«Θα έπρεπε να ευχαριστήσουμε την Ελλάδα. Είναι η Δύση που χρωστάει στην Ελλάδα. Η φιλοσοφία, η δημοκρατία, η τραγωδία... Πάντα ξεχνάμε τη σχέση ανάμεσα στην τραγωδία και τη δημοκρατία. Χωρίς Σοφοκλή δεν θα υπήρχε Περικλής. Χωρίς τον Περικλή δεν θα υπήρχε Σοφοκλής. Ο τεχνολογικός κόσμος στον οποίο ζούμε τα χρωστά όλα στην Ελλάδα. Ποιος ανακάλυψε την λογική; Ο Αριστοτέλης... Όλος ο κόσμος χρωστάει χρήματα σήμερα στην Ελλάδα. Θα μπορούσε να ζητήσει από τον σημερινό κόσμο μας χιλιάδες εκατομμύρια για συγγραφικά δικαιώματα και θα ήταν λογικό να της τα δώσουμε. Πάραυτα. Κατηγορούν τους Έλληνες ότι είναι και ψεύτες...Αυτό μου θυμίζει έναν παλιό συλλογισμό που είχα μάθει στο σχολείο. Ο Επαμεινώνδας είναι ψεύτης ή όλοι οι Έλληνες είναι ψεύτες, άρα ο Επαμεινώνδας είναι Έλληνας. Δεν έχουμε προχωρήσει καθόλου»

Ζαν – Λικ Γκοντάρ

Μια φυλή βλέπει μέλλον στα φύκια

ΙΓΚΝΑΣΙΟ, Κολοράντο-Εδώ, στον καταυλισμό των Νότιων Γιουτ στο νοτιοδυτικό Κολοράντο, παίρνει σάρκα και οστά ένα ασυνήθιστο πείραμα που συνδυάζει την επιστήμη, την περιβαλλοντική αισιοδοξία και τις καπιταλιστικές φιλοδοξίες των αυτοχθόνων Αμρικανών.
Μια νεοσύστατη εταιρεία, συνιδρυτής της οποίας είναι ένας καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Κολοράντο, τοποθέτησε πρόσφατα ένα είδος φυκιών που λατρεύουν το διοξείδιο του άνθρακα μέσα σε μια δεξαμενή με νερό δίπλα σε ένα εργοστάσιο επεξεργασίας αερίων, με στόχο την παραγωγή καυσίμου από φύκια και τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου.
Οι Νότιοι Γιουτ, μία από τις ευπορότερες ινδιανικες κοινότητες της χώρας, χάρη στις επενδύσεις τους στους τομείς της ενέργειας και των ακινήτων αποτελούν έναν από τους σημαντικότερους μετόχους στην εταιρείας του καθηγητη. Ευελπιστούν να κερδίσουν το προβάδισμα σε μια τεχνολογία που οι αρχηγοί της φυλής πιστεύουν ότι θα αποτελέσει την επόμενη ενεργειακή επανάσταση, που θα αξίζει δισεκατομμύρια δολάρια.
Όμως, από την οπτική της φυλής, το επιχειρηματικό μοντέλο που εφαρμόζεται εδώ δεν έχει να κάνει μόνο με τις επιχειρήσεις. «Πρόκειται για πάντρεμα μιας παλαιότερης νοοτροπίας με μια σύγχρονη εποχή», λέει ο πρόεδρος της φυλής, Μάθιου Τζ. Μπόξ, αναφερόμενος στην αλληλεπίδραση της περιβαλλοντικής συνείδησης και των επενδυτικών ευκαιριών που συνδέονται με τα φύκια.
Η φυλή, ο καταυλισμός της οποίας βρίσκεται πάνω σε ένα από τα πλουσιότερα εδάφη του κόσμου σε μεθάνιο προέρχεται από κοιτάσματα γαιανθρακών, χρειάστηκε να υπερπηδήσει πολλά εμπόδια προκειμένου να βρεί την κατάλληλη ιδέα για παραγωγή εναλλακτικής ενέργειας.
Παραδείγματος χάρη, οποιοδήποτε πρόγραμμα θα προκαλούσε μετατόπιση εδάφους που χρησιμοποιείται για την καλλιέργεια τροφίμων απορριπτόταν για φιλοσοφικούς λόγους: οι Νότιοι Γιουτ πιστεύουν ότι η ενέργεια και η τροφή δεν πρέπει να έρχονται αντιμέτωπες σε έναν κόσμο όπου οι άνθρωποι εξακολουθούν να λιμοκτονούν. Αυτό το επιχείρημα απέκλεισε οποιαδήποτε συζήτηση για αιθανόλη προερχόμενη από καλαμπόκι.
Και, βέβαια, όποια μέθοδος κι αν επιλεγόταν θα έπρεπε να είναι τουλάχιστον εφικτή από τεχνικής άποψης αν όχι και άμεσα επικερδής.
Ο Μποξ υπογραμμίζει ότι η φυλή, που αριθμεί 1.400 μέλη, έχει και μακρά παράδοση φαρμάκων από βότανα, γεγονός που έκανε την ιδέα για την καλλιέργεια φυκιών δελεαστική. «Χάρη σ’αυτή την ιδέα οι άνθρωποι θυμήθηκαν βότανα που μας έχουν βοηθήσει πολύ», λέει χαρακτηριστικά.
Ο Μπραιαν Γουΐλσον, που διδάσκει μηχανολογία στο Πανεπιστήμιο του Κολοράντο και είναι συνιδρυτής της «Solix Biofuels», δηλώνει ότι η συνεργασία της εταιρείας του με τους Νότιους Γιουτ στη γη τους δίνει τη δυνατότητα στη «Solix» να απολαύσει οφέλη που δεν θα μπορούσε να απολαύσει σε καμία περίπτωση στη συμβατική εταιρική Αμερική. Η φυλή συνεισέφερε σχεδόν το 1/3 του ποσού των 20 εκατομμυρίων δολαρίων του κεφαλαίου της «Solix» που ιδρύθηκε πριν από τρία χρόνια παρείχε δωρεάν γη και διέθεσε πάνω από 1 εκατομμύριο δολάρια για την αγορά εξοπλισμού.
Ο Γουΐλσον λέει: «Εσείς μπορεί να ενδιαφέρεστε για τα επιχειρηματικά κεφάλαια αναπτυξιακού χαρακτήρα, εκείνοι όμως αναζητούν μια τεράστια απόδοση κεφαλαίου μέσα σε διάστημα 3-5 ετών. Οι Γιουτ βλέπουν μακροπρόθεσμα. Παιρνουν τώρα αποφάσεις για τις επόμενες γενιές και όχι για το επόμενο τρίμηνο. Έχουμε να κάνουμε με δύο εντελώς διαφορετικές νοοτροπίες».
Περισσότερες από 200 ακόμη εταιρείες προσπαθούν να βρουν έναν οικονομικό, σταδιακό τρόπο να επιτύχουν τον ίδιο στόχο, τη μετατροπή των φυκιών σε καύσιμο από φυτικά έλαια, σύμφωνα με το «Εθνικό Εργαστήριο Ανανεώσιμης Ενέργειας» («NREL») των ΗΠΑ, ένα ομοσπονδιακό ερευνητικό κέντρο στο Γκόλντεν του Κολοράντο. Τον Ιούλιο, οι υπεύθυνοι της «Exxon» δήλωσαν ότι η εταιρεία θα ξεκινήσει δικό της πρόγραμμα παραγωγής ενέργειας από φύκια για το οποίο θα διατεθεί το ποσό των 600 εκατομμυρίων δολαρίων, υπερβαίνοντας τη χρηματοοικονομική βάση της «Solix» στο 50πλάσιο.
Όπως ισχύει με τις περισσότερες προσπάθειες μετατροπής φυκιών σε καύσιμα, το πρόγραμμα της «Solix» επικεντρώνεται στην παραγωγή ντίζελ βιολογικής προέλευσης που θα μπορεί να χρησιμοποιηθεί στις κανονικές ντίζελ.
Ο Καρλ Τζέικομπ, διευθυντής δημόσιων οικονομικών σε κρατικό και περιφερειακό επίπεδο στον οργανισμό πιστοληπτικής αξιολόγησης «Standard & Poor’s», παρακολουθεί τα οικονομικά των αυτοχθόνων Αμερικανών και έχει κατατάξει το χρέος των Νότιων Γιουτ στην κατηγορία ΑΑΑ, την υψηλότερη του οργανισμού.
Η φυλή έχει επιχειρήσεις σε 14 Πολιτείες, ουρανοξύστες με γραφεία και εκτάσεις γης από τις Κεντρικές ως τις Δυτικές Ηνωμένες Πολιτείες, καθώς και μια εταιρεία που επεξεργάζεται σχεδόν το 1% του φυσικού αερίου ολόκληρης της χώρας. Παρ’ όλα αυτά, χρωστά μόνο 69 εκατομμύρια δολάρια. Σε σύγκριση με τις περισσότερες εταιρείες, αυτός είναι ένας μικροσκοπικός δείκτης χρέους προς τα στοιχεία ενεργητικού.
Ο Τζέικομπ επισημαίνει: «Ανέκαθεν υπήρξαν συνετοί, με το βλέμμα στραμμένο στην επόμενη γενιά».

Βαρβάρα Τερζάκη
Άρθρο Kirk Johnson-εφ. Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, The New York Times, 30-08-2009

Η ζωή δεν είναι πια απλή

Η Μεγάλη Ύφεση και οι πόλεμοι σε Ιρακ και Αφγανιστάν, προφανώς τα πιο σοβαρά προβλήματα που αντιμετωπίσαμε τις τελευταίες δεκαετίες, είναι, αν μη τι άλλο, εντυπωσιακά περίπλοκα. Το να προσπαθήσεις να βγάλεις άκρη μ’αυτές τις σπαζοκεφαλιές είναι σαν να προσπαθείς να καταλάβεις πώς λειτουργεί κάποιο παράξενο μηχάνημα, το οποίο έχει ξεφύγει από την αρχική του χρήση, εξελισσόμενο σε κάτι που ούτε οι σχεδιαστές του μπορούν πλέον να κατανοήσουν και, ακόμη λιγότερο, να θ΄σουν σε κίνηση ή να αποσυναρμολογήσουν. Καλά, δεν υπάρχει τουλάχιστον κάποιο εγχειρίδιο με οδηγίες λειτουργίας; Μήπως τουλάχιστον μπορούμε να βγάλουμε από την πρίζα; Ή να βρούμ την πηγή ενέργειας, να το αποσυνδέσουμε και να περιμένουμε να πεθάνει;
Δεν έχετε παρα να ρίξετε μια ματιά στον πόλεμο στο Αφγανιστάν, όπως παρουσιάζεται στην οθόνη του υπολογιστή από το Power Pont. Άπειρες παραπομπές και τοξάκια διασταυρώνονται γύρω από τα κεφαλαία γράμματα των λέξεων «αντάρτες» και «δυναμικό-προτεραιότητες της συμμαχίας» σε μια προσπάθεια απεικόνισης της περιπλοκής αμερικανικής στρατηγικής. «Όταν καταλάβουμε αυτή την παρουσίαση», δήλωσε ο στρατηγός Στάνλεϊ Μακ Κρίσταλ που ηγείται των αμερικανικών δυνάμεων στο Αφγανιστάν, «θα έχουμε κερδίσει τον πόλεμο». Την ίδια ώρα, εμβαθύνουμε τις γνώσεις μας για τα χρηματοοικονομικά εργαλεία που προκάλεσαν την οικονομική μας κατάρρευση και είναι πλέον σαφές ότι οι «εξωτικές» επιλογές που κάναμε στο παρελθόν δεν είναι πλέον επαρκείς.
Τα συνθετικά δομημένα χρεόγραφα (CDO) είναι επίτηδες ακατανόητα, φτιαγμένα έτσι ώστε να αποφεύγεται η διαφάνεια. Βαθιά μυστήρια περιβάλλουν επιχειρήσεις όπως η AIG, ασφαλιστική εταιρεία που υποτίθεται ότι ειδικεύεται στην εκτίμηση ρίσκου. Η ΑΙΓ χρειάστηκε κρατικό δάνειο 85 δισεκατομμυρίων δολαρίων για να διατηρήσει τη φερεγγυότητα της. Διαισθάνεσαι παρακολουθώντας τις αντιπαραθέσεις γύρω από το εθνικό σύστημα υγείας ή ακόμη και γύρω από τη γιγάντια πετρελαιοκηλίδα στον Κόλπο του Μεξικού, ότι η πορεία προς την περιπλοκότητα έχει μετατραπεί σε έναν πραγματικό αγώνα δρόμου, όπου οι προκλήσεις είναι πια τόσο σύνθετες και με τίσι πολλά και διαφορετικά στοιχεία, που το μόνο που μπορούμε να ελπίζουμε είναι να βρεθεί κάποιος υπεύθυνος και να τα καταλάβει.
Κάποτε η περιπλοκότητα σήμαινε πρόοδο-και παρέπεμπε στον ενθουσιασμό για κάποιο νέο γκάτζετ, τεχνολογικά εξελιγμένο. Τώρα, η περιπλοκότητα καραδοκεί πίσω από τα πιο δαπανηρά και δυσεπίλυτα προβλήματα της εποχής μας. Εϊναι το μικρό μας κατοικίδιο που μεγάλωσε, έγινε τέρας και έχει αρχίσει να μας τρώει τα έπιπλα.
«Είμαστε καταδικασμένοι;» διερωτώνταν στον τίτλο άρθρο του το βρετανικό περιοδικό New Scientist, που πέρυσι ασχολήθηκε εκτενώς με το θέμα της περιπλοκότητας. (Η απάντηση στο ερώτημα ήταν: Ίσως)
Ο συγκεκριμένος προβληματισμος συνοδεύεται συχνά από έντονη καταστροφολογία. Δείγματα της μπορεί να βρεί κανείς στο έργο του Τζοτζεφ Τέιντερ, ανθρωπολόγου από το Πανεπιστήμιο της Γιούτα και συγγραφεα του βιβλίου «Η κατάρρευση των περίπλοκων κοινωνιών». Εκεί, ο Τέιντερ μελετά τρείς αρχαίους πολιτισμούς, περιλαμβανομένης της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, και εξηγεί πώς η περιπλοκότητα, κυρίως μέσω της χρεοκοπίας, τις οδήγησε στην κατστροφή. Βλέποντας την περιπλοκότητα των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι Ηνωμένες Πολιτείες , βλέπει άραγε επίσης την κατάρρευση; Πιθανόν.
«Η περιπλοκότητα έρχεται ύπουλα και σε καταλαμβάνει», δήλωσε σε συνέντευξη. «Αναπτύσσεται με πολλούς τρόπους, που ο καθένας στη δεδομένη στιγμή, φαίνεται λογικός. Φαινόταν λογικό, εκείνη τη δεδομένη στιγμή, να πάμε στο Αφγανιστάν. Το κόστος όμως λειτουργεί αθροιστικά, παραλύοντας τελικά μια ολόκληρη κοινωνία. Όλα όσα έκαναν οι ρωμαίοι αυτοκράτορες δεν ήταν παρά λογικές αντιδράσεις στις καταστάσεις που αντιμετώπιζαν. Αθροιστικά όμως, οι πράξεις τους τους κατέστρεψαν».
Ο Τέιντερ δεν προσπαθεί να πλασάρει τη νοσταλγική γοητεία της απλότητας. Και καλά κάνει, γιατί δεν θα έβρισκε και μεγάλη ανταπόκριση. Αν εξαιρέσουμε την προτίμηση του κόσμου στα απλά τηλεχειριστήρια, οι περισσότεροι άνθρωποι λατρεύουν την περιπλοκότητα, ή τουλάχιστον τα δυσνόητα θέματα και ιδέες. Αυτό συμβαίνει εν μέρει επειδή θεωρούμε δεδομένο ότι τα περίπλοκα προϊόντα προέρχονται από έξυπνους, εντυπωσιακούς εγκεφάλους και επίσης επειδή καταλαβαίνουμε ότι η περιπλοκότητα αποτελεί ένε κομψό αντίστοιχο της προόδου.
Σχεδόν όλα τα επαγγέλματα έχουν γίνει περισσότερο περίπλοκα τα τελευταία χρόνια. Ο όγκος δεδομένων και κανονισμών, τα οποία πρέπει να γνωρίζει ένας πιστοποιημένος ορκωτός λογιστής, για παράδειγμα, έχει πολλαπλασιαστεί αλματωδώς, αναφέρει ο Γκάρι Ζιρού, καθηγητής Λογιστικής στο Πανεπιστήμιο Α & Μ του Τέξας. Η βίβλος του κλάδου είναι ένα βιβλίο με το βαρύγδουπο τίτλο «Οικονομικές αναφορές, λογιστικές καταστάσεις», που ξεπερνούσε πριν από λίγα χρόνια, τις 10.000 σελίδες. Πριν από έναν αιώνα, τονίζει ο Ζιρού, δεν υπήρχαν ούτε μαθήματα λογιστικής ούτε πολύ περισσότερο, βιβλία σαν αυτό. Τότε μοναδική ευθύνη των λογιστών ήταν να διπλοελέγχουν τα στοιχεία των επιχειρήσεων, για να βεβαιωθούν ότι δεν είχε γίνει καμία εσωτερική απάτη. Τι ήταν λοιπόν αυτό που μεσολάβησε; «Μέχρι το 1913», επισημαίνει ο Ζιρού, «δεν υπήρχε φόρος εισοδήματος και πριν από το New Deal δεν υπήρχε ούτε καν Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς».
Κι έτσι φτάνουμε στο ανησυχητικό σημείο της περιπλοκότητας που αντιμετωπίζουμε σήμερα. Αντί να βελτιώσει τη ζωή μας, τη δυσχεραίνει.
Σύμφωνα με την Μπρέντα Tσίμερμαν, καθηγήτρια της Σχολής Διοίκησης Επιχειρήσεων Schulich του Οντάριο, αυτό που μας χρειαζεται είναι μια διαφοροποίηση ανάμεσα στο σύνθετο και το περίπλοκο. Το να στείλεις ένα πύραυλο στο Διαστημα είναι μια σύνθετη διαδικασία, που απαιτεί σχέδια , μαθηματικά, εξειδικευμένο εξοπλισμό και υψηλού επιπέδου λογισμικό. Η ανατροφή ενός παιδιού από την άλλη είναι περίπλοκη. Αποτελεί μια τεράστια πρόκληση, όπου μαθηματικά και σχέδια δεν μπορούν να προσφέρουν καμία βοήθεια.
«Στη Δύση το σύνθετο μας γοητεύει», υποστηρίζει η Τσιμερμαν. «Μαγευόμαστε απ’ αυτό κι έτσι, όποτε χρειάζεται να επιλύσουμε περίπλοκα ζητήματα, ξεχνάμε να θέσουμε τα βασικά και απλά ερωτήματα».
Η περιπλοκότητα, όμως τείνει να υπερνικά τις καλές προθέσεις. Θα ήταν μάταιο να ελπίζουμε σε μια νέα εποχή απλότητας. Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να ελπίζουμε ότι οι λύσεις που θα βρίσκονται όσο περίπλοκες και αν είναι θα μπορούν ακόμα να λειτουργήσουν.

Βαρβάρα Τερζάκη
Άρθρο David Segal- εφ. Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, The New York Times, 09-05-2010

Δρόµοι

Τα µαθήµατα...
... από την Ιστορία µάς έχουν διδάξει πως πολλές φορές ένα φάρµακο µπορεί να αποδειχθεί χειρότερο από την αρρώστια. Το φάρµακο που χορηγήθηκε κάποτε στις χρεωµένες χώρες της Λατινικής Αµερικής χορηγείται σήµερα και στις χώρες της Βαλτικής και των Βαλκανίων µε παρόµοιες ολέθριες παρενέργειες.

