβλήματα της “κοινωνίας” αλλά και ο προβληματισμός πάνω στην ίδια τη μορφή των “προβλημάτων”, τη δυνατότητα αναδιατύπωσής τους. Θέτοντας το ζήτημα επιγραμματικά η συρρίκνωση της ανώτατης εκπαίδευσης στην παραγωγή “χρήσιμης”γνώσης για τους “ειδικούς” συνιστά παραδειγματική μορφή “ιδιωτικής χρήσης του ορθού λόγου” στο πλαίσιο του σημερινού παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού. Το εκπαιδευτικό σύστημα γίνεται όλο και λιγότερο υποχρεωτικό, παύει να είναι ένα γνωστικό δίκτυο πάνω από την αγορά· το κράτος αποπέμπει τον έλεγχο που παραδοσιακά κατείχε ως φορέας αρχών του Διαφωτισμού (ελευθερία, ισότητα, αλληλεγγύη)· στο όνομα της ιερής φόρμουλας “χαμηλότερο κόστος, μεγαλύτερη ανταποδοτικότητα κτλ. ” όλα υπάγονται και διατρέχονται από διάφορες μορφές “δημόσιας- ιδιωτικής συνέργειας”. Πρόκειται για διαδικασία ιδιωτικής ενθυλάκωσης δημόσιων χώρων. Σε αυτήν πρέπει να αντισταθούμε».

- Το ζήτημα της αντίστασης στη νεοφιλελεύθερη λαίλαπα έρχεται ξανά και ξανά στον προβληματισμό σας. Εμπλέκονται εδώ προφανώς η διανόηση αλλά και οι πιο άμεσα πολιτικοί δρώντες. Η διανόηση, ως επί το πλείστον, περί άλλα μεριμνά και τυρβάζει,ενώ η θεσμική πολιτική έκφραση της αντίστασης κατατρώγεται από ανούσιο γραφειοκρατικό πνεύμα. Τι γίνεται, λοιπόν, εδώ;

«Εχετε δίκιο. Στον προβληματισμό περί αντιστάσεων δυστυχώς προέχει το ζήτημα της διάγνωσης των αδυναμιών - των λόγων που ευθύνονται για τα ελλείμματα του ριζοσπαστικού-χειραφετικού Λόγου. Βρίσκω επ΄ αυτού ιδιαίτερα χρήσιμες τις διαπιστώσεις του Αlain Βadiou, που επεσήμανε τρεις μορφές “ήττας” με τις οποίες αναμετριούνται τα σύγχρονα ριζοσπαστικά εγχειρήματα. Η πρώτη και απλούστερη είναι η συντριβή από τις αντίπαλες δυνάμεις (στον εξουσιαστικό καπιταλισμό η καταστολή αποτελεί σταθερά). Στη συνέχεια υπάρχει η ήττα της νίκης: θεωρητικά, οι εναλλακτικές πολιτικές θέσεις θα μπορούσαν να κατισχύσουν επί του εξουσιαστικού σκεπτικού του αντιπάλου (είτε μέσω εκλογών είτε μέσω άμεσης κατάληψης-κατάλυσης της εξουσίας), αυτό ενέχει την αυτο-ακυρωτική υιοθέτηση του εξουσιαστικού πυρήνα. Υπάρχει, τέλος, και η πιο αυθεντική, η πιο τρομερή ήττα: εκκινώντας από την ακριβή ενόραση ότι η παγίωση μιας επανάστασης στη μορφή μιας νέας εξουσιαστικής σχέσης συνιστά και την αυτόχρημα προδοσία της οι δυνάμεις που επαγγέλλονται τη χειραφέτηση διολισθαίνουν σε μιαν απέλπιδα στρατηγική υπεράσπισης της “καθαρότητάς” τους. Ο Βadiou προσφυώς προσδιόρισε την τελευταία εκδοχή ως έναν “θυσιαστικό πειρασμό του κενού”. Συνάγεται πράγματι ότι πρέπει να φοβόμαστε τη νίκη (την άμεση ανάληψη της εξουσίας), αφού το μάθημα του 20ού αιώνα είναι ότι η “νίκη” οδηγεί είτε στην παλινόρθωση (σε μια επιστροφή στη λογική της κρατικής εξουσίας) είτε σε έναν αβυσσαλέο κύκλο καταστρεπτικής αυτοκάθαρσης. Για τον λόγο αυτόν οφείλουμε να σκεφθούμε διαφορετικά».