Καµιά κυβέρνηση...
... δεν πρέπει να υπογράφει συµφωνίες οι οποίες το µοναδικό που µπορούν να εγγυηθούν πραγµατικά είναι µια µακροχρόνια ύφεση (µε την αόριστη ελπίδα πως όταν ανακάµψει η παγκόσµια οικονοµία θα ανακάµψει και η οικονοµία της χώρας της). Αυτό το γνωρίζουν καλά οι οικονοµολόγοι, ακόµη κι εκείνοι που διαπραγµατεύονται τέτοιες συµφωνίες για λογαριασµό του Διεθνούς Νοµισµατικού Ταµείου. Η διαδικασία της εσωτερικής υποτίµησης που καλούνται να εφαρµόσουν οι υπερχρεωµένες χώρες, οι οποίες δεσµεύονται µε τέτοιες συµφωνίες - που σπρώχνουν επίτηδες την ανεργία σε δυσθεώρητα ύψη προκειµένου να συµπιέσουν τα ηµεροµίσθια και τις τιµές - όχι µόνο δεν είναι δίκαιη, αλλά δεν είναι και βιώσιµη, ιδιαίτερα για χώρες που έχουν υψηλό πρωτογενές έλλειµµα. Είναι όµως άραγε αυτός ο µοναδικός δρόµος που µπορούν να ακολουθήσουν;

Τη στρατηγική...
... της εσωτερικής υποτίµησης επιχείρησε και η Αργεντινή από τα µέσα της δεκαετίας του 1980 µέχρι το 2001. Και η ύφεση που ακολούθησε βύθισε τη µισή χώρα στη φτώχεια. Τότε η Αργεντινή αποσύνδεσε το εθνικό της νόµισµα από το δολάριο και δήλωσε αδυναµία αποπληρωµής του χρέους της προς τους ξένους πιστωτές της. «Η οικονοµία της συρρικνώθηκε άλλο ένα τρίµηνο», γράφει στους «Τάιµς της Νέας Υόρκης» ο οικονοµολόγος Μαρκ Ουάισµπροτ, διευθυντής του Κέντρου Οικονοµικής και Πολιτικής Ερευνας. «Κατόπιν όµως ακολούθησε ισχυρή ανάκαµψη και η οικονοµία της Αργεντινής αναπτύχθηκε συνολικά 63% τα επόµενα έξι χρόνια. Αντίθετα, η στρατηγική της εσωτερικής υποτίµησης υπόσχεται όχι µόνο µια παρατεταµένη ύφεση αλλά και µια πάρα πολύ αργή ανάκαµψη, κι αυτό µε την προϋπόθεση πως δεν θα αποτύχει εντελώς. Οι προβλέψεις του Διεθνούς Νοµισµατικού Ταµείου για τη Λετονία και την Εσθονία το δείχνουν ξεκάθαρα. Αυτές οι χώρες θα χρειαστούν 8-9 χρόνια ώσπου να επιστρέψουν πάλι στα επίπεδα που βρίσκονταν προτού βυθιστούν στην ύφεση».

Τι πρέπει...
... να κάνει µια χώρα όταν πρέπει να επιλέξει ένα πρότυπο; Μια µατιά στις χώρες που συγκρότησαν την Ενωση Χωρών της Νότιας Αµερικής (UΝΑSUR) θα ήταν ίσως χρήσιµη. Πολλές από αυτές τις χώρες έκλεισαν τις πόρτες τους στο Διεθνές Νοµισµατικό Ταµείο και ξαναπήραν στα χέρια τους τις οικονοµίες τους. Οι φυσικοί τους πόροι δεν τρέφουν πια την πλεονεξία των αρπακτικών της παγκόσµιας οικονοµίας αλλά υπηρετούν τις ανάγκες των λαών τους και την ανάπτυξη των χωρών τους. Ποια είναι προτιµότερη στρατηγική για µια χώρα που θέλει να είναι ανεξάρτητη; Αυτή ή η άνευ όρων παράδοση του λαού της στις βδέλλες του παγκόσµιου χρηµατοπιστωτικού συστήµατος για µόνιµη αφαίµαξη;

Βαρβάρα Τερζάκη
Άρθρο Ρούσσου Βρανά -εφ. Τα Νέα, 21 Μαΐου 2010

Μια τεράστια φυλακή

Μετά τον Τζαφάρ Παναχί, και δεύτερος σκηνοθέτης άρχισε απεργία πείνας στο Ιράν. Μπορεί να µην ακούµε πια πολλά για το «πράσινο κίνηµα», αλλά αυτό δεν σηµαίνει ότι έχει εξατµιστεί.

Ο σκηνοθέτης λέγεται Μοχάµαντ Νουριζάντ και συνελήφθη στα τέλη του περασµένου χρόνου επειδή δηµοσίευσε στο µπλογκ του τρεις ανοιχτές επιστολές που κρίθηκαν ασεβείς προς τον θρησκευτικό ηγέτη της χώρας, τον Αγιατολάχ Αλί Χαµενεΐ. Καταδικάστηκε σε φυλάκιση τριάµισι ετών και 50 βουρδουλιές, κλείστηκε στις διαβόητες φυλακές Εβίν και την περασµένη Τρίτη ξυλοκοπήθηκε άγρια από τους άνδρες ασφαλείας µε αποτέλεσµα να διαταραχθεί η όρασή του. Το µόνο που του έµενε ήταν να αρχίσει απεργία πείνας. Οπως έγραψε µια ιστοσελίδα, ενηµέρωσε την οικογένειά του ότι αν η κατάσταση συνεχιστεί δεν θα τα βγάλει πέρα.

Μετά τις νοθευµένες εκλογές του περασµένου Ιουνίου, συνελήφθησαν χιλιάδες οπαδοί της αντιπολίτευσης. Οι περισσότεροι έχουν αφεθεί ελεύθεροι, αλλά γύρω στα 80 άτοµα έχουν καταδικαστεί σε ποινές κάθειρξης έως 15 ετών. Δύο έχουν εκτελεστεί. Πολύ περισσότεροι έχουν απελπιστεί. Αλλά υπάρχουν κι εκείνοι, οι πιο θρασείς, που διατηρούν τη µαχητικότητά τους. Οπως η η 65χρονη φεµινίστρια, γλύπτρια και καθηγήτρια πανεπιστηµίου Ζάχρα Ραχναβάρντ, σύζυγος του ηγέτη της αντιπολίτευσης Μιρχοσεΐν Μουσαβί, που τόλµησε να δώσει µια συνέντευξη στη «Μοντ» και να καταγγείλει τη µετατροπή της χώρας της σε µια τεράστια φυλακή.

Η πρώτη επίθεση που δέχθηκε από τους µπράβους του καθεστώτος ήταν στη διάρκεια µιας συγκέντρωσης στο Πανεπιστήµιο της Τεχεράνης, λίγο µετά τις εκλογές. Στις διαδηλώσεις της 11ης Φεβρουαρίου τη κτύπησαν µε ένα ηλεκτρικό κλοµπ. Υστερα συνέλαβαν τον αδελφό της, έναν µηχανικό χωρίς καµιά σχέση µε την πολιτική, και τον έριξαν για έξι µήνες στην αποµόνωση. Ακόµη και το παιδί του φυλάκισαν για ένα µήνα. Ο ανιψιός του άνδρα της σκοτώθηκε στις διαδηλώσεις της Ασούρα. «Κι εγώ είµαι έτοιµη για όλα. Να θυσιαστώ, να φυλακιστώ, να βασανιστώ, στο όνοµα της ελευθερίας. Δεν φοβάµαι, είµαι πιστή, και νιώθω ότι µε προστατεύει ο Θεός. Να ξέρετε όµως ότι αν πάθει κάτι η οικογένειά µου, υπεύθυνο θα είναι το καθεστώς».

Στις πολιτικές πιέσεις προστίθενται και οι πιέσεις που σχετίζονται µε το έργο της. «Οπως ξέρετε, στο Πανεπιστήµιο απαγορεύεται να µελετούµε το γυναικείο σώµα. Με µια εξαίρεση: όταν ο δήµος παραγγέλνει αγάλµατα για να τοποθετηθούν σε πάρκα και δηµόσιους χώρους. Τελευταία, όµως, οι εξτρεµιστές έχουν αρχίσει να κλέβουν και αυτά τα αγάλµατα!». Μεταξύ άλλων, τα έχουν βάλει µε ένα πολύ γνωστό άγαλµα της ίδιας, που απεικονίζει µια µάνα και βρίσκεται στην πλατεία Μοχσενί. Πρώτα προσπάθησαν να το κλέψουν. Υστερα να το γκρεµίσουν.

Κι όταν αντέδρασαν οι περίοικοι, ο δήµος το σκέπασε µε ένα µαντίλι.

Βαρβάρα Τερζάκη
Άρθρο Μιχάλη Μητσού -εφ. Τα Νέα, 21 Μαΐου 2010

Πεθαίνοντας στην Μπανγκόκ

ΦΑΜΠΙΟ ΠΟΛΕΝΓΚΙ



Η περιπέτεια της ζωής του 45χρονου ιταλού φωτορεπόρτερ Φάµπιο Πολένγκι τελείωσε µε τραγικό τρόπο στην πρωτεύουσα της Ταϊλάνδης. Το φωτορεπορτάζ ήταν το πάθος του, λένε οι άνθρωποι που τον γνώρισαν.

Ηταν ένας µοναχικός ρεπόρτερ, ένα αιώνιο παιδί που γύριζε τον κόσµο, που έµενε για µήνες µακριά από την Ιταλία και επέστρεφε για ένα ντοκιµαντέρ ή για να περάσει λίγο καιρό µε τη µητέρα του, µαζί µε την οποία ζούσε όταν περνούσε από την πόλη του, το Μιλάνο. Μια ζωή µε τη φωτογραφική µηχανή στο χέρι, πάντα αναζητώντας να γνωρίσει µια νέα χώρα, µια διαφορετική πραγµατικότητα. Οµως ήταν παράλληλα ένας άνθρωπος που νοιαζόταν για την κοινωνία, συµπαθητικός και αγαπητός απ’ όλους, όπως τον θυµούνται αυτοί που τον γνώριζαν και τον περιγράφουν στην ιταλική «Λα Στάµπα». «Η φωτογραφία ήταν το πάθος του και η αγάπη του», λέει η αδελφή του, η Ιζαµπέλα. «Ο αδελφός µου ζούσε για τη δουλειά του, είχε πάθος για τις διεθνείς ειδήσεις. Αρχισε να τραβάει φωτογραφίες στα 20 του. Είµαι κι εγώ φωτογράφος, αρχίσαµε µαζί. Εκείνος πήρε τον δρόµο του ρεπόρτερ».

Ο Φάµπιο Πολένγκι ήταν ένας από τους ανθρώπους που πηγαίνουν σε κάθε τόπο όπου υπάρχει κάτι για να τεκµηριώσουν µε τη φωτογραφική µηχανή τους, λέει ένας φίλος και συνάδελφός του, που είχε δουλέψει µαζί του.

Δεν ήταν παντρεµένος και τελευταία είχε κάνει βάση του το Νέο Δελχί, στην Ινδία. Στο Μιλάνο δεν τον έβλεπαν όσο πριν. «Τον συνάντησα στο Αφγανιστάν και στη G8», θυµάται ο φίλος του, «και ήξερα πάντα πως θα τον έβλεπα όπου συνέβαινε κάτι». Εργαζόταν από το 2004 ως ανεξάρτητος και ήταν πολύ γνωστός µεταξύ των συναδέλφων του. Παλιότερα είχε δουλέψει για σηµαντικά γραφεία και περιοδικά – Vanity Fair, Vogue, Μarie Claire, Εlle και άλλα. Σε 29 χρόνια δουλειάς είχε γυρίσει εβδοµήντα χώρες. «Προσφέρω φωτογραφικές υπηρεσίες στους τοµείς του ρεπορτάζ, της µόδας και της διαφήµισης», γράφει στο µπλογκ του, όπου αυτοχαρακτηρίζεται «ευκαιριακός σκηνοθέτης, µε διάφορες σκηνοθεσίες στο ενεργητικό µου, η σηµαντικότερη από τις οποίες είναι ένα ντοκιµαντέρ που γύρισα στην Κούβα για έναν πατέρα ολυµπιακό πρωταθλητή στην πάλη και τον γιο του, πρωταθλητή της Κούβας στο ίδιο αγώνισµα».

Είχε γυρίσει επίσης ντοκιµαντέρ για τον αγώνα των ακτηµόνων στη Βραζιλία. Ο πρόεδρος της Ενωσης Δηµοσιογράφων της Λοµβαρδίας µίλησε για «µεγάλη απώλεια». Στο προσωπικό του µπλογκ, ο Φάµπιο Πολένγκι περιγράφει τον εαυτό του ως άνθρωπο ευτυχισµένο, διαπιστώνοντας πως «το σύµπαν της δουλειάς µου αντιπροσωπεύει επίσης το σύµπαν των ενδιαφερόντων µου και των πραγµάτων που µου αρέσουν». Οµως εκείνη τη νύκτα, αυτά τα ίδια πάθη του, τα ταξίδια, η φωτογραφία και η δηµοσιογραφία, τον οδήγησαν στον θάνατο στους µατωµένους δρόµους της Μπανγκόκ. Κρατώντας σφιχτά στα χέρια του τη φωτογραφική µηχανή του.

Βαρβάρα Τερζάκη
Άρθρο Γιώργου Αγγελόπουλου -εφ. Τα Νέα, Παρασκευή 21 Μαΐου 2010

Οδηγός επιβίωσης

Ας το δούµε λίγο από την καλή του πλευρά. Στο κάτω κάτω, τόσοι και τόσοι συγγραφείς δεν έχουν αναγνωρίσει ότι σε συνθήκες στέρησης και καταπίεσης γράφουν καλύτερα;

Θεατρικός πυρετός σηµειώθηκε στην Αργεντινή µετά το κραχ του 2001, διαβάζουµε στην «Καθηµερινή». Εκατοντάδες οµάδες παρουσίαζαν παραστάσεις ακόµα και σε σπίτια, συχνά χωρίς εισιτήριο, ενώ µεγάλη άνθηση σηµείωσαν η ζωγραφική, το ντιζάιν, οι κατασκευές. Το Μπουένος Αϊρες γέµισε µε γκαλερί, ο κόσµος παράτησε την τηλεόραση και βγήκε στον δρόµο, η φτώχεια έγινε στυλ. Για να επιβιώσεις σε µια οικονοµική κρίση πρέπει να ξύσεις το κεφάλι σου και να κατεβάσεις ιδέες, να συνεργαστείς µε τον συνάδελφο ή τον γείτονα, να αναπροσαρµόσεις τις ανάγκες και τις επιθυµίες σου, να δεις τη ζωή µε ένα άλλο µάτι. Είναι δύσκολο, είναι συχνά οδυνηρό, αλλά µπορεί να γίνει και πολύ παραγωγικό. Σε µια χώρα σαν την Ελλάδα, όπου περιφρονούµε το κράτος απαιτώντας ταυτόχρονα να βρίσκεται παντού, µπορεί να βρουν πρόσφορο έδαφος και κάποιες ιδέες που γεννήθηκαν στη Γαλλία χωρίς να έχουν κατ’ ανάγκη σχέση µε την κρίση. Η µετακίνηση στο µετρό χωρίς εισιτήριο ήταν πάντα ένα «σπορ» που γοήτευε µια µερίδα της νεολαίας, είτε γιατί το θεωρούσε δικαίωµά της είτε γιατί έπαιζε µε τον κίνδυνο. Εναν κίνδυνο πρώτα σωµατικό - αφού πρέπει να πηδήξεις τα µηχανήµατα έκδοσης εισιτηρίων - και στη συνέχεια οικονοµικό, µε το πρόστιµο να κυµαίνεται από 25 έως 50 ευρώ αν το πληρώσεις επιτόπου, ενώ σε αντίθετη περίπτωση ξεπερνά τα 70 ευρώ. Να όµως που βρέθηκε η λύση: όπως γράφει το περιοδικό «Μαριάν», έχουν δηµιουργηθεί στο Παρίσι τουλάχιστον τέσσερις ιδιότυπες «ασφαλιστικές εταιρείες», που αναλαµβάνουν εκείνες τα πρόστιµα έναντι µιας µηνιαίας συνδροµής. Η πιο γνωστή είναι το «Δίκτυο για την Κατάργηση των Μεταφορών επί Πληρωµή», απόγονος της οργάνωσης Νo Ρasaran, όπου η συνδροµή φτάνει τα 5 µε 7 ευρώ. Οι ιδιότυποι αυτοί Ροµπέν των Δασών του µετρό υπολογίζουν ότι από µια τέτοια πρόταση µπορούν να βγάλουν χρήµατα, αφού ο έλεγχος στο µετρό γίνεται κατά µέσο όρο µία φορά τον µήνα.

Η κίνηση αυτή έχει επεκταθεί τελευταία και στον χώρο των καπνιστών. Δίνοντας µερικά ευρώ τον µήνα, οι τελευταίοι µπορούν να καταπατούν τις απαγορεύσεις σε κάποια µπαρ - τα ονόµατα των οποίων φυσικά δεν δηµοσιεύει το καλό περιοδικό.

Ανάλογες στρατηγικές έχουν χαραχθεί προφανώς και σε άλλες χώρες που πέρασαν δύσκολες µέρες.

Κάποιος πρέπει να τις µαζέψει και να φτιάξει έναν οδηγό επιβίωσης, όχι πώς να σώσουµε τις οικονοµίες µας και τέτοια, άλλα πράγµατα, καθηµερινά, φευγάτα, ανατρεπτικά, συλλογικά, να µας ανεβεί λιγάκι το κέφι.


Βαρβάρα Τερζάκη
Άρθρο Μιχάλη Μητσού -εφ. Τα Νέα, 25 Μαΐου 2010

Τι χρώμα πουκάμισο φοράτε;

Στην Αργεντινή, τους διαδηλωτές που ξεχύνονταν στους δρόμους για να εκφράσουν την πίστη τους στον Περόν τούς έλεγαν descamisados (χωρίς πουκάμισα). Από την άποψη αυτή, τα «κόκκινα πουκάμισα» της Ταϊλάνδης είναι σε καλύτερη μοίρα. Στην πραγματικότητα, βέβαια, και οι descamisados φορούσαν πουκάμισα. Απλώς, εκείνη την ημέρα του Οκτωβρίου του 1945 που είχαν συγκεντρωθεί μπροστά στο προεδρικό μέγαρο ζητώντας την αποφυλάκιση του Περόν έκανε πολλή ζέστη, και πολλοί έβγαλαν τα πουκάμισά τους. Ετσι τους έμεινε το παρατσούκλι. Οι περισσότεροι προέρχονταν από τα πιο φτωχά στρώματα της χώρας, όπως συμβαίνει και σήμερα με τους διαδηλωτές της Ταϊλάνδης. Οι τελευταίοι, όμως, ήταν υποχρεωμένοι να υπακούουν και στα κελεύσματα της εποχής, που δίνουν σε κάθε εξέγερση ένα χρώμα. Καθώς λοιπόν το παραδοσιακό χρώμα της μοναρχίας στην Ταϊλάνδη είναι το κίτρινο, εκείνοι για να ξεχωρίζουν διάλεξαν το κόκκινο.

Η κρίση που έχει ξεσπάσει στη χώρα έχει άμεση σχέση με την ανάπτυξή της τις τρεις τελευταίες δεκαετίες. Από μια αρχαϊκή χώρα που την κυβερνούσε μια παλιά μοναρχία, η Ταϊλάνδη έγινε μια σημαντική βιομηχανική δύναμη που εξάγει μεταλλεύματα, μηχανές και ηλεκτρονικά εξαρτήματα. Ομως η ανάπτυξη αυτή ήταν άνιση. Και ο πρώτος που το κατάλαβε ήταν ο Τακσίν Σιναουάτρα, ένας δισεκατομμυριούχος μεγιστάνας των τηλεπικοινωνιών που στη διάρκεια της θητείας του (2001- 2006) κατάφερε να βελτιώσει αισθητά τη ζωή των αγροτών, να καθιερώσει φτηνή περίθαλψη και να μειώσει κατά 57% τον αριθμό των πολιτών που ζούσαν κάτω από το όριο της φτώχειας. Τόσο ο ίδιος όμως όσο και οι άνθρωποί του ήταν διεφθαρμένοι. Και το καθεστώς του ήταν βίαιο: το 2003, με πρόσχημα τη δίωξη των ναρκωτικών, έγιναν 2.500 εξωδικαστικές εκτελέσεις.

Παρά ταύτα, ο Τακσίν παραμένει το ίνδαλμα των εξεγερμένων της Μπανγκόκ, όπως ο Περόν ήταν το ίνδαλμα των εξεγερμένων του Μπουένος Αϊρες. Οι μόνοι που δεν έχουν ίνδαλμα, ούτε χρώμα, είναι οι descamisados της Ταϊλάνδης- όπως τους αποκαλεί η Μοντ. Ανθρωποι που δεν υποστηρίζουν ούτε τους κίτρινους ούτε τους κόκκινους, αλλά απλώς παρακολουθούν με ανησυχία τις περιπέτειες της δημοκρατίας τους. Ο 25χρονος Βανασίνγκ Πρασερτκούλ, ηθοποιός και μουσικός της τζαζ, που θα ήθελε να αφοσιωθεί στην τέχνη, αλλά όλα τον οδηγούν στην πολιτική. «Εχω φτάσει να κοιτάζω τι χρώμα πουκάμισο φορούν οι φίλοι μου, είναι ηλίθιο», λέει. Η 57χρονη Σανσανί Στιρασούτα, αδελφή βουδίστρια, για την οποία μόνο ο βουδισμός επιτρέπει την υπέρβαση των κρίσεων. Η 38χρονη Καρούνα Μπουακαμάσρι, δημοσιογράφος της τηλεόρασης, που διαπιστώνει ότι όλα στηρίζονται στο χρήμα. «Πληρωνόμαστε για να ψηφίζουμε, πληρωνόμαστε για να διαδηλώνουμε, εμείς φταίμε, σε μένα ρίχνω την ευθύνη».

Βαρβάρα Τερζάκη
Άρθρο ΜΙΧΑΛΗ ΜΗΤΣΟΥ -εφ. Τα Νέα, 22 Μαΐου 2010

Η πτώση του κινέζου μεγιστάνα

Ηταν Νοέμβριος του 2008. Στο Χρηματιστήριο του Χονγκ Κονγκ σταμάτησε ξαφνικά η διαπραγμάτευση της μετοχής της Gome, της μεγαλύτερης κινεζικής αλυσίδας πώλησης ηλεκτρονικών συσκευών. Κυκλοφόρησε η φήμη πως το αφεντικό της εταιρείας, ο Χουάνγκ Γκουανγκγιού, είχε εξαφανιστεί εδώ και τέσσερις-πέντε ημέρες. Αυτό στην Κίνα συνήθως σημαίνει ότι κρατείται από την Αστυνομία. Τρεις ημέρες αργότερα επιβεβαιώθηκε ότι ο Χουάνγκ Γκουανγκγιού συνελήφθη, κατηγορούμενος για «οικονομικά εγκλήματα». Η είδηση έπεσε σαν βόμβα. Μόλις τον προηγούμενο μήνα ο Χουάνγκ, ο οποίος δεν ήταν ακόμη ούτε 40 χρονών, είχε ανακηρυχθεί από το αμερικανικό περιοδικό «Forbes» ο δεύτερος πλουσιότερος Κινέζος, με περιουσία 5 δισεκατομμυρίων ευρώ, ενώ το ινστιτούτο Ηurun της Σαγκάης τον είχε αναδείξει ως τον πλουσιότερο. Αυτή την εβδομάδα ο Χουάνγκ καταδικάστηκε σε κάθειρξη 14 ετών, πρόστιμο 70 εκατομμυρίων ευρώ και κατάσχεση κεφαλαίων ύψους 24 εκατομμυρίων ευρώ.

Κατά την κινεζική έκφραση, ο Χουάνγκ Γκουανγκγιού βγήκε «από τη ρίζα του χόρτου», ξεκίνησε δηλαδή από το μηδέν. Οι (καθολικοί στο θρήσκευμα) γονείς του ήταν μικροκαλλιεργητές ρυζιού στο Γκουανγκντόνγκ της Νότιας Κίνας και το παιδί μεγάλωσε στη φτώχεια. Στα 16 του άφησε το σχολείο, πήγε με τον αδελφό του στις βόρειες εσχατιές της χώρας, στην Εσωτερική Μογγολία, και άρχισαν να πωλούν ηλεκτρονικές συσκευές ως πλανόδιοι. Ηταν το 1985, και λίγο αργότερα πήγαν στο Πεκίνο όπου έστησαν έναν πάγκο δυο βήματα από την πλατεία Τιενανμέν και έγιναν από τους πρώτους που πωλούσαν τα προϊόντα των νέων εργοστασίων ηλεκτρονικών συσκευών που ξεφύτρωναν στη Νότια Κίνα. Μερικά χρόνια αργότερα ο Χουάνγκ ήταν επικεφαλής 1.100 καταστημάτων σε περισσότερες από 200 πόλεις και εργοδότης 300.000 ανθρώπων. Τον αποκαλούσαν «ο χασάπης των τιμών» και στο αποκορύφωμα της δόξας του θεωρούνταν σύμβολο της ιδιωτικής επιτυχίας στην Κίνα που ανοιγόταν στον καπιταλισμό.

Ολα κατέρρευσαν το φθινόπωρο του 2008. Ο Χουάνγκ κατηγορήθηκε για χειραγώγηση του χρηματιστηρίου, για παράνομες επιχειρηματικές συναλλαγές, για δωροδοκία αξιωματούχων. Μαζί του «έπεσαν», μεταξύ άλλων, ο ισχυρός δήμαρχος της Σενζέν και ένας πρώην υφυπουργός Δημόσιας Ασφάλειας. Πολλοί αναρωτιούνται ποια είναι η πραγματική αιτία της πτώσης του αφεντικού της Gome. Μήπως ο όμιλός του είχε γίνει υπερβολικά μεγάλος; Μήπως το Πεκίνο ήθελε να απευθύνει μια γενική προειδοποίηση στους επιχειρηματίες; Σε κάθε περίπτωση, φαίνεται πως δεν είναι εύκολο να διατηρήσει κανείς τη θέση του πλουσιότερου ανθρώπου στην Κίνα. Στις 6 Μαΐου το Ηurun ανακοίνωσε πως ο πλουσιότερος Κινέζος είναι ο Λι Λι, ένας 46χρονος ερευνητής στον τομέα των φαρμάκων και ιδιοκτήτης του ομίλου Ηepalink, μέτοχος του οποίου είναι η Goldman Sachs. Μέσα σε μερικές ημέρες η πτώση της μετοχής του ομίλου του τον έκανε να χάσει πάνω από ένα δισεκατομμύριο ευρώ- και μαζί τους τον τίτλο που διατήρησε μόλις μία εβδομάδα...

Βαρβάρα Τερζάκη
Άρθρο Γιώργου Αγγελόπουλου- εφ. Τα Νέα, 22-05-2010

ΔΡΟΜΟΙ

Σαν παιχνίδι...
Ας υποθέσουμε πως ξεκινάτε με αρχικό κεφάλαιο 1 δολάριο. Σε κάθε σας κίνηση μπορείτε είτε να προσθέτετε σε αυτό άλλο ένα είτε να διπλασιάζετε τα λεφτά σας. Ποιος είναι ο ελάχιστος αριθμός κινήσεων που μπορείτε να κάνετε ώσπου να γίνουν τα λεφτά σας 200 δολάρια ακριβώς;

Το πρόβλημα...
... αυτό ήταν ένα από τα πολλά που κλήθηκαν να λύσουν όσοι μαθητές έλαβαν μέρος στον 27ο ετήσιο διαγωνισμό μαθηματικών για μαθητές γυμνασίου στις ΗΠΑ. Χορηγός του διαγωνισμού είναι η αμερικανική αμυντική βιομηχανία «Raytheon». «Τα μαθηματικά είναι η κοινή γλώσσα του κόσμου μας και ο δρόμος μας προς το μέλλον» δήλωσε ο πρόεδρος της εταιρείας Ουίλιαμ Σουόνσον, ο οποίος παρότρυνε τους μαθητές «να συνεχίσουν να χρησιμοποιούν τα μαθηματικά στις σπουδές τους και στην ενδιαφέρουσα καριέρα που τους περιμένει». Ενας πατέρας όμως έκανε μια σημαντική παρατήρηση. Πρόσεξε πως οι περισσότεροι από τους μαθητές που πέρασαν στον τελικό του φετινού αμερικανικού διαγωνισμού ήταν ασιατικής καταγωγής: ο Λιούις Τσεν, ο Ααρον Λιν, ο Ντάγκλας Τσεν, ο Γιουτζίν Τσεν- όπως γράφει η εφημερίδα «Τράι Σίτι Βόις» της Καλιφόρνιας- και πολλοί άλλοι. Και θυμήθηκε τότε που και ο δικός του γιος είχε λάβει μέρος σε αυτόν τον διαγωνισμό, πριν από μία δεκαετία. Οι περισσότεροι νικητές ήταν τότε παιδιά πρώτης γενιάς μεταναστών εβραϊκής καταγωγής ή από την Ανατολική Ευρώπη. Φέτος είναι σχεδόν όλοι Ασιάτες, κυρίως Κινέζοι, και κατά δεύτερο λόγο Κορεάτες και Ινδοί.

Και ο πατέρας...
... βγάζει τα συμπεράσματά του: «Οι πολιτισμοί που είναι δυναμικοί και επεκτατικοί κυριαρχούν στα πνευματικά καθώς και στα οικονομικά συστήματα. Καθώς η Ευρώπη παρακμάζει, οι Ευρωπαίοι δυσκολεύονται ολοένα και περισσότερο να συναγωνιστούν τους Ασιάτες. Και στις ΗΠΑ πολλές κοινότητες με εθνοτικές ή θρησκευτικές αγκυλώσεις είναι αδύνατον να συναγωνιστούν με τους επίμονους και εκσυγχρονισμένους Ασιάτες, κυρίως τους Κινέζους». Και ο αμερικανός πατέρας θυμάται τη Γερμανία που όταν τον 19ο αιώνα εξασφάλισε στον λαό της δημόσια παιδεία από το νηπιαγωγείο μέχρι το πανεπιστήμιο ανέβηκε στην κορυφή. Και τις ΗΠΑ που όταν μιμήθηκαν το παράδειγμα της Γερμανίας την πρόφτασαν και κατόπιν την ξεπέρασαν. Η καταστροφή της δημόσιας παιδείας δεν μένει ατιμώρητη. «Τόσα χρόνια καταστρέφαμε την παιδεία μας από το νηπιαγωγείο μέχρι το πανεπιστήμιο» συνεχίζει ο αμερικανός πατέρας. «Μετατρέψαμε τα πανεπιστήμιά μας σε μια μορφή δουλείας, στην οποία όσοι θέλουν να διατηρήσουν κάποιες ελπίδες για σταδιοδρομία είναι αναγκασμένοι να πληρώνουν υπέρογκα δίδακτρα. Η πνευματική κατάρρευση είναι προφανής, καθώς οι δραστήριοι κινέζοι σήμερα μας ξεπερνούν σε πολλούς τομείς». Η δημόσια παιδεία δίνει την ευκαιρία για μάθηση σε πολλούς. Η ιδιωτική σε λίγους. Απλά μαθηματικά: πού έχουμε περισσότερες πιθανότητες να βρούμε πιο πολλά ταλέντα, στους λίγους ή στους πολλούς;

Σημείωση...
... Οσοι ενδιαφέρονται ακόμη για το πρόβλημα, η λύση του είναι αυτή: 9 κινήσεις (2, 3, 6, 12, 24, 25, 50, 100, 200).

Βαρβάρα Τερζάκη
Άρθρο ΡΟΥΣΣΟΥ ΒΡΑΝΑ -εφ. Τα Νέα, 22 Μαΐου 2010

Αυστηρότερη δημοσιονομική πειθαρχία

Γερμανική πρόταση, στη συνεδρίαση των υπουργών Οικονομικών της Ε.Ε., με στόχο την αποτροπή νέας κρίσης στην Ευρωζώνη
Εδαφος κέρδιζε χθες στις Βρυξέλλες η πρόταση της Γερμανίας για αυστηρότερη δημοσιονομική πειθαρχία και μεγαλύτερο συντονισμό των οικονομικών πολιτικών της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Ωστόσο, κατά την πρώτη συνεδρίαση της «ομάδας εργασίας» των υπουργών Οικονομικών της Ευρωπαϊκής Ενωσης υπό τον πρόεδρο της Ε.Ε. Χέρμαν βαν Ρομπέι, δεν αναμένονταν συγκεκριμένες αποφάσεις για τα θέματα που δίχασαν την Ευρωζώνη και προκάλεσαν πλήγμα στο ευρώ και ανησυχία στις αγορές: Η ομάδα εργασίας έχει επιφορτισθεί με την αποστολή να παρουσιάσει στη Σύνοδο Κορυφής του Ιουνίου τις προτάσεις της για τη βελτίωση της οικονομικής διακυβέρνησης, οι οποίες μπορεί να περιλαμβάνουν ακόμη και αλλαγές στη Συνθήκη της Λισσαβώνας. Παρά τις διαφωνίες, πάντως, από την Πέμπτη το βράδυ παρατηρείται μία επιστροφή στον γαλλογερμανικό άξονα για την αντιμετώπιση της κρίσης. Αυτή ξεκίνησε με το τηλεφώνημα της Γερμανίδας καγκελάριου Αγκελα Μέρκελ προς τον Γάλλο πρόεδρο Νικολά Σαρκοζί, κατά το οποίο οι δύο ηγέτες συμφώνησαν να συντονίσουν τη στάση τους. Σε ένα άνοιγμα προς τις γερμανικές θέσεις, ο πρόεδρος της Γαλλίας Νικολά Σαρκοζί τάχθηκε υπέρ της γερμανικής πρότασης για συνταγματική υποχρέωση εξάλειψης των δημοσιονομικών ελλειμμάτων, τονίζοντας ότι πρόκειται για ένα στόχο που θα έπρεπε να είναι εθνικός, και όχι μόνο ζητούμενο από την εκάστοτε κυβέρνηση.
Ο υπουργός Οικονομικών της Γερμανίας Βόλφγκανγκ Σόιμπλε παρουσίασε στους ομολόγους του τα εννέα σημεία των γερμανικών προτάσεων, με στόχο την αποτροπή μιας νέας κρίσης στην Ευρωζώνη. Μεταξύ άλλων, προβλέπουν έναν μηχανισμό ελεγχόμενης χρεοκοπίας, πρόταση που έχει προκαλέσει αρκετές συζητήσεις σχετικά με το αν ανοίγει την «κερκόπορτα» της εξόδου από την Ευρωζώνη για τις πλέον απείθαρχες δημοσιονομικά χώρες. Ο ίδιος ο κ. Σόιμπλε παραδέχθηκε ότι είναι δύσκολο να ορισθεί τι σημαίνει χρεοκοπία για μία χώρα της Ευρωζώνης. Από την πλευρά του, ο αρμόδιος για τις Οικονομικές και Νομισματικές υποθέσεις Επίτροπος Ολι Ρεν εστίασε στις προτάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, πάνω στις οποίες εκτίμησε ότι βασίζονται και οι γερμανικές προτάσεις, και χαιρέτισε «την ευρεία στήριξη των προτάσεων της Επιτροπής από αρκετά κράτη-μέλη». Ο νέος Βρετανός υπουργός Οικονομικών Τζορτζ Οσμπορν δήλωσε ότι η Βρετανία υποστηρίζει το μεγαλύτερο δημοσιονομικό συντονισμό των χωρών της Ε.Ε. Ωστόσο, δεν αναμενόταν να υποστηρίξει τη θέση για ένα φόρο στις χρηματιστηριακές συναλλαγές, που προωθεί η Γερμανία.
Προσερχόμενη στη συνάντηση, η Γαλλίδα υπουργός Οικονομικών Κριστίν Λαγκάρντ αναφέρθηκε στις προτάσεις της Γερμανίας, τονίζοντας ότι «είναι πολύ ενδιαφέρουσες και κινούνται προς τη σωστή κατεύθυνση». Οσο για τους υπουργούς χωρών που παραδοσιακά υποστηρίζουν τη δημοσιονομική πειθαρχία, όπως η Σουηδία και η Αυστρία, υποστήριξαν τις αυστηρές κυρώσεις που προτείνει η Γερμανία. Ο Σουηδός υπουργός Αντερς Μποργκ ζήτησε επίσης να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση στον έλεγχο των επιπέδων χρέους των κρατών - μελών, που το Σύμφωνο Σταθερότητας ορίζει στο ανώτατο όριο του 60% του ΑΕΠ.
Προβλέπουν απώλειες
Οι γερμανικές προτάσεις προβλέπουν την απώλεια κοινοτικών κονδυλίων ή ακόμη και τη στέρηση των δικαιωμάτων ψήφου για τις χώρες που επιμένουν στη δημοσιονομική απειθαρχία. Τα δύο ενδεχόμενα είχε αφήσει ανοιχτά στο παρελθόν και η κ. Λαγκάρντ, ενώ ο κ. Σαρκοζί υποστήριξε ότι ο ίδιος είχε κάνει στην κ. Μέρκελ την πρόταση για άρση των δικαιωμάτων ψήφου. Αντίθετα με τη Γερμανία, όμως, η Γαλλία βλέπει το ζήτημα της οικονομικής διακυβέρνησης ευρύτερα, ως πρόβλημα ισορροπίας εντός της Ευρωζώνης, και σε αυτό το πλαίσιο έχει ζητήσει την τόνωση της εσωτερικής ζήτησης της Γερμανίας ώστε να ενισχυθεί η ανάπτυξη των πιο αδύναμων χωρών. Από την πλευρά του, ο υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ Τίμοθι Γκάιτνερ θα επισκεφθεί την Ευρώπη την επόμενη εβδομάδα, ώστε να συζητήσει την οικονομική κατάσταση της Ευρωζώνης και τα μέτρα που λαμβάνονται για την επιστροφή της εμπιστοσύνης. Επενδυτές και αναλυτές της άλλης όχθης του Ατλαντικού ανησυχούν για τις επιπτώσεις της ευρωπαϊκής κρίσης στην αμερικανική ανάκαμψη και την παγκόσμια χρηματοοικονομική σταθερότητα. Κατά την επίσκεψή του, ο κ. Γκάιτνερ θα συναντηθεί με τον κ. Οσμπορν στο Λονδίνο, τον κ. Σόιμπλε στο Βερολίνο, αλλά και τον πρόεδρο της ΕΚΤ Ζαν- Κλοντ Τρισέ στη Φρανκφούρτη.

Βαρβάρα Τερζάκη
Άρθρο Κατερινας Σωκου-εφ. Καθημερινή, 22-05-2010

Δρόµοι

Ενας µολυβένιος...
...ουρανός βαραίνει πάλι πάνω από τις διεθνείς αγορές. Και ίσως να εκπλήσσει εκείνους που είχαν πιστέψει πως γρήγορα ο κόσµος θα επέστρεφε στην ανάπτυξη όπως πρώτα, πως θα άφηνε πίσω την κρίση, πως είχε τον τρόπο να τα βγάλει πέρα µε τις παρενέργειές της.

Το πραγµατικά...
...εκπληκτικό, όµως, είναι αυτή η έκπληξή τους. Επειδή σπάνια κρίσεις ήταν τόσο προβλέψιµες όσο αυτή που ζούµε σήµερα. Είναι η λογική κα τάληξη µιας αλυσίδας γεγονότων, που τα περιγράφουν στο βιβλίο τους «Αυτή τη φορά είναι αλλιώς» οι οικονοµολόγοι Κένεθ Ρογκόφ και Κάρµεν Ράινχαρτ. Αναλύοντας «οκτώ αιώνες χρηµατοπι στωτικής τρέλας» (όπως γράφουν στον υπότιτλο του βιβλίου τους), οι δύο οικονοµολόγοι δείχνουν πως σχεδόν όλες οι µεγάλες χρηµατοπιστωτικές κρίσεις κατέληξαν σε κρίση των δηµόσιων οικο νοµικών των χωρών. Ούτε αυτή τη φορά, λοιπόν, «είναι αλλιώς».

Και ούτε αυτή τη φο ρά πρέπει να µας εκπλήσσει η κατρακύλα του ευρώ, όπως εξηγεί ένας άλλος οικονοµολόγος, ο ΖανΜαρκ Βιτορί, στην εφηµερίδα «Λεζ-Εκό». «Η πτώση του ευρώ είναι µια απλή αντίδραση σε µια βαθιά ανησυχία», γράφει. «Στο ότι η ευρωπαϊκή ανάπτυξη θα είναι πολύ ασθενής για να µπορέσει να καλύψει τα υπέρογκα χρέη. Από τη στιγµή που οι ευρωπαϊκές χώρες αποκλείουν τη στάση πληρωµών, τον πληθωρισµό ή την αναδιάρθρωση του χρέους, το µοναδικό που τους αποµένει είναι η υποτίµηση του νοµίσµατός τους». Αυτό ακριβώς κάνουν σήµερα οι διεθνείς αγορές. Μάλιστα, ο επικεφαλής οικονοµολόγος της τράπεζας Νatixis Πατρίκ Αρτίς θεωρεί αναγκαία µια υποτίµηση του ευρώ κατά 30%, που θα ανέβαζε την ευρωπαϊκή ανάπτυξη στο 1,5% ετησίως. Ετσι, το ευρώ θα επέστρεφε κάτω από τα 90 σεντς του δολα ρίου, όπως το 2000. Κοντά δηλαδή στην πραγ µατική αξία του.