- Δηλαδή τι πρέπει να σκεφτόμαστε;

«Αντί για “νίκη” (την κατάληψη της κρατικής εξουσίας), ας διατηρήσουμε απόσταση από την κρατική εξουσία, δημιουργώντας χώρους πέραν του κράτους. Στο κοινωνικό, ακόμη και στο προσωπικό πεδίο. Αυτό όμως σε καμία περίπτωση δεν σημαίνει υποταγή στον καταμερισμό εργασίας ανάμεσα στη ριζοσπαστική-οραματική και στην πραγματιστική Αριστερά. Αυτό οφείλει να το προσέξει η τελευταία. “Αφαιρώντας” τον εαυτό της από την κρατική πολιτική, η ριζοσπαστική Αριστερά έτεινε να περιοριστεί στην προβολή αρχών (και ανεφάρμοστων οραματικών αιτημάτων), την ώρα που η πραγματιστική Αριστερά, συνάπτοντας συμμαχίες με τον Διάβολο, μετατράπηκε σε de facto θιασώτη και προπομπό του θατσερισμού. Πώς να πλεύσει κανείς διαμέσου αυτών των δύσκολων συμπληγάδων; Το μόνο πραγματικό ερώτημα σήμερα είναι: Αποδεχόμαστε την κυρίαρχη κανονικοποίηση του καπιταλισμού, ή μήπως η τρέχουσα, παγκοσμιοποιημένη, εκδοχή του ενέχει ανταγωνισμούς που κάνουν τη συστημική αναπαραγωγή του αδύνατη; Επισημαίνω τέσσερις κομβικές αντιφάσεις: την οικολογική, τη βιο-γενετική , την απόλυτη α-συνάφεια της αρχής της ατομικής ιδιοκτησίας (ιδιαίτερα σε ζητήματα “πνευματικής ιδιοκτησίας”), και τέλοςαλλά ιδιαιτέρως σημαντικά- τις νέες μορφές απαρτχάιντ, τα νέα τείχη, τον μαζικό κοινωνικό αποκλεισμό, τις νέες παραγκουπόλεις. Πρέπει να υπερβούμε την πολιτική που περιχαρακώνεται στα κοινοβουλευτικά παίγνια. Ο ίδιος ο καπιταλισμός έδειξε πως δεν είναι μόνο “όλα δυνατά” αλλά και ότι και “το αδύνατο συμβαίνει”. Η Αριστερά οφείλει να το λάβει υπόψη της. Και εμείς πρέπει να δράσουμε τώρα, γιατί οι επιπτώσεις της αδράνειας μπορεί να είναι καταστρεπτικές». - Σας ευχαριστώ θερμά. «Και εγώ σας ευχαριστώ».



Ο κ. Σεραφείμ Ι. Σεφεριάδης είναι επίκουρος καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Life Member στο Πανεπιστήμιο του Cambridge.


Βαρβάρα Τερζάκη
Άρθρο Σεραφείμ Σεφεριάδη-εφ. Το Βήμα, 10-10-2010

Τι έπιναν στο Αιγαίο το 3000 π.Χ.


Η ξαφνική αύξηση που σημειώθηκε στους τύπους επιτραπέζιων σκευών υποδηλώνει μεγαλύτερη ποικιλία στα αναλισκόμενα ποτά

Σταθμό στην ιστορία των διατροφικών συνηθειών στο Αιγαίο αποτελεί η ξαφνική αύξηση των τύπων σε επιτραπέζια σκεύη που σημειώθηκε περί τα μέσα της τρίτης χιλιετίας π. Χ., υποδηλώνοντας μεγαλύτερη ποικιλία στα αναλισκόμενα ποτά. Την ίδια εποχή, παράλληλα με τις ευρύστομες πρόχους (κανάτες) έκαναν την εμφάνισή τους και άλλες με πολύ στενό στόμιο. Προφανώς το υγρό που δέχονταν οι τελευταίες πρέπει να ήταν πολύ αραιό, ώστε να χύνεται εύκολα χωρίς να προκαλεί... έμφραγμα στον στενό λαιμό του αγγείου. Κύπελλα άωτα (χωρίς χερούλι) ή εφοδιασμένα με λαβή, φιάλες (μπολ) και ποτήρια σε διάφορες παραλλαγές εμφανίστηκαν σχεδόν ταυτόχρονα με τις στενόστομες πρόχους αποτελώντας κατά κάποιο τρόπο τα εξαρτήματά τους. Η κατανάλωση νερού, ως βασική ανάγκη του οργανισμού, γινόταν επί εκατομμύρια χρόνια χωρίς να έχει διαμορφωθεί ειδικός τύπος σκεύους γι’ αυτό. Η χούφτα του ανθρώπινου χεριού, ένα κοχύλι, το κέλυφος κάποιου καρπού ή μια κούπα ξύλινη αρκούσαν για να καλύψουν την ανάγκη αυτή χωρίς να ανησυχεί κανείς για τις απώλειες που σημειώνονταν κατά την πόση. Οταν όμως το ποτό, λόγω του τρόπου παρασκευής του, είναι σπάνιο, ακόμη και η ελάχιστη απώλεια είναι ζημιά που πρέπει να αποφευχθεί. Με την επινόηση λοιπόν της στενόλαιμης πρόχου με τη φυλλόσχημη πρόχυση εξασφαλίστηκε πλήρης έλεγχος, ώστε το σερβίρισμα του υγρού να γίνεται χωρίς την παραμικρή απώλεια. Το ίδιο μπορεί να πει κανείς και για τα σκεύη πόσης, με τα οποία ο χρήστης μπορούσε να καταναλώσει το υγρό αγαθό μέχρι τελευταίας σταγόνας. Ετσι, η διαδικασία της πόσης άρχισε να παίρνει τελετουργικό χαρακτήρα, καθώς δείχνει η απαθανάτιση αντίστοιχων σκηνών στην τέχνη.