Ποιος πληρώνει...
...σήµερα το ακριβό ευρώ; Ποιος πληρώνει τα τεράστια «πακέτα στήριξης»; Σε ένα τεντωµένο σκοινί, από τη µια άκρη τραβάνε οι λαοί και από την άλλη οι πολιτικές και τραπεζικές ελίτ. Αυτά τα «γραµµάτια» δένουν τις τύχες αυτών των ελίτ µεταξύ τους, αλλά και βαθαίνουν το χάσµα που τους χωρίζει από τα συµφέροντα των λαών. «Αυτή η διάσταση ανάµεσα στις κυβερνήσεις και στους πολίτες οδηγεί στο θέαµα που βλέπουµε σήµερα», γράφει ο Ντέιβιντ Μακουίλιαµς στον ιρλανδικό «Ιντιπέντεντ». «Ενα υπουργείο Οικονοµικών που υποτίθεται πως αποφασίζει για το συµφέρον των πολιτών, να παίρνει αποφάσεις που στην πραγµατικότητα επικυρώνουν τραπεζικές συµβάσεις και βάζουν τους πολίτες να πληρώσουν τον λογαριασµό». Ολη αυτή η ιστορία δεν είναι παρά µια επιχείρηση σωτηρίας ενός συστήµατος τρα πεζικών συµµαχιών.

Μια προφανής...
...λύση του προβλήµατος που προκλήθηκε από την υπερχρέωση των χωρών της ευρωζώνης, θα ήταν µια οργανωµένη και οµαδική αναδιάρθρω ση των χρεών τους. Παραείναι όµως προφανής για να ελπίζει κανείς πως θα την αποδέχονταν οι τραπεζίτες. Προτιµούν να βουλιάζουν και αυ τοί µαζί µε το ευρώ, ελπίζοντας µέχρι την τελευταία στιγµή πως «αυτή τη φορά θα είναι αλλιώς».

Βαρβάρα Τερζάκη
Άρθρο Ρούσσου Βρανά -εφ. Τα Νέα, 26 Μαΐου 2010

Η κρίση δεν λύγισε την τέχνη

Το κραχ στην Αργεντινή μαζί με τη φτώχεια έφερε «ρεύμα» οικονομίας, ευέλικτες παραστάσεις, δωρεάν θεάματα

Το «Κολόν» είναι ένα από τα μεγαλύτερα θέατρα του Μπουένος Αϊρες. Λίγους μήνες μετά την κήρυξη πτώχευσης τον Δεκέμβριο του 2001, ένα ανοιξιάτικο απόγευμα ο κόσμος παρακολουθούσε από τα λεωφορεία μια πυκνή ουρά να ξεδιπλώνεται χωρίς εμφανές τέλος. Ηταν οι θεατές μιας ασυνήθιστης παράστασης που χωρίς να το θέλει θα έμενε στην ιστορία της πόλης. Ο κόσμος δεν κρατούσε χρήματα που αντιστοιχούσαν στο αντίτιμο του εισιτηρίου, αφού εισιτήρια, όπως και χρήματα άλλωστε, δεν υπήρχαν. Ο καθένας είχε μαζί του μικρές σακούλες με ρύζι, μακαρόνια, γάλα. Μόνο έτσι θα έμπαιναν στο θέατρο.
Εννιά χρόνια μετά το αργεντίνικο κραχ και την ιδιότυπη εκείνη παράσταση, η θεατρική σκηνή του Μπουένος Αϊρες γνωρίζει ιδιαίτερη άνθηση.
Οι συνέπειες της κρίσης κορυφώθηκαν τον Οκτώβριο του 2002 όταν οι περισσότεροι από τους μισούς Αργεντίνους (57,5%) ζούσαν επισήμως κάτω από το όριο της φτώχειας, ενώ ένα διόλου ευκαταφρόνητο 27,5% αντιπροσώπευε τους πολίτες που ζούσαν σε συνθήκες απόλυτης φτώχειας. Την ίδια χρονιά το θέατρο «άντεχε» εντυπωσιακά. Περισσότερες από 390 ομάδες συνέχιζαν να ετοιμάζουν παραστάσεις και να τις παρουσιάζουν στα 123 «επίσημα» θέατρα της πρωτεύουσας. Και σχεδόν 150 παραστάσεις ανέβηκαν εκτός του επίσημου δικτύου, στο off Buenos Aires. H συγγραφέας και μεταφράστρια Εφη Γιαννοπούλου έζησε από κοντά τον θεατρικό «πυρετό» της πόλης, καθώς έμεινε μερικούς μήνες στο Μπουένος Αϊρες το 2006. «Θυμάμαι μια παράσταση που παιζόταν σε σπίτι. Σε κανονικό σπίτι».
Η έκρηξη του ντιζάιν
Αλλά δεν ήταν μόνο το θέατρο. Ο Θανάσης Παπαδημητρίου πήγε στην Αργεντινή παραμονές της χρεοκοπίας. Θα εργαζόταν ως νηπιαγωγός στο σχολείο της ελληνικής κοινότητας του Μπουένος Αϊρες. Στην αρχή η εμπειρία ήταν τρομακτική. «Υπήρχε φόβος. Εβλεπες επιδρομές σε εστιατόρια. Εκλεβαν το ταμείο και τους πελάτες μαζί». Αλλά όταν πέρασε το πρώτο καυτό κύμα των αιματηρών διαδηλώσεων και των λεηλασιών, η κοινωνία άρχισε να ισορροπεί στη νέα πραγματικότητα. «Οι άνθρωποι που έμεναν άνεργοι και δεν ήταν καθόλου λίγοι, απογοητευμένοι επειδή η πιθανότητα να βρουν καινούργια δουλειά ήταν μικρή, στρέφονταν στο πιο δημιουργικό κομμάτι του εαυτού τους», θυμάται ο κ. Παπαδημητρίου. «Και άρχισαν να φτιάχνουν πράγματα. Αντικείμενα, μικροέπιπλα, κατασκευές, ζωγραφική, τα πάντα. Ετσι, μέσα σε λίγους μήνες το Μπουένος Αϊρες γέμισε μικρές γκαλερί, αλλά και μαγαζάκια από νέους ντιζάινερ που προσπαθούσαν να πουλήσουν τις κατασκευές τους. Ακόμα πιο διαδεδομένοι ήταν οι πάγκοι σε μεγάλες υπαίθριες αγορές στις πλατείες της πόλης. Το να πουλήσουν τα έργα τους ήταν πιο εύκολο από ποτέ, καθώς όλα τα προϊόντα εισαγωγής ήταν απλησίαστα για ένα συντριπτικά υψηλό ποσοστό της κοινωνίας της Αργεντινής».
Την ίδια στιγμή το Μπουένος Αϊρες γνώριζε ένα νέο κύμα κοσμοπολιτισμού. Οι Αμερικανοί που μέχρι χθες ταξίδευαν στο γειτονικό Μεξικό για να μάθουν ισπανικά, επέλεγαν τώρα την πάμφθηνη Αργεντινή. Το Μπουένος Αϊρες ήταν ξανά στη μόδα. Στα εστιατόρια πολυτελείας μπορούσες να φας με 20 ή 25 ευρώ το άτομο. Αμερικανοί επιμελητές σύγχρονης τέχνης έφταναν στην πόλη και επιστρέφοντας στη Νέα Υόρκη ή στο Λος Αντζελες έγραφαν για την ταλαντούχα νέα γενιά Αργεντίνων καλλιτεχνών, τα έργα των οποίων μπορούσαν να πουληθούν σε εξαιρετικά χαμηλές τιμές.
Το Μπουένος Αϊρες πλημμύρισε με γκαλερί. Μέσα σε τρία χρόνια, από το 2005 μέχρι το 2008, η εξαγωγή έργων τέχνης αυξήθηκε κατά 65%! «Η άνοδος των εξαγωγών έργων τέχνης μπορεί να αποδοθεί σε δύο παράγοντες», υποστηρίζει ο ειδικός Αντριαν Γκουαλντόνι Μπασουάλντο. «Από τη μια έχουμε τη διεθνή αναγνώριση για την ποιότητα της τέχνης που παράγεται στην Αργεντινή και ταυτόχρονα επωφελούμαστε από την διαφορά της αξίας ανάμεσα στο πέσο και στα άλλα νομίσματα».
Η φτώχεια έγινε στυλ
Η προσαρμογή στις νέες συνθήκες απαίτησε ευελιξία και ιδέες. Παραστάσεις 24 ρόλων παίζονταν από πέντε ηθοποιούς, γιατί τόσο μπορούσε να αντέξει ο σφιχτός προϋπολογισμός μιας ομάδας. Το εύρημα μάλιστα έγινε «στυλ» ή «ιδεολογία», αναγορεύθηκε σε «ρεύμα» και βγήκε έξω από τα σύνορα της χώρας. Η θεατρική εβδομάδα συρρικνώθηκε σε δύο ημέρες και πολλές ομάδες συντηρούσαν ένα χώρο. Μια ημέρα μπορούσες να δεις τρεις παραστάσεις στη σειρά στο ίδιο θέατρο. Η αίθουσα «El Camaran de las Musas» είναι μια ενδιαφέρουσα περίπτωση. Ανοιξε τις πόρτες της το 2001, όταν τα σημάδια της μεγαλύτερης ύφεσης της αργεντίνικης οικονομίας είχαν γίνει ορατά. Παρ’ όλα αυτά η ενεργητικότητα στο ζενίθ της κρίσης έπιασε κόκκινο. Γρήγορα ο νέος χώρος έγινε στέκι. Ο Εμίλιο Γκουτιέρες θυμάται: «Ο κόσμος ερχόταν να δει θέατρο, να παρακολουθήσει διαλέξεις, να δει εκθέσεις ή να πιει το ποτό του». Ο ίδιος δίνει την εξήγηση για το φαινομενικά παράδοξο αργεντίνικο boom στις τέχνες: «Σε εποχές κρίσης ο κόσμος έχει ανάγκη να βγει από το σπίτι του, να δει κάτι άλλο από αυτό που του προσφέρει η τηλεόραση».
Κατέρρευσαν οι τιμές
Η κρίση έφερε σημαντική μείωση των τιμών στα εναλλακτικά, κυρίως, θεατρικά στέκια του Μπουένος Αϊρες. Ενα «κανονικό» εισιτήριο πριν από το 2001 κόστιζε κατά μέσο όρο από 12 έως 15 πέσος. Σε 12 μήνες η αντίστοιχη τιμή κυμαινόταν από 5 μέχρι 8 πέσος και το ακριβότερο εισιτήριο δεν κόστιζε περισσότερο από 10 πέσος. Φοιτητές και ηλικιωμένοι μπορούσαν να δουν θέατρο ακόμα φθηνότερα, με 2 ή 3 πέσος.
Αλλά η κρίση έφερε και μια παράδοξη μόδα: τη μόδα των «δωρεάν» θεαμάτων. Το 2002 εγκαινιάστηκε το πρώτο επαγγελματικό θέατρο δωρεάν θεαμάτων στο Λοράνχε του Μπουένος Αϊρες. Ο θεατρικός επιχειρηματίας Κάρλος Ρότεμπεργκ σκέφτηκε να δεσμεύσει μια αίθουσα στο συγκρότημα «Corrientes 1372», όπου παρουσιάζονταν αποκλειστικά παραστάσεις χωρίς εισιτήριο. «Πολλαπλασιάσαμε την ποσότητα των προσφερόμενων θεαμάτων και στο τέλος της σεζόν είχαμε ένα μέσο όρο εσόδων 4 ή 5 πέσος κατ’ άτομο», δηλώνει ο Ρότεμπεργκ.
Η Εφη Γιαννοπούλου δεν θεωρεί ότι η Ελλάδα θα εξελιχθεί υποχρεωτικά σε μια νέα Αργεντινή. Παρ’ όλα αυτά βρίσκει ομοιότητες. «Και στην Αργεντινή πέρασαν μια περίοδο εύκολου πλουτισμού που ξεφούσκωσε απότομα. Σήμερα σε προσκαλούν σε δείπνο και είναι πιθανό το μενού να περιλαμβάνει ένα πιάτο φακές. Ενώ εμείς θα πρέπει να “σηκώσουμε” τον μισό Βασιλόπουλο. Σε πολλά πάρτι θα βρεις μόνο μπίρα, την οποία συνήθως έχεις αγοράσει εσύ ο ίδιος. Η Αργεντινή άντεξε. Δεν διαλύθηκε, είναι μια κοινωνία σε ανασυγκρότηση».
Στην Ουγγαρία, λύση οι χορηγίες
Στις 27 Οκτωβρίου του 2008 η Ουγγαρία χτύπησε την πόρτα του ΔΝΤ και της Ευρωπαϊκής Ενωσης προκειμένου να εξασφαλίσει δάνειο 25 δισ. ευρώ. Ο αντίκτυπος στην πολιτιστική βιομηχανία της χώρας ήταν άμεσος. Η κυβέρνηση του σοσιαλιστή Φέρεντς Γκιούρτσανι, το κόμμα του οποίου καταποντίστηκε στις πρόσφατες εκλογές, σταμάτησε όλα τα μεγάλα πρότζεκτ πολιτιστικής υποδομής. Με εξαίρεση τη χρηματοδότηση για το Πεκς, Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης το 2010.
Πιο χαρακτηριστική περίπτωση η ανακαίνιση του Θεάτρου Ερκελ στη Βουδαπέστη, έδρα της δεύτερης κρατικής όπερας της χώρας. Το 2008 ο Γκιούρτσανι υποσχέθηκε σταθερή χρηματοδότηση της τάξης των 5,3 δισ. ουγγρικών φιορινιών. Το 2009 εκταμιεύθηκαν 5,05 δισ. και για το 2010 δεν αναμένεται να ξεπεράσουν τα 4,9.
«Η θετική επίπτωση της κρίσης ήταν ότι οι πολιτιστικοί οργανισμοί στην Ουγγαρία υποχρεώθηκαν να βελτιώσουν το μάρκετινγκ και να εστιάσουν περισσότερο στην προσέλκυση χορηγιών», μας λέει ο Αντράς Ντέζι, δημοσιογράφος στη μεγαλύτερη εφημερίδα της χώρας, τη Nepszabadsag. Ταυτόχρονα, η προηγούμενη κυβέρνηση υιοθέτησε νόμο σύμφωνα με τον οποίο όσοι βοηθούσαν οικονομικά θεατρικές ομάδες και οργανισμούς δικαιούνταν φορολογική έκπτωση.
Στην Ουγγαρία, όπως και στην Ελλάδα, πολλά θέατρα εξαρτούν τη βιωσιμότητά τους από τις επιχορηγήσεις των δημόσιων ταμείων. Τώρα, η συμμετοχή της τοπικής αυτοδιοίκησης στα σχετικά προγράμματα μειώθηκε.
Στα δύο χρόνια που διαρκεί η κρίση παρατηρείται μείωση της προσέλευσης στα θέατρα, αν και οι τιμές των εισιτηρίων έχουν πέσει δραματικά. Κοστίζουν 2 ή 3 ευρώ. Κυρίως επλήγη η αγορά των εισιτηρίων που καλύπτουν ολόκληρες καλλιτεχνικές περιόδους, ενώ αύξηση σημειώθηκε στα μεμονωμένα εισιτήρια. Το πιο ενδιαφέρον είναι ίσως η αλλαγή του καλλιτεχνικού προφίλ σημαντικού αριθμού θεάτρων. «Πολλοί οργανισμοί που πριν παρουσίαζαν περισσότερο καλλιτεχνικές επιλογές στράφηκαν σε πιο ψυχαγωγικά και δημοφιλή θεάματα», προσθέτει ο Αντράς Ντέζι.

Βαρβάρα Τερζάκη
Άρθρο Δημητρη Pηγοπουλου-εφ. Καθημερινή, 23-05-2010

Η γενιά της σπατάλης καταδίκασε τα παιδιά της

Οι σημερινοί 60άρηδες και 50άρηδες παραδίδουν μόνο θύελλες στο μέλλον David WilletsThe Pinch: How the Baby Boomers Took Their Children’s Future - And Why They Should Give It Backεκδ. Atlantic, σελ. 288 Ηταν αναμενόμενο να συμβεί. Ως κοινωνία πάντα θέλουμε κάποιον να μεμφόμαστε για τα δεινά μας. Συνήθως είναι κάποιος άλλος. Αλλά τώρα εμείς, η γενιά των baby boomers, η πιο καλοζωισμένη γενιά απ’ όλες, οφείλουμε να μεμφθούμε τον εαυτό μας.Εχοντας διαμορφώσει την κουλτούρα και τις αξίες του όψιμου 20ού αιώνα, εμείς που γεννηθήκαμε ανάμεσα στα τέλη της δεκαετίας του ’40 και στις αρχές του ’60, όταν στην Αμερική και σε άλλες χώρες του δυτικού κόσμου σημειώθηκε «μπουμ» γεννήσεων, δρέψαμε όλα τα οφέλη της οικονομικής ανόδου και δεν αφήσαμε τίποτα για τα παιδιά μας. Πολλοί από μας έχουμε ήδη εξασφαλίσει καλές συντάξεις από ένα γενναιόδωρο ασφαλιστικό σύστημα. Αγοράσαμε ακίνητα όταν ήταν προσιτά κι έπειτα επωφεληθήκαμε από την κατακόρυφη άνοδο της τιμής τους. Αντί να αποταμιεύσουμε κάποια από αυτά τα χρήματα για τις επόμενες γενιές, δανειστήκαμε υποθηκεύοντας τις περιουσίες μας και τα φάγαμε όλα, συμβάλλοντας στην πρόσφατη τραπεζική κρίση και στην αδυναμία του κράτους να επενδύσει στο μέλλον του.Τα επικά επίπεδα της κατανάλωσής μας έχουν δημιουργήσει μια τεράστια περιβαλλοντική απειλή για τις επόμενες γενιές, οι οποίες θα πρέπει να μας στηρίξουν καθώς γερνάμε με μεγαλύτερο προσδόκιμο ζωής, παρότι αυτές μπαίνουν στην αγορά εργασίας, ενώ η παγκοσμιοποίηση και το φθηνότερο εργατικό δυναμικό σπρώχνουν προς τα κάτω τους μισθούς.Ο Ντέιβιντ Γουίλετς, μέλος της σκιώδους κυβερνήσεως του βρετανικού Συντηρητικού Κόμματος σε θέματα εκπαίδευσης και οικογενειακής πολιτικής, έσπευσε από τους πρώτους να επισημάνει τον ρόλο που παίξαμε στη δεινή οικονομική κατάσταση που παραδίδουμε στα παιδιά μας. Το βιβλίο του, που εκδόθηκε πρόσφατα, σίγουρα θα το ακολουθήσουν και άλλα πάνω στο ίδιο θέμα.Εχοντας συγκεντρώσει ένα ευρύτατο φάσμα ερευνητικών στοιχείων, τα συνδυάζει με κάποιες ενδιαφέρουσες αλλά όχι πάντα πειστικές προσωπικές θεωρίες πάνω στο τι δείχνουν οι δημογραφικές στατιστικές και τι πρέπει να κάνουμε για το γεγονός ότι, έπειτα από μισόν αιώνα «πλεύσης με ούριους ανέμους», θα περάσουμε τις επόμενες δύο - τρεις δεκαετίες παλεύοντας με «δημογραφικές θύελλες».Πάντως, πιθανόν η ύφεση να μας κάνει όλους να σκεφτούμε καλύτερα το μέλλον και να δυσπιστούμε απέναντι στην άμεση ικανοποίηση των επιθυμιών μας.Αν όμως πρέπει να γίνουμε λιγότερο ατομιστές και ν’ αρχίσουμε να νοιαζόμαστε συλλογικά για τους συνανθρώπους μας και τις μελλοντικές γενιές, θα χρειαστούμε ένα μεγαλύτερο και πιο ξεκάθαρο πολιτικό μήνυμα από αυτό που ο Γουίλετς μπορεί ή θέλει να διατυπώσει σε αυτό το βιβλίο.Ανάγκη για ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιοΤο κεντρικό επιχείρημα του Γουίλετ είναι ότι χρειαζόμαστε ένα καινούργιο κοινωνικό συμβόλαιο που θα ενθαρρύνει την αλληλεγγύη, την αμοιβαιότητα ανάμεσα στις γενιές σε μια εποχή όπου «η ροπή προς την εξατομίκευση φαίνεται ακατάσχετη».Σ’ αυτό το σημείο ήταν που άρχισα να εύχομαι να μην ήταν ο συγγραφέας ένας «μάχιμος» πολιτικός της πρώτης γραμμής. Είναι συμπαθέστατος άνθρωπος και πρωτότυπος στοχαστής σ’ έναν κόσμο πανομοιότυπων, αγελαίων βουλευτών, αλλά η πολιτική του ατζέντα και οι προσωπικές πεποιθήσεις του εμποδίζουν το βιβλίο να είναι τόσο αντικειμενικό και ειλικρινές όσο θα έπρεπε.Αναγνωρίζει ότι ένα πρώτο βήμα για να ενθαρρυνθεί το κοινωνικό συμβόλαιο μεταξύ γενεών είναι να ενσωματωθεί αυτό το συμβόλαιο μέσα στις γενιές. Εχει πιθανότατα δίκιο στο ότι οι πολιτικοί δεν μπορούν «απλώς να ρίξουν κοινωνικό τσιμέντο σε εξατομικευμένους πολίτες προσπαθώντας να τους κολλήσουν μεταξύ τους ώστε να συνεργαστούν». Αλλά που βλέπει ότι η συνεργατική συμπεριφορά είναι «σαν το στεγνό τσιμέντο που το συγκρατεί ο εσωτερικός οπλισμός του», κάποιος πρέπει να τονίσει τους κοινωνικούς δεσμούς που συγκροτούν αυτό τον εσωτερικό οπλισμό.Ωστόσο, τα μηνύματα και οι πράξεις των πολιτικών τα τελευταία τριάντα χρόνια συνέβαλαν στο να παροξύνουν τις χειρότερες τάσεις των baby boomers. Η φρενιασμένη εξόρμηση στην αγορά σπιτιών ενθαρρύνθηκε και γιορτάστηκε. Δόθηκε έμφαση στις προσωπικές επιλογές, τις υπέρμετρες προσδοκίες και τον ανταγωνισμό σε βάρος της συλλογικής δραστηριότητας. Η φημισμένη ρήση της Μάργκαρετ Θάτσερ ότι «δεν υπάρχει κοινωνία» διευκρινιζόταν από την πεποίθησή της ότι αντ’ αυτής υπάρχουν άτομα - άνδρες γυναίκες και οικογένειες. Και κάπου κρυμμένη στη ζοφερή ανάλυση του Γουίλετ για ένα έθνος με πάρα πολλά διαζύγια, υπάρχει η παραδοχή ότι πολλοί από αυτούς τους ατομιστές baby boomers φροντίζουν με πάθος για το μέλλον των παιδιών τους.ΑνταγωνισμοίΞοδεύουμε σήμερα περισσότερο χρόνο για τα παιδιά μας από ποτέ άλλοτε, παρά την εργασιακή απασχόληση των περισσότερων μητέρων, και πολλοί γονείς επενδύουν πολλά σ’ αυτό που ο Γουίλετ αποκαλεί «κούρσα γονεϊκών εξοπλισμών» για να εξασφαλίσουν στα παιδιά τους ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα απέναντι στα άλλα. Η επένδυση αυτή δεν είναι μόνο σε μόρφωση, αλλά και στην απόκτηση περιουσίας που θα μεταβιβαστεί αργότερα στα παιδιά, πιθανώς με μια μείωση των φόρων κληρονομιάς στο άμεσο μέλλον. Η τάση αυτή ενισχύει την προσωπική, ενδοοικογενειακή αλληλεγγύη και όχι τη συλλογική.Πιστεύει πράγματι ο Γουίλετ ότι μπορούμε να συνάψουμε ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο μεταξύ των πολιτών που θα μας κάνει πιο πρόθυμους να φροντίσουμε συλλογικά για τις μελλοντικές γενιές, όταν υπάρχουν τόσο τεράστια χάσματα ανάμεσα στους κερδισμένους και τους χαμένους αυτής της κούρσας; Οραματίζεται έναν κόσμο όπου θα υπάρχει μεγαλύτερη εμπιστοσύνη ανάμεσα στους πολίτες και τις γενιές, αλλά η αγανάκτηση από το θέαμα ανθρώπων που γίνονται «έχοντες και κατέχοντες» εις βάρος των άλλων εμποδίζει την ανάπτυξη εμπιστοσύνης τόσο στις κάθετες όσο και στις οριζόντιες σχέσεις των γενεών.
Βαρβάρα Τερζάκη

Άρθρο The Guardian-εφ. Καθημερινή, 23-05-2010

Οι διαχρονικοί συμβολισμοί της κόμης

Ο τρόπος της κόμμωσης και το κόψιμο των μαλλιών όπως απεικονίζονται στις τοιχογραφίες από το Ακρωτήρι της Θήρας Από τις ανθρώπινες μορφές που εικονίζονται στις τοιχογραφίες από το Ακρωτήρι της Σαντορίνης ένας σημαντικός αριθμός παριστάνουν άτομα νεαρής ηλικίας, αγόρια και κορίτσια, με το κεφάλι εν μέρει ξυρισμένο. Επειδή ο βαθμός ξυρίσματος με το αντίστοιχο είδος κόμμωσης φαίνεται να παριστάνει συγκεκριμένη ηλικιακή βαθμίδα του εικονιζόμενου προσώπου, η απεικόνιση των νεανικών μορφών στα σπίτια του Ακρωτηρίου ενδέχεται να απαθανατίζει τη μετάβασή τους από μια ηλικιακή βαθμίδα σε άλλη μέσα από κάποια τελετουργική διαδικασία. Μάλιστα υπάρχει πλήρης ομοφωνία μεταξύ των μελετητών ότι το κτίριο που συμβατικά έχει αποκληθεί Ξεστή 3 στο Ακρωτήρι, φαίνεται πως ήταν αφιερωμένο σε τέτοιου είδους διαβατήριες τελετές. Τόσο το μέγεθος και η εσωτερική του διαρρύθμιση όσο και η θεματολογία του τοιχογραφικού του διακόσμου σε συνδυασμό με την παντελή απουσία οικοσκευής δεν αφήνουν πολλά περιθώρια για διαφορετική ερμηνεία του.Οι νεανικές μορφές με κεφάλια κατά τόπους ξυρισμένα δεν αποτελούν αποκλειστικότητα της θηραϊκής τέχνης. Η απουσία τους από τα σπαράγματα των Κρητικών τοιχογραφιών που έχουν φτάσει ώς εμάς μπορεί να οφείλεται σε τυχαίο γεγονός, αφού δεν φαίνεται να απουσιάζουν από άλλες μορφές τέχνης, όπως είναι τα λίθινα ή ελεφάντινα έργα μικρογλυπτικής. Παιδιά με ιδιόρρυθμα ξυρισμένα κεφάλια εικονίζονται επίσης και στην αρχαία αιγυπτιακή τέχνη τουλάχιστον από την εποχή του Αρχαίου Βασιλείου.Η απουσία γραπτών πηγών για τις περιόδους, στις οποίες ανάγονται τα εν λόγω έργα αρχαίας τέχνης, δεν μας επιτρέπει να έχουμε άμεση πληροφόρηση για τη σημασία της κόμμωσης των μορφών, στις οποίες αναφερόμαστε. Τόσο όμως οι αρχαιοελληνικές πηγές όσο και η παγκόσμια ανθρωπολογική έρευνα παρέχουν άφθονα παραδείγματα, μέσα από τα οποία καταδεικνύεται ότι ο συμβολισμός που κρύβεται στον τρόπο της κόμμωσης έχει χαρακτήρα και παγκόσμιο και διαχρονικό. Είναι δε αυτός ο χαρακτήρας που μας επιτρέπει να συναγάγουμε συμπεράσματα για την ερμηνεία των νεανικών μορφών στην τέχνη της Θήρας.Οι πληροφορίες που αντλούμε από τις αρχαίες ελληνικές πηγές είναι αρκετά κατατοπιστικές για την σημασία που έδιναν οι αρχαίοι Ελληνες στην κόμη και στον τρόπο, με τον οποίο την διαχειρίζονταν. Η κοπή των μαλλιών σε ένδειξη πένθους και η αφιέρωσή της στον τάφο του νεκρού αποτελούσε πανελλήνιο έθιμο, καθώς μας πληροφορούν ποιητές όπως ο Ομηρος (Οδυσ. δ: 197, ω: 45, Ιλ. Ψ: 46, 150), ο Αισχύλος (Χοηφόροι: 6) ή ο Ευριπίδης (Φοίνισσες, 322. Ηρακλής Μαινόμενος, 1389-1392. Αλκηστις, 512. Ιππόλυτος, 336).Πριν από τη μάχηΗ περιποίηση της κόμης από τους Σπαρτιάτες πριν από τη μάχη απέβλεπε στην ανάδειξη της αρρενωπής τους εμφάνισης, του ανδρισμού τους. Αντίθετα, το έθιμο να μένουν αξύριστοι ή να αφήνουν ατημέλητα τα μαλλιά τους σε περίοδο πένθους οι άνδρες, τόσο στην αρχαία Αθήνα, όσο και σε πολλές περιοχές της Ελλάδας ακόμη και σήμερα, μάλλον διάθεση να υποβαθμιστεί ο ερωτισμός αποκαλύπτει. Την ίδια διάθεση μάλλον προδίδει το αρχαίο έθιμο να κουρεύουν οι χήρες τα μαλλιά τους, συνήθεια που σήμερα έχει αντικατασταθεί από την κάλυψη του κεφαλιού με μαύρο μαντίλι. Προφανώς, στην υποβάθμιση της θηλυκότητας και κατάπνιξη του ερωτισμού αποβλέπει η κάλυψη του κεφαλιού με μαύρο μαντίλι από τις καλόγριες του ορθόδοξου χριστιανικού δόγματος.Αν θεωρήσουμε ότι η διαβατήρια τελετή από την παιδική ηλικία στην εφηβεία συμβόλιζε την οριστική εξαφάνιση της προηγούμενης προσωπικότητας του ατόμου και την ανάδυση ενός νέου υποκειμένου, η κοπή των μαλλιών που τη συμβόλιζε έμοιαζε σαν υποκατάστατο ανθρωποθυσίας. Με το να αφιερώνουν δε τα παιδιά τα κομμένα μαλλιά τους σε μια θεότητα, μια νύμφη ή ένα ποταμό, ως ανταπόδοση για την ανατροφή τους (θρεπτήρια), επισφράγιζαν αυτή τη θυσία. Αναφέρονται αρκετά σχετικά παραδείγματα. Ο Αχιλλέας έτρεφε την κόμη του για τον ποταμό Σπερχειό, καθώς μας πληροφορεί ο Ομηρος (Ιλ. Ψ 142), ενώ, σύμφωνα με τον Αισχύλο (Χοηφόροι, 6), ο Ορέστης είχε αφιερώσει τον θρεπτήριο βόστρυχό του στον ποταμό Ιναχο. Από τον Ηρόδοτο (IV, 34) πληροφορούμαστε ότι τα παιδιά των κατοίκων της Δήλου, κορίτσια και αγόρια, πριν από το γάμο αφιέρωναν τα μαλλιά τους επάνω στον τάφο (σήμα) των δύο Υπερβορείων παρθένων, Λαοδίκης και Υπερόχης, που είχαν προστρέξει στην Λητώ για να της συμπαρασταθούν κατά τον τοκετό. Στην Τροιζηνία επίσης οι κοπέλες πριν από τον γάμο τους προσέφεραν την κόμη τους προς τιμήν του Ιππολύτου, στο Αργος προς τιμήν της Ηρας, ενώ στα Μέγαρα τα αφιέρωναν επάνω στον τάφο της Ιφινόης. Στην Πάρο η ανάθεση της κόμης κατά την εφηβεία γινόταν στον Ασκληπιό και την Υγεία, ενώ στους Δελφούς από τα αγόρια αφιερωνόταν ο μπροστινός βόστρυχος. Μάλιστα η πράξη αυτή ονομαζόταν Θησηίς, επειδή πιστευόταν ότι αυτός που την είχε εγκαινιάσει ήταν ο Θησεύς. Στην Αθήνα η τρίτη ημέρα της εορτής των ομοπατορίων, της εγγραφής δηλαδή των αγοριών στους καταλόγους των εφήβων, ήταν αφιερωμένη στην κουρά και λεγόταν κουρεώτις. Για να γιορτάσουν το γεγονός οι νέοι πριν να κουρευτούν, «πριν αποκείρασθαι», έκαναν σπονδή στον Ηρακλή, τα λεγόμενα οινηστήρια. Οσο για την αρχαία Σπάρτη, για να γίνουν δεκτά τα αγόρια στην αγέλη, σε ηλικία επτά ετών, έπρεπε να έχουν ξυρίσει το κεφάλι τους.Υποκαθιστά ανθρωποθυσίαΟ συμβολισμός της κόμης, όπως πολύ συνοπτικά τον είδαμε στην αρχαία Ελλάδα, καθώς δείχνουν οι εθνογραφικές και ανθρωπολογικές παρατηρήσεις, είχε και έχει χαρακτήρα διαχρονικό και παγκόσμιο. Σύμφωνα με τις μελέτες αυτές, οι αλλαγές που συντελούνται κατά την εφηβεία και τον γάμο και έχουν σχέση με τη σεξουαλική υπόσταση των εμπλεκόμενων ατόμων, συμβολίζονται με σημαντικές μεταβολές στον τρόπο κόμμωσης. Η κόμη θεωρείται κατά κάποιο τρόπο ως η και ανάλογη είναι η συμπεριφορά προς αυτήν. Το κούρεμα ή το ξύρισμα του κεφαλιού ενίοτε ισοδυναμεί με συμβολικό ευνουχισμό, ενώ η τελετουργική κοπή των μαλλιών, ως θυσία μέρους αντί του όλου, υποκαθιστά ανθρωποθυσία. Απεριόριστη σεξουαλικότητα συχνά δηλώνεται με τα μακριά μαλλιά, περιορισμένη με τα μισοξυρισμένα ή σφιχτοδεμένα μαλλιά, ενώ το εντελώς ξυρισμένο κεφάλι είναι ενδεικτικό πλήρους αποχής. Παραδείγματος χάριν, στους ορεσίβιους πληθυσμούς της Βιρμανίας και του Assam τα ανύπαντρα κορίτσια τρέφουν κοντά μαλλιά ή έχουν το κεφάλι εντελώς ξυρισμένο. Αντίθετα οι παντρεμένες γυναίκες έχουν μακριά μαλλιά. Στους Βραχμάνες της Νότιας Ινδίας η τελετουργική κουρά και το ξύρισμα του κεφαλιού αποτελεί το προκαταρκτικό στάδιο, ένα χρόνο περίπου πριν από τη μύηση στα θρησκευτικά καθήκοντα. Από αυτή τη στιγμή και μετά το ξυρισμένο κεφάλι, εκτός από μια τούφα μαλλιά, αποτελεί θρησκευτικό δόγμα και συμβολίζει την πλήρη αποχή από γενετήσιες σχέσεις. Το ίδιο προφανώς σημαίνει το ξύρισμα του κεφαλιού της ινδουίστριας χήρας. Ανάμεσα στους βουδιστές της Κεϋλάνης, μοναχοί και μοναχές παραμένουν άγαμοι και έχουν το κεφάλι ξυρισμένο, ενώ οι διάγοντες κανονική σεξουαλική ζωή διατηρούν μακριά μαλλιά. Ως μέρος της διαβατήριας τελετής από την παιδική ηλικία στην εφηβεία το ξύρισμα ή το μερικό κούρεμα των μαλλιών της κεφαλής έχει παρατηρηθεί επίσης στις φυλές της κάτω κοιλάδας του ποταμού Κογκό στην Αφρική, στους Ινδιάνους της Νότιας Βραζιλίας, μεταξύ των Yuracares της Βολιβίας, καθώς και στην περιοχή του σημερινού Rio de Janeiro.Eθιμο που επιβιώνει έως τις μέρες μαςΤο κόψιμο της κόμης, ως συμβολικός θάνατος, φαίνεται ότι επιβιώνει ως τις μέρες μας σε διάφορες εκδηλώσεις του βίου, δημόσιου και ιδιωτικού. Η κοπή μιας τούφας μαλλιών στη θεμελιώδη διαβατήρια τελετή του ορθόδοξου χριστιανού, τη βάπτιση ή η «κουρά» ενός μοναχού πριν από τη χειροτόνησή του, ασφαλώς συμβολίζουν τον «θάνατο» της παλιάς (αμαρτωλής) προσωπικότητας του ατόμου, προκειμένου με τη βάπτιση και τη χειροτονία αντίστοιχα να γεννηθεί νέος άνθρωπος, όπως ακριβώς συμβαίνει και με τους Βραχμάνες. Το ίδιο θα μπορούσε να υποστηριχτεί και για την παλιά συνήθεια να κουρεύονται «εν χρω» οι νεοσύλλεκτοι στρατιώτες, αφού έτσι εκμηδενιζόταν, «πέθαινε» η δυναμική προσωπικότητα του νέου άνδρα και τη θέση της έπαιρνε το υποταγμένο και πειθήνιο άτομο.Η παγκόσμια αντίληψη για τον συμβολισμό της κόμης, όπως αδρομερώς παρουσιάστηκε, επιβεβαιώνεται και από την ενσωμάτωσή της ως δόγμα πλέον στις θρησκείες που εκκολάφτηκαν σε διάφορες περιοχές του πλανήτη.