Η συνήθεια να χρησιμοποιείται ειδικό κάθε φορά σκεύος ανάλογα με το αναλισκόμενο ποτό προφανώς προέκυψε μετά μακρόχρονη διαδικασία. Τα ποτήρια νερού, κρασιού, σαμπάνιας, μπίρας, ή τα φλιτζάνια καφέ, τσαγιού ή άλλου αφεψήματος που χρησιμοποιούμε σήμερα, ασφαλώς δεν είχαν τα αντίστοιχά τους στο προϊστορικό Αιγαίο. Συνεπώς, δεν μπορούμε να εικάσουμε το είδος ποτού από τον τύπο του σκεύους που χρησιμοποιούνταν για την πόση, για την οποία υπάρχουν άλλες ενδείξεις που εξηγούν την ποικιλία ποτηριών. Για παράδειγμα, τα κουκούτσια σταφυλιού (γίγαρτα) που έχουν βρεθεί μέσα σε πιθάρια της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού («Καθημερινή», 04-01-2009) ενισχύουν την υποψηφιότητα του κρασιού ως αλκοολούχου ποτού, με το οποίο οι αιγαιοπελαγίτες της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού περνούσαν σε κατάσταση ευθυμίας.
Εισαγωγή ροδιού
Η παρουσία αποξηραμένων ή απανθρακωμένων φρούτων σε ανασκαφικές συνάφειες της ίδιας περιόδου μαρτυρεί βεβαίως την κατανάλωσή τους, δεν αφήνει όμως περιθώρια για εικασίες περί παρασκευής αλκοολούχων ποτών από αυτά. Με την εισαγωγή του ροδιού όμως, από τις αρχές της δεύτερης χιλιετίας π. Χ. («Καθημερινή», 25-01-2009), δημιουργήθηκε μια δεύτερη υποψηφιότητα για κατανάλωση ευχάριστου ποτού. Δεν είναι όμως βέβαιο αν ο χυμός του εξωτικού αυτού φρούτου μετατρεπόταν και σε αλκοολούχο ποτό.
Είναι γεγονός ότι τόσο οι Ελληνες όσο και οι Λατίνοι συγγραφείς χρησιμοποιούν τον ίδιο γενικό όρο για τα ποτά που παράγονταν με τη διαδικασία ζύμωσης, προσδιορίζοντας ενίοτε το είδος του καρπού από τον οποίο εξαγόταν. Τέτοιοι όροι στα ομηρικά έπη είναι «μέθυ» και «οίνος», ακολουθούμενοι συνήθως από επίθετα, με τα οποία προσδιορίζεται άλλοτε η ευχάριστη γεύση που προκαλεί το σχετικό ποτό (π. χ. «ηδύς», «γλυκερός», «ηδύποτος», «μελιηδής»), άλλοτε η εμφάνισή του («αίθοψ») και ευφορία που προκαλεί η κατανάλωσή του («ευήνωρ», «εύφρων», «μελίφρων»).