Βαρβάρα Τερζάκη
Άρθρο Χρ. Γ. Ντουμα-εφ. Καθημερινή, 23-05-2010

Ποιος Κολωνός, ποια αηδόνια…

«Ακόμα και μεταφρασμένα στην αγγλική, τα σύγχρονα ελληνικά ποιήματα είναι προτιμότερα από τα σύγχρονα ελληνικά δάνεια», έγραφε το 1885 ο Οσκαρ Ουάιλντ στην εφημερίδα «Pall Mall Gazette», με αφορμή την αγγλική έκδοση μιας ανθολογίας με ποιήματα του Δροσίνη, του Βιζυηνού, του Παλαμά και άλλων. Στο ίδιο άρθρο, ο Ουάιλντ υπογραμμίζει τον σπουδαίο ρόλο που έπαιξαν τα «εγερτήρια πολεμικά τραγούδια» στους Ελληνες που πολέμησαν για την Εθνική Ανεξαρτησία και στους απογόνους τους, αλλά παραδέχεται ότι «οι φλογέρες της στάνης είναι πιο ευχάριστες από τις σάλπιγγες της μάχης». Στην Ελλάδα σήμερα, παρατηρεί ο Ουάιλντ, «το εμπόριο πρωτεύει των Μουσών και η πολιτική προτιμάται του Παρνασσού. Κι όμως πλάι στον Ιλισό ακούγονται ακόμα άσματα», ενώ «τ’ αηδόνια δεν σώπασαν στον Κολωνό...» (Γεώργιος Βιζυηνός, «Ατθίδες Αύραι», εκδ. Ερατώ).Εδώ και αρκετές εβδομάδες, η Ελλάδα απασχολεί τον διεθνή Τύπο, όχι όμως για τους ποιητές της, αλλά για τα δάνειά της ή μάλλον το δάνειο του σχεδίου διάσωσης, ενώ δεν πέρασε απαρατήρητο το γεγονός ότι η πρώτη συζήτηση για τα νέα μέτρα στη Βουλή, στις 5 Μαρτίου, συνέπεσε με την κυκλοφορία, σε μορφή dvd, μιας πορνοταινίας που έγινε ανάρπαστη. Ετσι, κάποια ξένα έντυπα ειρωνεύτηκαν τους λιγούρηδες Ελληνες, παραφράζοντας, με κάποιο τρόπο, τον στίχο «εμείς ψωμί δεν έχουμε, την τσόντα τι τη θέλουμε».Πρόσφατα ένα νέο dvd, ελληνικής κοπής, πιο προχωρημένο από το προηγούμενο, με διαφορετικά πρόσωπα, απασχόλησε τα λαϊκά (ή μάλλον λαϊκότροπα) έντυπα και τις κουτσομπολίστικες και life style εκπομπές, που μας πληροφορούν ότι ουρές σχηματίστηκαν στα περίπτερα της Ομόνοιας από ανυπόμονους αγοραστές. «Ξεπούλησα!» αναγγέλλει με καμάρι η πρωταγωνίστρια, για την οποία καταναλώθηκε άφθονος τηλεοπτικός χρόνος. Κάποιοι δημοσιογράφοι, μεταφέροντας, όπως οι ίδιοι νομίζουν, το κοινό περί ηθικής αίσθημα, τη ρωτούν αν είναι σωστό, όταν «ο κόσμος πεινάει, μια μητέρα να παίζει σε τσόντες», όμως εκείνη τους διαβεβαιώνει ότι «ήταν εύκολο, πολύ εύκολο».Φαινόμενο κοινωνικής παρακμής ή μήπως αποθέωση του δόγματος «ό, τι είναι νόμιμο είναι και ηθικό»; To ξεπούλημα, σαν εμπορική αλλά και σαν αφηρημένη έννοια, είναι φαινόμενο, όμως το πιο σοβαρό φαινόμενο είναι η κατασκευή τέτοιων φαινομένων. Και οι κατασκευαστές τους, που πρέπει να τους διαχωρίσουμε από τους καταναλωτές τους, είναι παράγοντες της τηλεοπτικής, εκδοτικής και ψυχαγωγικής βιομηχανίας. Aυτοί είναι οι μάνατζερ και οι διαφημιστές της κάθε λαμπερής πορνοστάρ, αυτοί κάνουν το παράλογο να μοιάζει φυσικό.Σε μια εποχή κρίσης, όχι μόνο της οικονομίας αλλά και της οικογένειας, του έρωτα, της παιδείας και του πολιτισμού, η προβολή που προσφέρουν κανάλια και έντυπα σε πρόσωπα που το κύριο ταλέντο τους είναι το να εμπορεύονται μια δοτή και όχι κατακτημένη «επωνυμία» ανοίγει έναν επικίνδυνο δρόμο, καθώς δείχνει ότι το πορνό είναι ένα εύκολο και επικερδές παιχνίδι. Μόνο που σε κάθε λαμπερή πορνοστάρ αντιστοιχούν χιλιάδες κομπάρσοι, είλωτες της βιομηχανίας της τσόντας.Τον 19ο αιώνα, ο Οσκαρ Ουάιλντ, ένα από τα πιο φωτεινά πνεύματα της εποχής του, μιλά με σεβασμό για τους Ελληνες ποιητές. Σήμερα πάμπολλοι Ελληνες, ίσως οι περισσότεροι, θα δυσκολεύονταν να αναφέρουν δυο τρία ονόματα σύγχρονων ποιητών, όμως, χάρη στην τηλεόραση, δεν θα δυσκολεύονταν να αναφέρουν, έστω και με σκωπτική διάθεση, τα ονόματα των επιτυχημένων κυριών του ανερχόμενου κλάδου της ψηφιακής πορνογραφίας. Ποιος Κολωνός, ποια αηδόνια…
Βαρβάρα Τερζάκη
Άρθρο Mαριαννας Tζιαντζη-εφ. Καθημερινή, 23-05-2010

Αυτοί που γλίτωσαν κι αυτοί που βούλιαξαν

Σ' ένα εστιατόριο εργάζονταν 29 άνθρωποι. Ενας εξ αυτών, νεαρός και καινούργιος στη δουλειά, απολύθηκε διότι διαμαρτυρήθηκε στην Επιθεώρηση Εργασίας και στο ΙΚΑ για μη καταβολή και καθυστέρηση δεδουλευμένων. Υπό την πίεση του σωματείου, ο νεαρός εργαζόμενος επαναπροσλήφθηκε, αλλά απολύθηκε πάλι μετά δυο - τρεις μέρες. Τις επόμενες εβδομάδες, το εστιατόριο λειτουργούσε περικυκλωμένο από συναδέλφους του απολυμένου, που κατήγγειλαν δυναμικά τους εργοδότες εστιάτορες. Η πελατεία άρχισε να αραιώνει. Παράλληλα, άλλοι επτά εργαζόμενοι κατήγγειλαν στις Αρχές διάφορες άλλες παραβιάσεις της εργατικής νομοθεσίας. Οι υπόλοιποι είκοσι ένας εργαζόμενοι στράφηκαν εναντίον των θορυβούντων συνδικαλισμένων, ζητώντας το δικό τους δικαίωμα στην εργασία. Ανταλλάχτηκαν βαριές κουβέντες: ρουφιάνοι, προσκυνημένοι, τέτοια.
Οι εργαζόμενοι βρέθηκαν διχασμένοι. Από τη μια, οι υπερασπιστές των εργατικών δικαιωμάτων, δυναμικοί και θορυβώδεις, πίεζαν τους εργοδότες να σεβαστούν τις νόμιμες και τις ηθικές τους υποχρεώσεις. Από την άλλη, οι εργαζόμενοι που φοβόντουσαν μη χάσουν τη δουλειά τους και επιθυμούσαν να εργαστούν απερίσπαστοι, χωρίς τις οχλήσεις των συνδικαλισμένων.
Τη λύση την έδωσε ο εργοδότης. Εβαλε λουκέτο στο μαγαζί. Και όλοι οι εργαζόμενοι, διαμαρτυρόμενοι και μη, βρέθηκαν στον δρόμο, χωρίς δουλειά. Οι 21 κατηγορούν το σωματείο και τους 7+1 συναδέλφους τους, επειδή με την πίεση που άσκησαν ώθησαν τα πράγματα στα άκρα, στη χειρότερη κατάληξη. Οι άλλοι υπεραμύνονται των δικαιωμάτων τους και μαζί με το σωματείο καταγγέλλουν τον εργοδότη για καταχρηστική συμπεριφορά.
Η εμπλοκή στο θεσσαλονικιώτικο εστιατόριο, που κατέληξε σε σύγκρουση με θύματα, δεν είναι η πρώτη. Εχουν προηγηθεί ανάλογες εργασιακές εμπλοκές και αναφλέξεις το προηγούμενο διάστημα στην Αθήνα, σε παρόμοιες επιχειρήσεις εστίασης, όπου ανθούν η μαύρη εργασία και η επισφάλεια, αλλά και σε καθ’ όλα σοβαρές και νομοταγείς εκδοτικές επιχειρήσεις. Και όσο βαθαίνει η κρίση, όσο θα επελαύνει η ύφεση, και μαζί της η ανεργία και η ανασφάλεια, όταν επιπλέον θα αρχίσουν να εφαρμόζονται οι νέοι νόμοι για ευκολότερες απολύσεις και χαμηλότερες αποζημιώσεις, τέτοιες εμπλοκές και συγκρούσεις θα πληθαίνουν και θα οξύνονται.
Το σημαντικότερο στοιχείο είναι η διαφαινόμενη διαίρεση των εργαζομένων. Από τη μια, όσοι διεκδικούν εφαρμογή της κείμενης νομοθεσίας και βρίσκουν προστασία από τα συνδικάτα. Από την άλλη, οι εργαζόμενοι που επιθυμούν πάνω απ’ όλα να διατηρήσουν τη δουλειά τους, παραβλέποντας τις καταχρήσεις και της παρανομίες εις βάρος συναδέλφων τους, ακόμη και εις βάρος των δικών τους δικαιωμάτων. Αρκεί να παραμείνουν εντός εργασίας, να βγαίνει το μεροκάματο.
Στη συχνά άγρια πραγματικότητα του ιδιωτικού τομέα, τέτοια διλήμματα θα πληθαίνουν, δραματικά. Στα εστιατόρια, στα ξενοδοχεία, στα χωράφια, στα γιαπιά, δεν ισχύουν οι νόμοι που προστατεύουν τον δημόσιο υπάλληλο, τον υπάλληλο των ΔΕΚΟ, τον υπάλληλο μιας τράπεζας ή μιας μεγάλης επιχείρησης. Τέτοιες επιχειρήσεις, μικρές, οικογενειακές ή μικρομεσαίες, τις τελευταίες δύο δεκαετίες πορεύτηκαν απασχολώντας μετανάστες με χαμηλές αμοιβές και στοιχειώδη ή ανύπαρκτη ασφάλιση. Η μαύρη και φθηνή εργασία έδινε λύσεις, δημιουργώντας ένα μείγμα φανερής οικονομίας και παραοικονομίας. Η κατάσταση όμως έχει αλλάξει από καιρό: όλο και περισσότεροι Ελληνες δεν περιφρονούν πια τις χειρωνακτικές ή χαμηλής ειδίκευσης εργασίες – η ανάγκη πιέζει. Αλλά ο Ελληνας πολίτης απαιτεί εφαρμογή όλου του πακέτου: μισθό βάσει σύμβασης, ασφάλιση, πλήρεις παροχές κ. τ. λ.
Μπορεί να τα διεκδικήσει όλα αυτά τώρα, σε περιβάλλον δεινής κρίσης και ογκούμενης ανεργίας; Ολο και δυσκολότερα. Ο άνεργος σε καιρό κρίσης είναι ο άνθρωπος που βουλιάζει· όποιος διατηρεί το μεροκάματο, ακόμη και με ηθικές και υπαρξιακές εκπτώσεις, έχει περισσότερες πιθανότητες να γλιτώσει. Αλλά τι σημαίνει «να γλιτώσει»; Τι άνθρωπος θα είναι ο «γλιτωμένος», όταν γύρω του θα σωριάζονται πτώματα; Η ατομική επιβίωση, θεμιτή και ενστικτώδης, θα είναι αρκετή να τον γλιτώσει και σαν ολόκληρο άνθρωπο, κοινωνικό, έλλογο και ηθικό άνθρωπο; Πόσα δικαιώματα μπορεί να εκχωρήσει ο αναγκεμένος; Μέχρι πού μπορεί να φτάσει η οπισθοχώρηση; Για πόσο καιρό; Με ποιο χρονικό ορίζοντα; Και πώς γνωρίζει ο «γλιτωμένος» ότι δεν θα έρθει η σειρά του να βουλιάξει; Το πιθανότερο: Θα βουλιάξουν πολλοί, θα επιπλεύσουν λίγοι.
Τέτοια ερωτήματα, συγκλονιστικά, για μια οριακή ανθρώπινη κατάσταση, την κατάσταση των στρατοπέδων εξόντωσης, έθεσε ο Πρίμο Λέβι. Ο μεγάλος στοχαστής περιέγραψε μοναδικά την ενοχή αυτού που γλίτωσε, του επιβιώσαντος, απέναντι στα θύματα, σε αυτούς που βούλιαξαν. Δεν απάντησε ποτέ.

Βαρβάρα Τερζάκη
Άρθρο Nικου Γ. Ξυδακη-εφ. Καθημερινή, 23-05-2010

Με κομμένη την ανάσα

Η δήλωση του Ζαν Λικ Γκοντάρ είχε ως εξής: «Εξαιτίας προβλημάτων “ελληνικού τύπου” δεν μπορώ να ανταποκριθώ στην πρόσκληση του Φεστιβάλ. Με το Φεστιβάλ θα πήγαινα ώς τον θάνατο, αλλά δεν θα κάνω ούτε ένα βήμα παραπάνω». Ανω κάτω οι Κάννες. Τι ήθελε να πει ο μετρ; Κομφούζιο. Κριτικοί και δημοσιογράφοι σήκωσαν τα χέρια. Το γραφείο Τύπου συνιστούσε «ρωτήστε τον Γκοντάρ», η στάση του προκάλεσε αντικρουόμενα σχόλια και αυθαίρετες ερμηνείες. Τα ελληνικά ΜΜΕ χειρίστηκαν τη σιβυλλική ανακοίνωση φιλελληνικά. Οχι άδικα. Λίγες ημέρες νωρίτερα, σε συνέντευξή του, ο μεγαλύτερος εν ζωή Γάλλος σκηνοθέτης είχε ταχθεί αναφανδόν στο πλευρό της χώρας μας: «Θα έπρεπε να ευχαριστήσουμε την Ελλάδα... Η Δύση τής χρωστάει... Ξεχνάμε τη σχέση ανάμεσα στην τραγωδία και τη δημοκρατία. (...) Θα μπορούσε να ζητήσει από τον σημερινό κόσμο χιλιάδες εκατομμύρια για συγγραφικά δικαιώματα και θα ήταν λογικό να της τα δώσουμε».
Η αλήθεια βέβαια είναι ότι ο Γκοντάρ γνωρίζει την αρχαία ελληνική γραμματεία όσο λίγοι αυτόχθονες, γι’ αυτό και όταν την επικαλείται δεν το κάνει για να χαϊδέψει αυτιά ούτε για να ασκήσει φτηνή πολιτική, ενισχύοντας εθνικές ψευδαισθήσεις. Ως δημιουργός έχει αντλήσει, έχει επηρεαστεί και συνδιαμορφωθεί από τα κείμενα και τη σκέψη της. Ομως, τα «προβλήματα “ελληνικού τύπου”» που επικαλέστηκε, εκφράζουν μια διαμαρτυρία ευρύτερη και, παράλληλα, μια στάση ζωής.
Κρίση, ανεργία, ανέχεια, απεργίες, ένας κόσμος σε αναβρασμό· από την άλλη, οι Κάννες. Η αποθέωση της εικόνας, του φαίνεσθαι. Πακτωλός χρημάτων για την προώθηση ταινιών και σταρ, το επικοινωνιακό παιχνίδι στην πιο εξελιγμένη και αναβαπτισμένη μορφή του. Η βιομηχανία του θεάματος λυτρωτική και προκλητική την ίδια στιγμή.
Ο Γκοντάρ θέλησε να πάρει τις αποστάσεις του. Συμβολικά και ουσιαστικά. Το παιχνίδι της χωρίς όρια κατανάλωσης, αυτό το ράλι της πολυτέλειας και του κομφορμισμού, θάμπωσε προς στιγμήν. Ενας επίτιμος συνδαιτυμόνας, με τιμητική θέση, αρνείται να παραστεί αφήνοντας, επιπλέον, το «Film Socialisme», την τελευταία του ταινία, ασυνόδευτη.
Τι έμπνευση! Αυτός ο γνήσιος εκπρόσωπος του Μάη του ’68, με τους ορκισμένους εχθρούς και φίλους, παραμένει στα 80 του χρόνια ερεθιστικός και καίριος, από τους τελευταίους στοχαστές του σινεμά (και όχι μόνον). Προπετής και θαρραλέος, αντιφατικός και επιθετικός. Υμνητής του οργανωμένου χάους, γεννά με τις ταινίες του μόνο απορίες και ερωτήματα. Σαρκάζει το επιφαινόμενο, μοιάζει με διανοούμενο αναχωρητή, αλλά είναι περισσότερο μαχητής και από τους πιο ασυμβίβαστους ακτιβιστές. Δεν κάνει θόρυβο. Αρκεί ένας μικρός ελιγμός, μια απουσία και το Φεστιβάλ των Καννών χάνει, έστω και για λίγες ώρες, την πυξίδα του. Ο δημιουργός δεν αρκεί να υπερασπίζεται το έργο του μόνο με λόγια...
Ετσι και ο Γκοντάρ. Αφησε την αμετάφραστη, χαοτική –όπως διαβάζουμε– ταινία του μόνη, χωρίς να προσφέρει τους κώδικες. Πριν από έξι χρόνια, όταν είχε προβληθεί στις Κάννες «Η μουσική μας», μια παραλλαγή πάνω στον πόλεμο, τη μελαγχολία, την Παλαιστίνη, το Σεράγεβο, με τη «συντροφιά» του Λεβινάς, του Σαρτρ, του Χάιντεγκερ, δοκίμασε και πάλι τις αντοχές του κοινού. «Αυτό που μετράει δεν είναι αυτό που βλέπουμε στην οθόνη, που μας υποδεικνύει η κάμερα, αλλά ό, τι δεν βλέπουμε».
Με μια άρνηση τριών γραμμών έκανε την πιο πυκνή καταγγελία. Για τις αγορές, τα μονοπώλια, τις αλχημείες, τις σοφιστείες, την υποκρισία, την πλαστή ευδαιμονία, την οπωσδήποτε γιορτή. Η φράση του «δεν θα κάνω ούτε ένα βήμα παραπάνω» ήταν σοφά μελετημένη. Οι Κάννες, φέτος, όφειλαν να είχαν προνοήσει. Η μεγαλύτερη διεθνής κινηματογραφική εκδήλωση δεν μπορεί να πορεύεται ερήμην των γεγονότων, που φέρνουν την Ευρώπη στο χείλος οικονομικής και κοινωνικής αποδιοργάνωσης.
Η Ευρώπη του Γκοντάρ, λίκνο ιστορίας και πολιτισμού, θυμίζει τον Τιτανικό στο «Film Socialisme». Οι ήρωές του περιπλανιούνται στους αιώνες με οδηγό τη λογοτεχνία, τα κενά, τις συγκρούσεις και την ασυνεννοησία. Ο σκηνοθέτης θέτει το ερώτημα, την απάντηση και το νέο ερώτημα: «Εάν ένας θεατής μού πει αυτή είναι μια κακή ταινία, θα του απαντήσω: το λάθος είναι δικό σου. Τι έκανες για να είναι καλός ο διάλογος;».
Βαρβάρα Τερζάκη
Άρθρο Mαριας Kατσουνακη-εφ. Καθημερινή, 23-05-2010