Η αναφορά του καρπού, από τον οποίο παράγεται το αντίστοιχο ποτό, παρατηρείται αργότερα (Ε΄ αι. π. Χ.). Αναφερόμενος στις συνήθειες των Αιγυπτίων, ο Ηρόδοτος μας πληροφορεί ότι «οίνω εκ κριθέων πεποιημένω διαχρέωνται» (2:77), ενώ ο Αισχύλος ότι πίνουν «εκ κριθέων μέθυ» (Ικέτιδες: 953). Για «οίνον κρίθινον εν κρητήρσιν» (κρίθινο κρασί σε κρατήρες) μιλάει λίγο αργότερα (Δ΄ αι. π. Χ.) και ο Ξενοφών στην Κύρου Ανάβασιν (4.5.26). Από τα παραδείγματα αυτά προκύπτει ότι, ακόμη και πριν να επινοηθεί η λέξη ζύθος για την μπίρα, αυτή ήταν γνωστή ως ποτό και καταναλωνόταν με άλλο όνομα (π. χ. μέθυ ή οίνος). Συνεπώς η απουσία ειδικού όρου από τις πινακίδες της Γραμμικής Β δεν φαίνεται να αποτελεί ισχυρό επιχείρημα για τον αποκλεισμό της παρασκευής και κατανάλωσης μπίρας τουλάχιστον κατά την Υστερη Εποχή του Χαλκού.
Ποικιλία σχημάτων
Περισσότερο ανίσχυρο φαίνεται και το επιχείρημα της απουσίας ηθμωτών σκευών (σουρωτηριών) για τη διήθηση κριθοπολτού. Ηθμοί σε μεγάλη ποικιλία σχημάτων και μεγεθών απαντούν σε συνάφειες της Υστερης Εποχής του Χαλκού και μελλοντικές υψηλής τεχνολογίας αναλύσεις, ενδεχομένως θα δείξουν αν όντως χρησιμοποιούνταν και για την παρασκευή μπίρας. Ακόμη, θα μπορούσαν για τον σκοπό αυτό να χρησιμοποιούνται και ορισμένα επιτραπέζια σκεύη με ηθμωτή προχοή, τα οποία επίσης βρίσκονται συχνά σε ανασκαφικές συνάφειες της ίδιας περιόδου. Αλλά και αν ακόμη δεν υπήρχαν αυτά τα σκεύη, πάλι δεν θα μπορούσε να αποκλειστεί η παρασκευή και κατανάλωση μπίρας από το Αιγαίο, αφού, σύμφωνα με την πληροφορία του Ξενοφώντος, η διήθηση του κριθαριού δεν ήταν απαραίτητη για να χαρεί κανείς το ποτό. Ιδού πώς περιγράφει την ανάλωση μπίρας κατ’ ευθείαν από τους κρατήρες: «ενήσαν δε και αυταί αι κριθαί ισοχειλείς, και κάλαμοι ενέκειντο, οι μεν μείζους οι δε ελάττους, γόνατα ουκ έχοντες· τούτους έδει οπότε τις διψώη λαβόντα εις το στόμα μύζειν...» (ακόμη κι αυτοί οι κόκκοι κριθαριού επέπλεαν ώς το χείλος, και υπήρχαν καλαμάκια, άλλα μεγαλύτερα και άλλα μικρότερα, χωρίς κόμπους. Με αυτά, όταν κάποιος διψούσε, βάζοντάς τα στο στόμα έπρεπε να ρουφήξει). Βεβαίως, ούτε αυτή η μαρτυρία του Ξενοφώντος αποτελεί απόδειξη ότι παρασκευαζόταν μπίρα στο Αιγαίο της Εποχής του Χαλκού. Ούτε, όμως, μπορεί να αποκλείσει κανείς το ενδεχόμενο. Τα στάχυα κριθαριού που κοσμούν ορισμένα αγγεία από το Ακρωτήρι της Θήρας, ίσως σχετίζονται με τελετουργική πράξη, όπου το χρησιμοποιούμενο υγρό μπορεί να παραγόταν από κριθάρι.
Ισως ακόμη αγνοούμε ακριβώς τα ποτά που οι αιγαιοπελαγίτες της Εποχής του Χαλκού χρησιμοποιούσαν προκειμένου να έλθουν σε κατάσταση ευθυμίας. Ωστόσο, οι αρχαιολογικές ενδείξεις και οι φιλολογικές μαρτυρίες, που πολύ συνοπτικά παρουσιάσαμε, μας επιτρέπουν να εικάσουμε ότι πού και πού το... έτσουζαν!
Οι Αιγύπτιοι έπαιρναν μπύρα από την Κρήτη
Είναι γνωστό ότι η μπύρα ήταν το αγαπημένο ποτό των Αιγυπτίων όλων των εποχών και ότι από το Αρχαίο κιόλας Βασίλειο υπήρχαν τέσσερα είδη μπύρας. Ο ακριβής τρόπος παρασκευής δεν είναι γνωστός, αλλά όλες οι πληροφορίες συγκλίνουν ότι παρασκευαζόταν από αλεσμένο κριθάρι. Μάλιστα, η βασιλική κουζίνα διέθετε ειδικό χώρο για τη διαδικασία αυτή. Στο Νέο Βασίλειο είχε εκδηλωθεί ιδιαίτερη προτίμηση σε ξενική μπίρα εισαγόμενη από την ανατολική Μικρά Ασία.
Οι ισχυρές ενδείξεις για τις σχέσεις της Κρήτης με την Αίγυπτο οδήγησαν τον ανασκαφέα της Κνωσού Sir Arthur Evans να προτείνει ως ενδεχόμενη την παραγωγή μπύρας και στη Μεγαλόνησο. Αλλωστε, η καλλιέργεια κριθαριού, ευρέως διαδεδομένη στο Αιγαίο, δεν απέκλειε το ενδεχόμενο, αν οι Κρήτες είχαν μάθει τον αιγυπτιακό τρόπο παρασκευής μπύρας. Την πρόταση του Evans αντέκρουσε ο διαπρεπής Βρετανός ελληνιστής John Chadwick επικαλούμενος αφ’ ενός την έλλειψη ηθμωτών σκευών (σουρωτηριών) σαν εκείνα που χρησιμοποιούνταν στην Εγγύς Ανατολή για το στράγγισμα του κριθαροπολτού, και αφ’ ετέρου την απουσία ειδικού όρου για το ποτό αυτό τόσο από τις πινακίδες της Γραμμικής Β όσο και από τα ομηρικά έπη. Οντως, η λέξη ζύθος απαντά σε κείμενα συγγραφέων της ύστερης αρχαιότητας, όπως του Διοδώρου, του Στράβωνος κ. ά.
* Ο Χρ. Γ. Ντούμας είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Βαρβάρα Τερζάκη
Άρθρο Γ. Ντούμας-εφ. καθημερινή, 10-10-2010

Δύο Κρητικοί αναμετριούνται με το σύμπαν


Δυο αδέλφια που γεννήθηκαν στην «Ελλάδα του πολέμου», μεγάλωσαν στην «Ελλάδα της φτώχειας και της φυγής», πήραν τον δρόμο της ξενιτιάς, όπως τόσοι και τόσοι άλλοι, και σήμερα «επιστρέφουν» στην «Ελλάδα της κρίσης», ως σπουδαίοι, αναγνωρισμένοι παγκοσμίως επιστήμονες, για να μας πουν την ιστορία τους.
Ο Φώτης (αριστερά) και ο Μηνάς (δεξιά) γίνονται ένας άνθρωπος όταν αναφέρονται στον πατέρα τους. Υπάρχει οικογένεια εδώ. Ο μεγαλύτερος αδερφός, Αντώνης, και πολλοί συγγενείς. Υπάρχει ο επιστημονικός κόσμος, με τον οποίο δεν έκοψαν ποτέ επαφή και συνεργασία. Και υπάρχει, πάντα, η Κρήτη.
Ο πατέρας τους, Κώστας, γεννήθηκε σε ένα μικρό χωριό της περιοχής Αμάρι, στη νοτιοδυτική πλευρά του Ψηλορείτη, στο νομό Ρεθύμνου. Εφυγε από εκεί το 1920, στα 14 του, και πήγε στην Αμερική, να μάθει τον κόσμο, όπως έλεγε, και να γυρίσει σπουδασμένος στη πατρίδα του.
Τα δύο του αγόρια, «οι επιστήμονες του εξωτερικού», γίνονται ένας άνθρωπος όταν αναφέρονται στον πατέρα τους. Ο ένας (δεν έχει σημασία ποιος) μιλάει, και ακούγεται η φωνή του. Ταυτόχρονα, ο άλλος ανοιγοκλείνει το στόμα σαν να λέει τα ίδια ακριβώς λόγια, άσχετα εάν αυτά δεν ακούγονται.
«Ηταν άνθρωπος διορατικός, φιλόδοξος, αυστηρός, πεισματάρης, εργατικός και οραματιστής», μας λένε.
Είχε, δηλαδή, εκείνην τη γρανιτένια προσωπικότητα που σμίλεψε γενιές επί γενεών Ελλήνων, που έφυγαν από την πατρίδα με τα βαπόρια της ξενιτιάς προς προορισμούς άγνωστους. Ηξεραν όμως πολύ καλά πού πήγαιναν και τι ήθελαν να πετύχουν.
Λίγα λεφτά, πλούσια ζωή
Ο Κώστας Καφάτος, με «μηδενικά» αγγλικά, πήγε σχολείο στη Νέα Υόρκη, όπου δεν είχε πια την πολυτέλεια να είναι παιδί. «Αποστολή του ήταν μόνο το διάβασμα. Η μάθηση», μας λένε, πάλι με ένα στόμα, οι δύο του, ξενιτεμένοι και αυτοί σήμερα, γιοι.