Επανεξετάζοντας την αξία των επαγγελμάτων

Δουλειά για το μέτοχο, δουλειά για την κοινωνία

Λίγες βδομάδες πριν από τις εκλογές στο Ηνωμένο Βασίλειο εντάθηκε ο δημόσιος διάλογος για τις κοινωνικές ανισότητες, διάλογος που τροφοδοτήθηκε από την ύφεση, τις απερισκεψίες που διέπραξε το Σίτι, αλλά και από την προοπτική νέας διακυβέρνησης.
Μάλιστα, μια έρευνα που δόθηκε στη δημοσιότητα αποκάλυψε το κρυφό πρόσωπο του υπάρχοντος συστήματος αμοιβών.
Η επιμονή στην αξιολόγηση κάθε πράγματος αλλά και όλων των ανθρώπων με κριτήριο την απόδοσή τους σε χρήμα -το κλασικό ερώτημα, τι προσφέρετε στους μετόχους- ήταν μοιραίο ότι κάποια μέρα θα στρεφόταν εναντίον των αξιολογητών, και μάλιστα από διαφορετική σκοπιά: κι εσείς τι προσφέρετε στην κοινωνία;
Αυτήν ακριβώς την αντιστροφή της προοπτικής υπογραμμίζει έρευνα που δόθηκε στη δημοσιότητα από το New Economic Foundation(1). Τρεις βρετανίδες ερευνήτριες, η Εϊλις Λόουλορ, η Χέλεν Κέρσλεϊ και η Σούζαν Στιντ, προσεγγίζουν το ζήτημα των ανισοτήτων συγκρίνοντας τις αμοιβές διάφορων επαγγελμάτων που επιλέγονται από τα άκρα της κλίμακας των εισοδημάτων με την «κοινωνική αξία» που δημιουργεί η άσκησή τους.
Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των ερευνητριών, στην περίπτωση ενός εργάτη που δουλεύει σε εργοστάσιο ανακύκλωσης και αμείβεται με ωρομίσθιο 6,10 στερλινών (σχεδόν 7 ευρώ), «για κάθε στερλίνα που δαπανάται για τη μισθοδοσία του, αυτός δημιουργεί αξία 12 στερλινών για το κοινωνικό σύνολο». Αντίθετα, όσον αφορά «τα golden boys των επενδυτικών τραπεζών, των οποίων οι ετήσιες αποδοχές κυμαίνονται μεταξύ 500.000 και 10 εκατομμυρίων στερλινών, για κάθε στερλίνα χρηματοοικονομικής αξίας που δημιουργούν καταστρέφουν κοινωνική αξία 7 στερλινών». Συνεπώς, ο απολογισμός των δραστηριοτήτων των καλύτερα αμειβόμενων στελεχών αυτού του τομέα αποδεικνύεται αρνητικός για το κοινωνικό σύνολο. Το ίδιο συνάγει, εξάλλου, κανείς και από τη χρηματοοικονομική καταιγίδα η οποία από το 2008 μας επιφέρει αλλεπάλληλα πλήγματα...
Η κοινωνική αξία
Η μέθοδος που χρησιμοποιήθηκε για τον υπολογισμό της κοινωνικής αξίας που προσφέρει μια θέση εργασίας ονομάστηκε «κοινωνική απόδοση μιας επένδυσης» και οδηγεί την κρατούσα οικονομική θεωρία στην παγίδα που της στήνουν τα ίδια της τα επιχειρήματα. Υποτίθεται ότι οι υψηλοί μισθοί αντανακλούν την προσφορά των υψηλόβαθμων στελεχών στην πορεία της επιχείρησης. Οπως τονίζουν οι ερευνήτριες, «η ορθόδοξη οικονομική σκέψη μάς λέει ότι η χρησιμότητά μας είναι ανάλογη των χρημάτων που κερδίζουμε. Οσο περισσότερα χρήματα κερδίζουμε τόσο περισσότερο χρήσιμοι είμαστε. Μάλιστα, απ' όλα αυτά συνάγεται ότι, για να μεγιστοποιηθεί η συλλογική ευημερία, πρέπει να αυξάνεται το συνολικό εισόδημα».
Ομως, όταν αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο με βάση αυτές τις αρχές, τότε οδηγούμαστε όχι μόνο στο να υποτιμήσουμε εντελώς την οικιακή εργασία, η οποία κατά κόρον ανατίθεται στις γυναίκες, αλλά και στο να αγνοήσουμε το γεγονός ότι η οικονομική διαδικασία επεκτείνεται πολύ πέρα από τη χρηματική ανταλλαγή.
Πράγματι, η παραγωγή και η κατανάλωση αγαθών και υπηρεσιών συνεπάγονται, ανεξάρτητα από τη θέλησή μας, «εξωτερικό κόστος» και «εξωτερικά οφέλη» τα οποία άλλοτε είναι άμεσα και άλλοτε ετεροχρονισμένα: ένα αυτοκίνητο εκτελεί μεταφορικό έργο αλλά ταυτόχρονα ρυπαίνει, ένα βιβλίο είναι μέσο αναψυχής αλλά ταυτόχρονα μορφώνει. Ετσι συμβαίνει και στην περίπτωση των επαγγελμάτων. Οπως εξηγούν η Λόουλορ, η Κέρσλεϊ και η Στιντ, για τον καθορισμό της καθαρής κοινωνικής συμβολής ενός επαγγέλματος πρέπει να λάβουμε υπόψη και τις έμμεσες επιπτώσεις του στην οικονομία, στο περιβάλλον, στην κοινωνία κ.λπ.
Ας εξετάσουμε, λοιπόν, την περίπτωση ενός διαφημιστή. Ο στόχος της επαγγελματικής του δραστηριότητας είναι η αύξηση της κατανάλωσης, η οποία συνεπάγεται, αφ' ενός, τη δημιουργία θέσεων εργασίας (στους τομείς της διαφήμισης, της βιομηχανίας, του εμπορίου, των μεταφορών και των μέσων ενημέρωσης) και, αφ' ετέρου, την υπερχρέωση των νοικοκυριών, τη ρύπανση, την παχυσαρκία και την αύξηση της χρήσης μη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Με μια ολόκληρη σειρά ευρηματικών -αν και μερικές φορές λιγάκι τραβηγμένων στα άκρα- υπολογισμών, οι τρεις ερευνήτριες αξιολογούν καθένα από τα παράπλευρα οφέλη και τα κόστη της υπερκατανάλωσης που αποδίδονται στη διαφήμιση. Στη συνέχεια, το μόνο που απομένει είναι ο συσχετισμός τους: «Για κάθε στερλίνα θετικής αξίας που δημιουργεί ένας διαφημιστής καταστρέφει 11,5 στερλίνες κοινωνικής αξίας».
Η ακριβώς αντίθετη κατάσταση παρατηρείται στην περίπτωση ενός εργαζόμενου στην καθαριότητα των νοσοκομειακών εγκαταστάσεων. Πρόκειται για μια δουλειά βαριά κι ανθυγιεινή, σχεδόν «αόρατη», κακοπληρωμένη, με ελάχιστη κοινωνική αναγνώριση, συνήθως με το καθεστώς της υπεργολαβίας. Κι όμως, δεν συμβάλλει απλώς στη γενική λειτουργία του συστήματος υγείας, αλλά και στην ελαχιστοποίηση του μεγάλου κινδύνου των ενδονοσοκομειακών λοιμώξεων. Οι τρεις ερευνήτριες στηρίζουν σε μεγάλο βαθμό τα συμπεράσματά τους σε ένα άρθρο του «British Medical Journal», το οποίο εστιάζει στα οφέλη που συνεπάγεται η πρόσληψη επιπλέον προσωπικού στον τομέα της καθαριότητας και στο κόστος των παθολογιών που αναπτύσσονται μέσα στα νοσοκομεία (από παθογόνους μικροοργανισμούς που έχουν αποκτήσει εντυπωσιακή ανοσία στα αντιβιοτικά που αφθονούν σε αυτό το περιβάλλον). Καταλήγουν δε ότι «για κάθε στερλίνα που δαπανάται για τον μισθό τους, η δραστηριότητά τους παράγει δεκαπλάσια κοινωνική αξία», ενώ πιστεύουν ότι, «πιθανότατα, οι υπολογισμοί τους δεν έχουν κατορθώσει να συλλάβουν και να αποτυπώσουν ολόκληρη την προσφορά αυτού του επαγγέλματος».
Επίσης, με αυτή τη μέθοδο αποδεικνύεται ότι ένας φοροτεχνικός σύμβουλος, χάρη στις ικανότητες του οποίου το κοινωνικό σύνολο στερείται φορολογικών εσόδων, καταστρέφει 47 φορές περισσότερη κοινωνική αξία απ' όση δημιουργεί. Αντίθετα, μια εργαζόμενη σε βρεφονηπιακό σταθμό, με τις υπηρεσίες που προσφέρει στα παιδιά αλλά και με την εξασφάλιση ελεύθερου χρόνου για τους γονείς έτσι ώστε να μπορούν να εργαστούν, προσφέρει στην κοινωνία οφέλη 9,43 φορές μεγαλύτερα από τον μισθό που λαμβάνει.
Βέβαια, παρόμοιοι αριθμοί με δεκαδικά στοιχεία φαίνονται κάπως παράδοξοι αν αναλογιστεί κανείς ότι οι τρεις ερευνήτριες δηλώνουν ότι «ο κύριος στόχος μας δεν ήταν η απόλυτη ακρίβεια, καθώς πιθανότατα μας έχουν διαφύγει ορισμένες παράμετροι. Το ζητούμενο ήταν να επισείσουμε την προσοχή σε αυτό το πρόβλημα». Καθώς δε από όλα τα μέσα ενημέρωσης βομβαρδιζόμαστε με την απαίτηση για «δημιουργία αξίας για τον μέτοχο», αποφάσισαν να αντιπαραθέσουν την ανάγκη για τη δημιουργία αξίας για την κοινωνία. Και να προτείνουν την πλήρη ανατροπή ενός τρόπου ανταμοιβής της εργασίας ο οποίος, χρυσοπληρώνοντας ορισμένα επαγγέλματα, τα αναδεικνύει κοινωνικά, ενώ παράλληλα υποτιμά επαγγέλματα που προσφέρουν μεγάλη ωφέλεια στο κοινωνικό σύνολο.
Οι ψευδαισθήσεις
Μέχρι πολύ πρόσφατα, οι ανισότητες δικαιολογούνταν με την «trickle-down theory», σύμφωνα με την οποία ο πλούτος των πλέον εύπορων στρωμάτων της κοινωνίας αποβαίνει τελικά προς όφελος όλων των μελών της, καθώς ένα μέρος του διαχέεται και καταλήγει στα χέρια ακόμα και των φτωχότερων. Εντούτοις, σήμερα οι ανισότητες έχουν αρχίσει να ανησυχούν ακόμα και τους συντηρητικούς, καθώς η αύξησή τους διαλύει ακόμα και τις τελευταίες από τις ψευδαισθήσεις που είχε δημιουργήσει η θεωρία της «ευτυχισμένης παγκοσμιοποίησης».
Στο Ηνωμένο Βασίλειο, μια κυβερνητική έκθεση που δόθηκε στη δημοσιότητα τον περασμένο Ιανουάριο προχωράει σε λεπτομερή ανατομία της βρετανικής κοινωνίας στην οποία έχει παγιωθεί το ρήγμα των ανισοτήτων: το 10% των πλουσιότερων Βρετανών κατέχει πλούτο ενενήντα επτά φορές μεγαλύτερο από εκείνον του φτωχότερου 10%(2).
Σε αυτή την έκθεση γίνεται αναφορά σε μια μελέτη του Οργανισμού για την Οικονομική Συνεργασία και Ανάπτυξη (ΟΟΣΑ), η οποία αναφέρει ότι, από τα μέσα της δεκαετίας του 1980 έως τα μέσα της δεκαετίας του 2000, οι εισοδηματικές ανισότητες εντάθηκαν σε 19 από τις 24 χώρες που υπήρξαν αντικείμενο της μελέτης. Επιπλέον, η μελέτη προχώρησε στον υπολογισμό του κοινωνικού και υγειονομικού κόστους που συνεπάγονται αυτές οι ιλιγγιώδεις εισοδηματικές ανισότητες(3).
Ομως, παρά το γεγονός ότι όλες οι διαπιστώσεις συγκλίνουν, ποια κυβέρνηση θα τολμήσει να υιοθετήσει τις δύο θεραπείες που γνωρίζουμε για την ώρα; Κι αυτές συνίστανται στη φορολογία, η οποία θα περιορίσει σημαντικά τον πλούτο που συσσωρεύουν τα άτομα που διαθέτουν εξαιρετικά υψηλά εισοδήματα, καθώς και στην καθιέρωση περιορισμών στην ελευθερία των ανταλλαγών, έτσι ώστε να χαλαρώσει η πίεση που ασκείται στους χαμηλούς μισθούς.
1. Eilis Lawlor, Helen Kersley και Susan Steed, «Α bit rich. Calculating the real value to society of different professions», New Economic Foundation, Λονδίνο, 2009, www.neweconomics.org
2. John Hils (υπό τη διεύθυνσή του), «An Anatomy of economic inequality in the UK. Report of the national equality panel», Government Equality Office-London School of Economics and Political Science, Λονδίνο, 2010.
3. Βλέπε την έρευνα για τις επιπτώσεις των ανισοτήτων σε 24 πλούσιες χώρες, η οποία πραγματοποιήθηκε από τους επιδημιολόγους Richard Wilkinson και Kate Pickett. «The Spirit Level : Why More Equal Societies Almost Always Do Better», Penguin Books, Λονδίνο, 2009.


Βαρβάρα Τερζάκη
Άρθρο PIERRE RIMBERT-εφ. Ελευθεροτυπία, Le Monde diplomatique, 23-05-2010

Η Ευρώπη χρειάζεται ριζοσπαστικές αλλαγές

Ποιος θα με σώσει από τον ευρωσκεπτικισμό; Για δεκαετίες δεν είχα πάθει τέτοια κατάθλιψη με το ευρωπαϊκό εγχείρημα. Η Ευρωζώνη διατρέχει θανάσιμο κίνδυνο. Η ευρωπαϊκή εξωτερική πολιτική προοδεύει με ταχύτητα μεθυσμένου σαλίγκαρου. Η ισχύς μετατοπίζεται στην Ασία. Ολα όσα συνέθεταν την κινητήρια δύναμη της Ευρώπης μοιάζουν παρωχημένα. Και οι Ευρωπαίοι ηγέτες αραδιάζουν ξανά τις καρέκλες τους στο κατάστρωμα του Τιτανικού, δίνοντας στη διεθνή κοινότητα οδηγίες προς ναυτιλλομένους.Η κρίση στην Ευρωζώνη τώρα αρχίζει. Οι αγορές ομολόγων δεν επείσθησαν από τη βοήθεια προς την Ελλάδα, αυτή που προκαλεί «σοκ και δέος». Ισως να συγκινήθηκαν κάπως από τη σπουδή με την οποία η ΕΚΤ άρχισε να αγοράζει ομόλογα των κυβερνήσεων της Ευρωζώνης. Ομως, για τους Ελληνες και τους Πορτογάλους το κόστος του δανεισμού παραμένει εξαιρετικά υψηλό σε σχέση με τη Γερμανία. Γνώστης της στρατηγικής των ομολόγων δεν διακρίνει πλέον παρά δύο εναλλακτικές λύσεις: είτε η Ευρωζώνη θα οδεύσει προς τη δημοσιονομική ένωση, με επιπλέον απώλεια εθνικής κυριαρχίας των χωρών-μελών της και με την έξωθεν επιβεβλημένη δραστική μείωση του δημοσιονομικού ελλείμματος· ή ορισμένα αδύναμα μέλη θα πέσουν, είτε στο εσωτερικό της ζώνης, είτε εκτός αυτής, αφού θα την εγκαταλείψουν. Οπότε θα παρατηρηθεί ακόμη μεγαλύτερη φυγή κεφαλαίων από τους αδύναμους προς τους ισχυρούς, δηλαδή από την Ευρωζώνη προς άλλες κατευθύνσεις ή εντός της σημερινής Ευρωζώνης προς τη Γερμανία.Η ένταση θα κλιμακωθεί στις ευρωπαϊκές κοινωνίες και μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών. Η οργή κατά της Γερμανίας, εντός και εκτός αυτής, θα κλιμακωθεί επίσης, εάν αποφασίσει να επιβάλει αυστηρότερους όρους για τη δημοσιονομική ένωση, αδιαφορώντας για τους κινδύνους που θα διατρέξουν άλλες κυβερνήσεις, στήνοντας την Ελλάδα και την Πορτογαλία στον τοίχο και προκαλώντας νέα φυγή κεφαλαίων με την ίδια αποδέκτη.Οι υφιστάμενες και αναδυόμενες μεγάλες δυνάμεις του 21ου αιώνα, οι ΗΠΑ, η Κίνα, η Βραζιλία, η Ρωσία, αντιμετωπίζουν μάλλον περιφρονητικά τη φιλοδοξία της Ευρώπης να διαδραματίζει ρόλο μιας και ενιαίας μεγάλης δύναμης στη διεθνή σκηνή. Η περυσινή υποτυπώδης συμφωνία για τις κλιματικές αλλαγές στη Σύνοδο της Κοπεγχάγης, τομέας στον οποίο η Ευρώπη υποτίθεται ότι ηγείται, υπεγράφη μεταξύ των ΗΠΑ, της Κίνας, της Νότιας Αφρικής και της Βραζιλίας. Η Ευρώπη δεν βρισκόταν καν μέσα στην αίθουσα. Το ξυπνητήρι χτύπησε στην Κοπεγχάγη, αλλά η Ευρώπη δεν ξύπνησε.Το Πεκίνο, η Μόσχα, το Νέο Δελχί και η Ουάσιγκτον δεν θα περιμένουν την Ευρώπη για πολύ. Η Αμερική του Μπαράκ Ομπάμα είναι απασχολημένη με τα δικά της εθνικά θέματα, με τη Μέση Ανατολή και με την Κίνα. Ο Ομπάμα τηλεφώνησε στον Ντέιβιντ Κάμερον και αβρόφρων αναφέρθηκε στην «ειδική σχέση» ΗΠΑ - Βρετανίας, αλλά δεν έχει συναισθηματικούς δεσμούς με τη Γηραιά Ηπειρο. Σήμερα κυριαρχούν ακρωνύμια, όπως Basics (Βραζιλία, Ν. Αφρική, Ινδία, Κίνα), Brics (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα) και IBSA (Ινδία, Βραζιλία, Ν. Αφρική). Ισως στο μέλλον να μη σημαίνουν τίποτε. Στις γεωπολιτικές αγορές όμως, όπως και στις άλλες, η προσδοκία είναι πραγματικότητα.Μετά το 1945 και για περισσότερο από μισόν αιώνα, το ευρωπαϊκό εγχείρημα στηρίχθηκε σε πέντε παράγοντες. Στην ανάμνηση του πολέμου. Στη σοβιετική απειλή κατά της Δυτικής Ευρώπης και στην επιθυμία των Κεντρο - Ανατολικοευρωπαίων να ξεφύγουν από τη σοβιετική κυριαρχία. Στην αμερικανική υποστήριξη προς την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση ως αντίπαλον δέος στη σοβιετική απειλή. Στην επιθυμία της μεταπολεμικής Γερμανίας να επανενταχθεί στην ευρωπαϊκή οικογένεια και να εξασφαλίσει την υποστήριξη των γειτόνων της προς τη γερμανική επανένωση. Στη Γαλλία και στη φιλοδοξία της για μια Ευρώπη υπό την καθοδήγησή της. Αυτοί οι παράγοντες ή έχουν χαθεί ή έχουν ατονήσει.Εχουν υποκατασταθεί από την κλιματική αλλαγή και το διεθνοποιημένο χρηματοπιστωτικό σύστημα, από τις αναδυόμενες υπερδυνάμεις σε έναν κόσμο με πολλούς πόλους. Βέβαια, στη σημερινή Ευρώπη εξαλείφθηκε ο φόβος, το βιοτικό επίπεδο και η ποιότητα ζωής ποτέ δεν ήταν καλύτερα. Για να μην αλλάξουν, όμως, τα πράγματα, χρειάζονται ριζοσπαστικές αλλαγές.Ισως ένας Τσώρτσιλ, μιλώντας για «αίμα, ιδρώτα και δάκρυα», να έπειθε τους Ευρωπαίους. Αντ’ αυτού έχουμε την κ. Μέρκελ, τον κ. Σαρκοζί, τον κ. Μπερλουσκόνι, τώρα και τον Ντέιβιντ Κάμερον. Η νέα κυβέρνηση έκανε καλή αρχή στην Ευρώπη. Την Τετάρτη ο Τζορτζ Οσμπορν «κατάπιε» την οδηγία των Βρυξελλών για τα hedge funds με την αβρότητα Αγγλου ταξιδιώτη της βικτωριανής εποχής, που καταπίνει μάτια αρνιού σε σκηνή βεδουίνου. Και ο κ. Κάμερον επέλεξε το Παρίσι και το Βερολίνο για την πρώτη του πρωθυπουργική έξοδο. Η Βρετανία δεν θα γίνει η τροχοπέδη της Ευρώπης, όπως θέλουν πολλοί Συντηρητικοί βουλευτές. Δεν θα γίνει όμως ούτε η κινητήριος δύναμη.Από πού λοιπόν θα προέλθει ο δυναμισμός; Η Ευρώπη έχει ξαναζήσει δύσκολες περιόδους και κάθε φορά κατόρθωνε να ξανασταθεί στα πόδια της, να κάνει ένα βήμα μπροστά. Οι διεθνείς ανταγωνιστές της έχουν και αυτοί τα προβλήματά τους. Ισως, λοιπόν, σε δέκα χρόνια από σήμερα οι ιστορικοί να γελούν με τον ευρωσκεπτικισμό του 2010. Εφόσον η Ευρώπη ξυπνήσει από τον λήθαργο. Ξύπνα Ευρώπη!
Βαρβάρα Τερζάκη
Άρθρο The Guardian-εφ. Καθημερινή, 23-05-2010

Παρακμή της Ευρώπης, άνοδος της Κίνας

Δύο διακεκριμένοι Αμερικανοί διεθνολόγοι μιλούν στην «Κ» για τις γεωπολιτικές ανατροπές που φέρνει μαζί της η οικονομική κρίση