Καθώς ακούω την ταυτόσημη αφήγησή τους, μπροστά μου σχηματίζεται η εικόνα πολλών παιδιών μεταναστών που σήμερα φοιτούν στα δικά μας σχολεία και που, μια παράξενη δύναμη (ίσως εκείνη της μοίρας κάθε ξενιτεμένου), τα υποχρεώνει να επιτύχουν.
Οταν οι άλλοι έπαιζαν, ο «κύριος Κώστας» μελετούσε. Οταν οι άλλοι αναπαύονταν, εκείνος εργαζόταν σκληρά.
Σπούδασε γεωπόνος στο φημισμένο Πανεπιστήμιο του Κορνέλ. Γύρισε στη πατρίδα του 30 χρόνων και έγινε επιθεωρητής Γεωργίας. Το όνειρό του ήταν να φτιάξει Σχολή Γεωπονικής για τα αγροτόπαιδα, και να αναδασώσει όλο το νησί.
«Αυτό το τελευταίο δεν το ολοκλήρωσε», μας λέει ο Μηνάς Καφάτος. «Και έτσι μένει σε μας, που η προστασία του περιβάλλοντος είναι ένας τομέας στον οποίο έχουμε αφοσιωθεί πολύ τα τελευταία χρόνια, να υλοποιήσουμε αυτό το όραμα, ιδίως τώρα μετά την καταστροφή τόσων δασικών εκτάσεων».
Στο Ηράκλειο φοίτησαν στο Λύκειο «Κοραής». Ο Φώτης είχε κατασταλάξει από τα 14 του ότι θα σπουδάσει βιολογία, και μόλις αποφοίτησε έφυγε για Αμέρικα.
Η Κρήτη που άφησε πίσω ήταν σαν μία υπόσχεση που κρατάς σφιγμένη μέσα σου, με αγάπη, και περιμένεις να 'ρθει η μέρα να την δεις να εκπληρώνεται.
Ηταν δύσκολη, αλλά και ωραία, η ζωή τους τότε στο Ηράκλειο, όπου οι γονείς τους είχαν αναπτύξει έναν κύκλο ανθρώπων των γραμμάτων και των τεχνών. Η μητέρα τους ήταν δασκάλα. Ο πατέρας είχε, μέσα στις τόσες άλλες δραστηριότητές του, και μεγάλη αφοσίωση στην αρχαιολογία. Κάθε Κυριακή, μετά τη Θεία Λειτουργία, επισκέπτονταν οικογενειακώς το Αρχαιολογικό Μουσείο του Ηρακλείου.
Γνωρίστηκαν με όλους τους αρχαιολόγους που έκαναν ανασκαφές στην Κνωσό, και στον κύκλο των φίλων τους προστέθηκαν ο Νίκος Καζαντζάκης και η γυναίκα του Γαλάτεια.
Πιστεύουν στην Ελλάδα
«Εχοντας ζήσει τη φρίκη του πολέμου, γίναμε όλοι αντιπολεμιστές. Ποτέ δεν συμφιλιωθήκαμε με την ιδέα ότι οι διαφορές μεταξύ ανθρώπων και λαών πρέπει να λύνονται με τα όπλα. Μέσα μας βεβαίως, η αγάπη για τη πατρίδα ήταν πάντοτε ανθισμένη. Ημασταν, όλη η οικογένεια, βενιζελικοί. Κεντρώοι. Ποτέ δεξιοί, ποτέ αριστεροί. Πιστεύαμε και πιστεύουμε βαθιά στην ιδέα της Ελλάδας, και στην παράδοση του πολιτισμού της. Ολα αυτά έφτιαξαν το νοητικό περιβάλλον στο οποίο μεγαλώσαμε, τα τρία αγόρια», λέει ο Φώτης, που τον είχαμε «αφήσει» να σπουδάζει βιολογία στο Κορνέλ.
Εκεί τον ακολούθησε ύστερα από λίγα χρόνια ο Μηνάς, που άφησε κατά μέρος τις πρώτες καλλιτεχνικές του ανησυχίες και τις πιθανές σπουδές στο Παρίσι, και διάλεξε να ακολουθήσει τη φυσική και, ειδικώς, την αστροφυσική.
«Τον Φώτη τον τραβούσε πάντα το γήινο. Γι' αυτό και κατέληξε στη βιολογία, να κάθεται με τις ώρες στα εργαστήρια και να μελετά έντομα και σκουλήκια. Εγώ, πάλι, στράφηκα προς τον ουρανό. Πάντα με τραβούσε ο γαλαξίας. Οταν πήγε ο Φώτης στην Αμερική, μου έστειλε δώρο ένα κατοπτρικό τηλεσκόπιο και άρχισα να κοιτώ και να μελετώ τα άστρα».
Ο Φώτης ήταν κοντύτερα, επιστημονικά, στον πατέρα του. Γεωπόνος εκείνος, κοίταζε ό,τι ήταν ζωντανό. Τα δέντρα, το δάσος, τα φυτά, το χώμα.
«Αρχικά, ήθελα να γίνω αρχαιολόγος. Κάθε Κυριακή που πηγαίναμε στο μουσείο, παρατηρούσα τους σφραγιδόλιθους και τα αγγεία. Μέσω της αρχαιολογίας στράφηκα και προς την τέχνη. Η βιολογία, που επέλεξα τελικά, δεν ήταν αποκομμένη απ' όλα αυτά. Πάντα με ενδιέφερε, μελετώντας την Αρχαία Ελλάδα, να δω τις αλλαγές των γενεών και πώς, μέσω αυτών, εξελισσόταν ο κόσμος στον οποίο σήμερα ζούμε. Από εκεί, στα άγουρά μου χρόνια, έφτασα σήμερα, στα πιο ώριμά μου, να ασχολούμαι με την ιδέα της εξέλιξης. Την εξέλιξη του σύμπαντος».
Εδώ, τώρα, η επιστήμη έρχεται να συναντήσει την πίστη. Οι αδελφοί Καφάτοι είναι αφοσιωμένοι υπηρέτες της πρώτης. Δεν θεωρούν τίποτα δεδομένο εάν δεν αποδειχθεί ότι είναι. Το «πίστευε και μη ερεύνα» δεν είναι δόγμα που αποδέχονται.
Από την άλλη, όμως, «η πίστη μας στον Θεό έχει να κάνει με την παράδοσή μας, και έχει πλέον γίνει προσωπικό βίωμα, εντελώς ανεξάρτητο από την επιστήμη μας», λένε
Η θρησκεία είναι συναίσθημα
Η «απολογία» τους αρχίζει από αυτό που ο εξελικτικός βιολόγος (δηλαδή συνάδελφος του Φώτη Καφάτου), Τσαρλς Ντόκινς, ονόμασε «περί Θεού αυταπάτη».
«Η θρησκεία είναι προσωπική υπόθεση του καθενός. Δεν χρειάζεται να αποδείξεις τίποτα. Αφορά το τι αισθάνεσαι. Τι σε παρακινεί. Τι σου δίνει δύναμη. Εγώ, συγκινούμαι, κλαίω, προσεύχομαι, ψάλλω. Λειτουργίες που δεν μπορώ να εκδηλώσω στην επιστήμη μου, όπου άλλα συναισθήματα κυριαρχούν», μας λέει ο Φώτης Καφάτος, ο βιολόγος.
Και συνεχίζει ο Μηνάς, ο αστροφυσικός. Ο πιο... ουράνιος:
«Επιστήμη και θρησκεία έχουν ένα κοινό σημείο: την αγάπη και τη συμπόνια για τον κόσμο. Να κάνουμε το καλύτερο που μπορούμε για τον συνάνθρωπό μας και τον πλανήτη στον οποίο ζούμε. Να αφήσουμε κάτι πίσω μας ως θετική προσφορά στην Ιστορία της ανθρωπότητας. Οπως λέει ο ποιητής, να σηκώσουμε τον ήλιο λίγο ψηλότερα».
Κυκλοφόρησε πρόσφατα το βιβλίο «The Grand Design», στο οποίο ο φημισμένος άγγλος φυσικός Στίβεν Χόκινγκ ισχυρίζεται ότι «Θεός δεν υπάρχει» και ότι «ο κόσμος μας δεν χρειάζεται κανέναν Θεό για να ζήσει».
«Είναι αδιανόητο», συμπληρώνει, «πριν ξεκινήσει κάποιος το πρωί για τη δουλειά, να ζητά πρώτα την ευλογία του Θεού».
Αρθρο-απάντηση στον Χόκινγκ έγραψαν ο Μηνάς Καφάτος με τον Ντίπακ Τσόπρα, Ινδοαμερικανό, που ξεκίνησε ως ενδοκρινολόγος, και τελικά στράφηκε στην εναλλακτική ιατρική και σ' αυτό που ο ίδιος ονομάζει «ιατρική του σώματος και του νου».
Στο άρθρο τους, που αναδημοσιεύεται στην ηλεκτρονική διεύθυνση http://www.huffingtonpost.com/deepak-chopra/stephen-hawkings-grand-bo_b_708958.html, λένε ότι ο Χόκινγκ «μας οδηγεί σε ένα ταξίδι στην άκρη του "τίποτα"».