Τον Μάρτιο του 2006, το έγκριτο βρετανικό περιοδικό LondoReview of Books δημοσίευσε ένα άρθρο που επρόκειτο να προκαλέσει πάταγο, με θέμα το ισραηλινό λόμπι και την επίδρασή του στην αμερικανική εξωτερική πολιτική. Αυτό που έδωσε εκρηκτική δύναμη στο εν λόγω άρθρο ήταν ότι υπογραφόταν όχι από κάποιον αιρετικό ή αριστερίζοντα δημοσιογράφο, αλλά από δύο διακεκριμένους Αμερικανούς ακαδημαϊκούς, τον καθηγητή Πολιτικών Επιστημών (και πρώην συνάδελφο του Ομπάμα) στο πανεπιστήμιο του Σικάγο, Τζον Μιρσχάιμερ και τον καθηγητή Διεθνών Σχέσεων του πανεπιστημίου του Χάρβαρντ, Στίβεν Γουόλτ.
Τον επόμενο χρόνο, το πολύκροτο άρθρο έγινε βιβλίο, το οποίο εξελίχθηκε σε μπεστ σέλερ στην αμερικανική αγορά, μεταφράστηκε σε 17 γλώσσες και κυκλοφόρησε σε 21 χώρες. Την περασμένη εβδομάδα, οι δύο Αμερικανοί πανεπιστημιακοί, οι οποίοι υποστηρίζουν κριτικά τον Μπαράκ Ομπάμα, βρέθηκαν στην Αθήνα, για να πάρουν μέρος στο διεθνές συνέδριο που οργάνωσε στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών το Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων (Ι.ΔΙ.Σ.) του Παντείου Πανεπιστημίου με αφορμή τα εικοστά του γενέθλια, υπό την προεδρία του καθηγητή Παναγιώτη Ρουμελιώτη. Στις συνεντεύξεις που παραχώρησαν στην «Κ», οι δύο επιστήμονες παραθέτουν τις εκτιμήσεις τους για την άνοδο της Κίνας και την παρακμή της Ευρώπης, μιλούν για αναγέννηση του γερμανικού εθνικισμού, εξαίρουν την τολμηρή εξωτερική πολιτική του Ερντογάν και θεωρούν ότι το Ισραήλ κινδυνεύει να μετατραπεί σε κράτος - απαρτχάιντ.
Τζον Μιρσχάιμερ
Το Ισραήλ μετατρέπεται σε κράτος - απαρτχάιντ
– Τι είδους γεωπολιτικές επιπτώσεις πρέπει να περιμένουμε από την τρέχουσα, παγκόσμια οικονομική κρίση και πώς θα τις συγκρίνατε με τις ανατροπές που έφερε η Μεγάλη Υφεση του 1929 - ’33;
– Ελπίζω ότι αυτή η κρίση δεν θα πάρει τις διαστάσεις της Μεγάλης Υφεσης και ότι οι Ευρωπαίοι θα καταφέρουν να κάνουν τις αναγκαίες διορθώσεις προτού οι εξελίξεις τεθούν εκτός ελέγχου. Σε κάθε περίπτωση, η κρίση ήδη φέρνει αλλαγές στους συσχετισμούς δυνάμεων και ωθεί τις ΗΠΑ να εστιάζουν το ενδιαφέρον τους λιγότερο στην Ευρώπη και περισσότερο στην Ασία, κυρίως λόγω της αυξανόμενης ισχύος της Κίνας.
– Η Αμερική δεν φαίνεται να έχει ξεκαθαρίσει αν θεωρεί την Κίνα στρατηγικό εταίρο ή στρατηγικό αντίπαλο. Ποια είναι η δική σας γνώμη;
– Η αμερικανική πολιτική έναντι της Κίνας εμφανίζει έντονα στοιχεία σύγχυσης. Εχει κυριαρχήσει η άποψη ότι μας συμφέρει η στενή οικονομική διαπλοκή, γιατί έτσι η Κίνα έχει λόγους να συμπεριφέρεται ως εταίρος και όχι ως αντίπαλος. Το πρόβλημα είναι ότι μοιραία, κάποια στιγμή, η Κίνα θα προσπαθήσει να μετατρέψει την οικονομική ισχύ σε πολιτικοστρατιωτική. Πρόσφατα, οι Κινέζοι μας είπαν, εν ολίγοις, ότι η θάλασσα της Νότιας Κίνας είναι κινεζική λίμνη και ότι δεν είμαστε καλοδεχούμενοι εκεί κάτω. Γνωρίζετε ότι οι ΗΠΑ διατύπωσαν το περίφημο δόγμα Μονρόε, κατά το οποίο οι Ευρωπαίοι και οι Ασιάτες δεν πρέπει να ανακατεύονται στο Δυτικό Ημισφαίριο. Τώρα, οι Κινέζοι μας πληρώνουν με το ίδιο νόμισμα.
Το ερώτημα είναι αν η Αμερική έχει τη δύναμη να σταματήσει την άνοδο της Κίνας και εδώ η απάντηση δεν είναι εύκολη. Υπάρχουν αναλογίες με αυτό που συνέβη την περίοδο 1870 - 1914 στη Γερμανία, μετά την ενοποίησή της επί Βίσμαρκ. Η γερμανική ισχύς αυξανόταν διαρκώς σε βάρος της βρετανικής, κάτι που οδήγησε τελικά στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, παρά τη στενή οικονομική διαπλοκή της με τη Βρετανία. Ωστόσο, δεν είναι καθόλου βέβαιο πως η Κίνα θα είναι εξίσου επιτυχής έναντι των ΗΠΑ όσο υπήρξε η Γερμανία έναντι της Βρετανίας. Υπάρχουν πολλοί παράγοντες που ρίχνουν σκιές αμφιβολίας, μεταξύ των οποίων και το σοβαρό δημογραφικό πρόβλημα.
Ιράκ και Αφγανιστάν
– Μπορούμε να πούμε ότι η αποτυχία των ΗΠΑ στο Ιράκ, σε συνδυασμό με τη μεγάλη κρίση που ξεκίνησε από τη Γουόλ Στριτ, σήμαναν το τέλος της αμερικανικής μονοκρατορίας;
– Νομίζω ότι ήταν εξ αρχής ανόητο να πιστεύει κανείς στην αμερικανική μονοκρατορία. Από την άλλη πλευρά, δεν θεωρώ ότι η αποτυχία της Αμερικής στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν θα έχει καταστροφικές επιπτώσεις. Τη δεκαετία του ’70 γνωρίσαμε μια οδυνηρή ήττα στο Βιετνάμ, αλλά αυτό δεν μας εμπόδισε 14 χρόνια αργότερα να κερδίσουμε τον Ψυχρό Πόλεμο.
– Απ’ ό,τι κατάλαβα, θεωρείτε δεδομένο ότι η Αμερική θα χάσει και το Ιράκ και το Αφγανιστάν.
– Ακριβώς.
– Δεν νομίζετε ότι μια αποτυχία στο Αφγανιστάν θα θέσει υπό αίρεση την ίδια την ανάγκη ύπαρξης του ΝΑΤΟ;
– Δεν είμαι βέβαιος ότι η Συμμαχία έχει λόγους ύπαρξης έτσι κι αλλιώς. Βεβαίως, είναι πιθανό η ηγεσία του ΝΑΤΟ να επινοήσει μια δικαιολογία για την ήττα στο Αφγανιστάν και το ΝΑΤΟ να συνεχίσει να υπάρχει τα επόμενα 100 χρόνια, αν και υποπτεύομαι ότι δεν θα χρησιμεύει σε τίποτα ιδιαίτερο.
– Πώς βλέπετε το μέλλον των σχέσεων ΗΠΑ - Ρωσίας, μετά τα σημαντικά ανοίγματα του Μπαράκ Ομπάμα προς τη Μόσχα;
– Εκτίμησή μου είναι ότι με το τέλος του Ψυχρού Πολέμου και τη διάλυση της ΕΣΣΔ, ο βασικός γεωπολιτικός αντίπαλος της Αμερικής εξαφανίστηκε και δεν πρόκειται να γυρίσει πίσω. Η Ρωσία είναι μια χώρα σε παρακμή. Ο πληθυσμός της συρρικνώθηκε και η βιομηχανική της βάση καταστράφηκε. Η ιδέα της αμερικανικής Δεξιάς ότι η σημερινή Ρωσία αποτελεί απειλή για τις ΗΠΑ, επειδή ο Πούτιν προέρχεται από την KGB, είναι εντελώς εκτός πραγματικότητας, Οι ΗΠΑ δεν πρέπει να δουν τη Ρωσία ανταγωνιστικά, αλλά σε πνεύμα συνεργασίας, γιατί την χρειάζονται σε σειρά ζητημάτων – π.χ. για την επιβολή κυρώσεων στο Ιράν και για τη μακροπρόθεσμη συγκράτηση της Κίνας.
Ο ρόλος της Τουρκίας
– Πόσο σημαντική είναι η Τουρκία του κ. Ερντογάν για την αμερικανική εξωτερική πολιτική;
– Η Τουρκία είναι πολύ σημαντική χώρα για τις ΗΠΑ επειδή διαδραματίζει σοβαρό ρόλο στις εξελίξεις της Μέσης Ανατολής. Από το 2003, όταν η Τουρκία απαγόρευσε στις ΗΠΑ να χρησιμοποιήσουν το έδαφός της για τον πόλεμο στο Ιράκ, οι σχέσεις μας μαζί της είναι –θα έλεγα– περίεργες. Νομίζω ότι οι Τούρκοι συμπεριφέρθηκαν έξυπνα από τη μεριά τους και ότι και άλλες χώρες θα έπρεπε να μη βοηθήσουν τις ΗΠΑ σ’ αυτόν τον ηλίθιο πόλεμο.
Το Παλαιστινιακό
– Δεδομένου ότι η κυβέρνηση Νετανιάχου τορπιλίζει τις διαπραγματεύσεις κλιμακώνοντας τους εποικισμούς, πιστεύετε ότι η λύση των δύο κρατών απομακρύνεται;
– Πιστεύω ότι αυτό που θα συμβεί είναι πως το Ισραήλ θα μετατραπεί σε κράτος - απαρτχάιντ, κάτι από το οποίο δεν απέχει και πάρα πολύ. Δεν θα υπάρξει λύση δύο κρατών. Αυτό που θα υπάρξει είναι ένα «Μεγάλο Ισραήλ», το οποίο θα είναι ένα κράτος - απαρτχάιντ, σε βάρος των Παλαιστινίων. Σε βάθος χρόνου, πιστεύω ότι αυτό το κράτος - απαρτχάιντ θα καταρρεύσει και στη θέση του θα δημιουργηθεί ένα διεθνικό κράτος, με παλαιστινιακή κυριαρχία. Πιστεύω ότι το Ισραήλ βαδίζει στο δρόμο της εθνικής αυτοκτονίας με την επιλογή του να μην αποδεχθεί τη λύση των δύο κρατών. Σας θυμίζω ότι ο Εχούντ Ολμερτ, πρώην πρωθυπουργός του Ισραήλ, είχε προειδοποιήσει ότι αν δεν δημιουργηθεί παλαιστινιακό κράτος, το Ισραήλ θα βαδίσει στα χνάρια της ρατσιστικής Νότιας Αφρικής και ότι αυτό θα είναι το τέλος του εβραϊκού κράτους. Δυστυχώς, αυτό ακριβώς συμβαίνει.
«Επανεμφάνιση του γερμανικού εθνικισμού»
– Πώς κρίνετε τον χειρισμό της κρίσης της Ευρωζώνης από τη Γερμανία;
– Νομίζω ότι βρισκόμαστε μπροστά στην επανεμφάνιση του γερμανικού εθνικισμού. Μετά τη συντριπτική ήττα της στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Γερμανία διχοτομήθηκε για 45 χρόνια και το δυτικό τμήμα της ενσωματώθηκε πλήρως στις ευρωατλαντικές δομές. Μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου και την επανένωση, οι Γερμανοί κατάλαβαν πολύ καλά ότι η ισχυροποίησή τους ανησυχούσε τους εταίρους τους. Μέχρι πρόσφατα, συμπεριφέρονταν ως «καλοί Ευρωπαίοι», κάτι που σήμαινε «όχι τόσο έντονα Γερμανοί». Σήμερα, περνάμε σε μιαν άλλη κατάσταση πραγμάτων όπου το να είσαι «καλός Ευρωπαίος» δεν σημαίνει πολλά πράγματα για το Βερολίνο, ενώ το να είσαι Γερμανός εθνικιστής δεν είναι πλέον απαράδεκτο. Δεν εννοώ ότι θα στραφούν στον μιλιταρισμό ή ότι θα ψάχνουν για προβλήματα. Ωστόσο, θα προωθούν περισσότερο τα στενά, εθνικά τους συμφέροντα. Εντέλει, η Γερμανία γίνεται, επιτέλους, μια «κανονική χώρα».
Στίβεν Γουόλτ
Ενα θετικό πρώτο βήμα η συμφωνία για το Ιράν
– Σε πρόσφατο άρθρο σας δανείζεστε τον τίτλο από ένα τραγούδι των R.E.M. για να αναρωτηθείτε μήπως έρχεται «το τέλος του κόσμου όπως τον ξέραμε», δηλαδή το τέλος πέντε αιώνων κυριαρχίας της Δύσης πάνω στη Γη. Βλέπετε κανέναν υποψήφιο διάδοχο;
– Δεν υποστηρίζω ότι η Αμερική και η Ευρώπη είναι καταδικασμένες να αποτύχουν, αντίθετα εκτιμώ ότι η Αμερική θα παραμείνει πολύ ισχυρή, παγκόσμια δύναμη. Παραμένει γεγονός ότι, από την εποχή των Μεγάλων Ανακαλύψεων, οι μεγάλες αποικιακές δυνάμεις της Ευρώπης και, στη συνέχεια, η Αμερική μπορούσαν να καθορίζουν το μέλλον του πλανήτη. Αυτή η συγκέντρωση δύναμης πιστεύω ότι ανήκει στο παρελθόν. Αυτό συμβαίνει εν μέρει διότι η οικονομική δύναμη μετατοπίζεται στην Ασία, εν μέρει διότι η Ευρώπη μένει πίσω, όπως πολύ καλά γνωρίζετε στην Ελλάδα.
– Υποστηρίζετε ότι το τέλος της Δυτικής μονοκρατορίας απαιτεί τολμηρές ανατροπές στην εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ. Τι εννοείτε;
– Κατ’ αρχάς, όπου δεν υπάρχουν σοβαρά προβλήματα ασφαλείας, όπως για παράδειγμα στην Ευρώπη, οι ΗΠΑ δεν έχουν λόγος να αναμειγνύονται ιδιαίτερα. Υπό αυτό το πρίσμα πιστεύω ότι σωστά ο πρόεδρος Ομπάμα ακύρωσε τα σχέδια της αντιπυραυλικής ασπίδας σε Τσεχία και Πολωνία. Δεύτερον, οι ΗΠΑ οφείλουν να καλλιεργήσουν στενότερους δεσμούς με ανερχόμενες περιφερειακές δυνάμεις, όπως η Ινδία, η Βραζιλία ή ακόμη και η Τουρκία. Τρίτον, οφείλουμε να εγκαταλείψουμε την ιδέα ότι μπορούμε να φτιάξουμε έθνη κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσή μας και να απεμπλακούμε από τους δαπανηρούς και ατελέσφορους πολέμους σε Ιράκ και Αφγανιστάν.
Λάθος του Ομπάμα
– Πώς κρίνετε την κλιμάκωση του πολέμου στο Αφγανιστάν από τον Ομπάμα;
– Νομίζω ότι είναι το μεγαλύτερο μέχρι στιγμής λάθος της προεδρίας του και πιστεύω ότι έχει αρχίσει να συνειδητοποιεί ότι πρόκειται για δέσμευση χωρίς ημερομηνία λήξης. Μια σύγκρουση στην οποία είναι απίθανο να νικήσουμε και, επιτέλους, δεν διακυβεύονται ζωτικά μας συμφέροντα.
– Η ομιλία Ομπάμα στο Κάιρο σηματοδότησε μια σημαντική στροφή των ΗΠΑ έναντι των Αράβων και των μουσουλμάνων ευρύτερα. Ωστόσο, δεν υπήρξε συνέχεια, αντίθετα η Ουάσιγκτον «σκότωσε» την έκθεση του δικαστή Γκόλντστοουν για τα εγκλήματα πολέμου του Ισραήλ στη Γάζα και ανέχθηκε νέους ισραηλινούς εποικισμούς στη Δυτική Οχθη. Ποια εξήγηση δίνετε;
– Πολλοί παράγοντες έπαιξαν τον ρόλο τους. Η κυβέρνηση Ομπάμα υποτίμησε την αντίδραση της κυβέρνησης Νετανιάχου, πιστεύοντας ότι αρκούσε μια τοποθέτηση τύπου Καΐρου για να δοθεί το σύνθημα και να προσαρμοσθεί το Ισραήλ στη νέα κατάσταση. Οταν συνειδητοποίησαν το μέγεθος του προβλήματος και προσπάθησαν να αντιδράσουν, αντιμετώπισαν τη σφοδρή πίεση του ισραηλινού λόμπι στην Αμερική. Τώρα, προσπαθούν να δώσουν ώθηση στις έμμεσες διαπραγματεύσεις για το Παλαιστινιακό, αλλά αυτές δεν έχουν κατά τη γνώμη μου καμιά τύχη γιατί η κυβέρνηση Νετανιάχου δεν εννοεί να πράξει το ελάχιστο ώστε να δημιουργηθεί βιώσιμο παλαιστινιακό κράτος.
– Πώς εξηγείτε τις επιθετικότατες αντιδράσεις περί αντισημιτισμού κ.λπ., που προκάλεσε το βιβλίο σας στις ΗΠΑ;
– Περιμέναμε τις αντιδράσεις γιατί γνωρίζαμε τη δύναμη του ισραηλινού λόμπι και την πρόθεσή του να εμποδίσει κάθε νηφάλια δημόσια συζήτηση. Οποιοσδήποτε ασκεί κριτική στο Ισραήλ, σχεδόν χωρίς εξαίρεση, χαρακτηρίζεται αντισημίτης αν δεν είναι Εβραίος και πέμπτη φάλαγγα των εχθρών του Ισραήλ αν είναι Εβραίος. Εδώ, ακόμη και ο δικαστής Γκόλντστοουν, ένας δηλωμένος, περήφανος σιωνιστής, αντιμετώπισε τέτοιες κατηγορίες. Το καλό είναι ότι πολύς κόσμος ξυπνάει και αρχίζει να συζητά με άλλο μάτι τη σχέση της Αμερικής με το Ισραήλ.
Τα πυρηνικά της Τεχεράνης
– Βρισκόσαστε στην Κωνσταντινούπολη όταν υπογράφτηκε η συμφωνία Αχμεντινετζάντ - Λούλα - Ερντογάν για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν. Μπορεί να πετύχει;
– Εχει πιθανότητες να πετύχει, αλλά δεν είναι σίγουρο. Είναι κάτι παρόμοιο με τη συμφωνία που είχε προτείνει η Δύση προ μηνών, αλλά το Ιράν την είχε τότε απορρίψει. Δείχνοντας καλή θέληση, το Ιράν εξασθενίζει την προοπτική επιβολής κυρώσεων. Ωστόσο, από μόνη της η συμφωνία δεν λέει και πολλά πράγματα. Η Τουρκία και η Βραζιλία έδρασαν ως μεσολαβητές, αλλά δεν έχουν τη δυνατότητα να προσφέρουν στο Ιράν το πυρηνικό καύσιμο που χρειάζεται. Επομένως, αναγκαστικά πρέπει να εμπλακούν Ρωσία και Γαλλία. H συμφωνία μπορεί να γίνει η αρχή μιας διπλωματικής διαδικασίας που θα οδηγήσει στη λύση, από την οποία όμως απέχουμε ακόμη πολύ. Η γνώμη μου είναι ότι οι ΗΠΑ πρέπει να την καλωσορίσουν ως ένα μικρό, θετικό, πρώτο βήμα.
«Η Ε.Ε. θα εξασθενήσει σημαντικά ως παγκόσμια πολιτική δύναμη»
– Πώς βλέπετε από την Αμερική την κρίση της Ευρωπαϊκής Ενωσης;
– Πριν από λίγα χρόνια, αρκετοί αναλυτές μιλούσαν για την επερχόμενη «εποχή της Ευρώπης», για το «ευρωπαϊκό όνειρο» κ. ο. κ. Η σημερινή κρίση δικαιώνει τους σκεπτικιστές, οι οποίοι αμφισβητούσαν όχι την Ευρωπαϊκή Ενωση αυτή καθ’ εαυτή, αλλά τη δυνατότητά της να υπερβεί τα επιμέρους συμφέροντα των εθνών - κρατών. Οχι τη δημιουργία του ευρώ, η οποία μπορεί να ήταν απολύτως δικαιολογημένη από οικονομική σκοπιά, αλλά την έλλειψη των πολιτικών θεσμών που θα το στήριζαν στις δύσκολες στιγμές. Το ευρώ στηριζόταν στην υπόθεση ότι κάθε μέρα θα ήταν ηλιόλουστη και ότι κάθε κράτος-μέλος θα είχε μαζί του την ομπρέλα του, αν τυχόν και έπεφτε καμία βροχούλα. Αποδείχθηκε όμως ότι ορισμένα κράτη-μέλη είχαν ξεχάσει την ομπρέλα τους όταν ήρθε όχι βροχή, αλλά θύελλα. Δεν πιστεύω ότι η Ε. Ε. θα καταρρεύσει, πιστεύω όμως ότι θα εξασθενήσει σημαντικά ως παγκόσμιος παίκτης, ως πολιτική δύναμη.

Βαρβάρα Τερζάκη
Συνεντεύξεις στον Πετρο Παπακωνσταντινου-εφ. Καθημερινή, 23-05-2010