«Και εάν αυτό το "τίποτα"», συνεχίζουν, «τροφοδοτεί την ανθρώπινη επιθυμία να αναζητεί κάποιος νόημα στη ζωή του, πώς μπορεί τότε αυτή η επιθυμία, όπως λέει ο Χόκινγκ, να είναι δίχως νόημα; Επίσης, εάν το σύμπαν, όπως διατείνεται, λειτουργεί τυχαία, απρογραμμάτιστα, και εάν αυτό το τυχαίο και απρογραμμάτιστο δημιούργησε τον ανθρώπινο εγκέφαλο που κάνει ένα σωρό από μη τυχαία και καθόλου απρογραμμάτιστα πράγματα (όπως π.χ. να συγγράφει ένας Σέξπιρ, και να λέει «σ'αγαπώ»), πώς γίνεται τότε το "δίχως σκοπό" να γεννά το "έχων σκοπό και νόημα";».
Η κρίση
Είχαμε «σχεδιάσει» να μιλήσουμε και για την κρίση, αλλά δεν χρειάστηκε. Οσα ακούσαμε από τα δύο αδέλφια «κάλυψαν» και αυτό το θέμα, χωρίς να αναφερθούν σε σπρεντ, ελλείμματα, μνημόνια, μέτρα, επενδύσεις και ανάπτυξη.
Τους στενοχωρεί η εικόνα «του εξυπνάκια Ελληνα, που νομίζει ότι τα ξέρει όλα». Τους αποτρέπει όποιο μεταρρυθμιστικό σχέδιο περιοριστεί ξανά στην «αναζήτηση στέγης του ασύλου», ή σε τρόπους να αποφασίζουν και οι φοιτητές για το ποιοι θα τους διδάσκουν. Τους ανησυχεί «μια χώρα που αποκόπηκε από το διάβασμα, και έμεινε στην αποστήθιση». Τους προβληματίζει που «κανείς δεν έχει σκεφτεί ότι τα παιδιά που γεννιούνται τώρα, θα αλλάξουν επαγγελματική καριέρα έξι φορές σε όλη τους τη ζωή». Και τους εκπλήττει που δεν έχουμε ακόμα καταλάβει «ότι είμαστε απλώς homo sapiens. Ούτε θεοί, ούτε τίποτα. Απλώς σκεφτόμαστε. Εχουμε μόνο τον νου μας, το μεγαλύτερό μας όπλο σ' αυτόν τον κόσμο», τον μικρό τον μέγα...
Το who is who των δύο αδελφών
Μηνάς Καφάτος
Γεννήθηκε το 1945 στην Κρήτη. Καθηγητής αστροφυσικής στο Πανεπιστήμιο Chapman στην Καλιφόρνια. Πρώτο πτυχίο, στη φυσική, από το Cornell. Το διδακτορικό του εκπόνησε στο ΜΙΤ, στη Βοστώνη. Τελευταία ασχολείται με τις κλιματικές αλλαγές (εμφανίστηκε πολλές φορές στο NBC για να μιλήσει για τον ολέθριο τυφώνα Κατρίνα στη Νέα Ορλεάνη και επίσης για μεγάλους σεισμούς) και με την κβαντομηχανική, που τη θεωρεί «τη μόνη ως τώρα επιστήμη που όσα έχει αποδείξει είναι σχεδόν αδύνατον να ανατραπούν».
Φώτης Καφάτος
Γεννήθηκε το 1940 στην Κρήτη. Καθηγητής βιολογίας στο Imperial College του Λονδίνου. Ηταν από τους ιδρυτές του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Ερευνας. Είναι πολύ περήφανος για τη δουλειά που γίνεται εκεί, που τη θεωρεί «τομή στην ευρωπαϊκή επιστήμη». «Στηρίζουμε το σκεπτόμενο ον, αυτό που έχει το θείο δώρο να σκέπτεται και να ερευνά», λέει. Εχει ασχοληθεί ιδιαιτέρως με την ανάπτυξη της ελονοσίας, που ακόμα σκοτώνει 1-3 εκατομμύρια ανθρώπους κάθε χρόνο, κυρίως μικρά παιδιά στην υπο-σαχάρια Αφρική. Πήρε το πρώτο του πτυχίο στο Cornell, και έκανε το διδακτορικό του στο Harvard. Εχει διδάξει στα Πανεπιστήμια της Αθήνας και της Κρήτης, και θεωρείται «ο πατέρας της βιολογίας στην Ελλάδα».

Βαρβάρα Τερζάκη
Άρθρο ΧΡΗΣΤΟΥ ΜΙΧΑΗΛΙΔΗ-εφ. Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, 10-10-2010