Μπελογιάννης, Παπαδιαμάντης, αυλοί

Τα νέα έργα του Νίκου Μαμαγκάκη

Την προηγούμενη φορά τον είχα βρει ν' ασχολείται με την κατασκευή ενός ηλεκτρονικού οργάνου. Αυτή τη φορά με την παραγωγή αυλών (ή αλλιώς φλάουτων). Ενός μεγάλου αριθμού αυλών με καλάμια που έφερε από την Κίνα. Συμπαραστάτης, βοηθός, ένας νέος συνθέτης, ο Θεμιστοκλής Τέλογλου. Και φυσικά τα σχετικά εργαλεία: τόρνος, πριονοκορδέλα, τρυπάνια, κόφτες.
«Υπολογίζω να κάνουμε καμιά πεντακοσαριά κομμάτια, με δική μου πατέντα και διαφορετικό εννοείται ήχο, που θα παρουσιάσω σε μια έκθεση - όχι προς πώληση», λέει. «Είμαι ηχολάγνος. Ειδικότερα έχω ιερή μανία με τους αυλούς».
Η «ιερή μανία» του με τους αυλούς ξεκινάει από τα παιδικά του χρόνια, από τους αυλούς της ιδιαίτερης πατρίδας του, της Κρήτης - από τον κρητικό αυλό, το περίφημο χαβιόλι, που έχει τις καταβολές του στην αρχαιότητα. «Πουθενά ο αυλός δεν άνθησε τόσο όσο στην Ελλάδα».
Αλλά γιατί καλάμια από την Κίνα; «Επειδή είναι πιο ανθεκτικά και πιο αποδοτικά στον ήχο».
Μπελογιάννης
Κι από τους αυλούς περνάμε στην έκδοση ακόμη 13 cd, με τα οποία ο συνθέτης ολοκληρώνει έναν κύκλο που περιλαμβάνει συνολικά 60 έργα του, από τα οποία τα 20 είναι αναβαθμισμένα και τα 40 νέας εγγραφής. Και όλα από την εταιρεία «Ιδαία» (η αρχαία ονομασία της Κρήτης), που δημιούργησε ο ίδιος. «Δεν επιθυμώ να είμαι εταιρεία και οι οικονομικές μου βλέψεις οριοθετούνται στο να μη χάσω, ούτε διανοούμαι να χρησιμοποιήσω μεθόδους εταιρειών. Υπέρτατος στόχος μου είναι η όσο γίνεται πιο φυσική διάδοση των όσων έχω επιτύχει στην τέχνη μου».
Στα νέα του cd ξεχωρίζει το «Μικρό Requiem για τον Νίκο Μπελογιάννη» - βασικός τίτλος: «Το τραγούδι του Μπελογιάννη και της Ελλης Παππά». Με τη διευκρίνιση: Μονόδραμα - Αποσπάσματα από τα «Γράμματα στον γιο μου» και τη «Δουλειά της φυλακής». Τραγουδούν: Σαβίνα Γιαννάτου, Ειρήνη Δερέμπεη, Παναγιώτης Παπαϊωάννου. Κορφολόγημα κειμένων: Μαρία Παχνιστή.
Λέει ο Μαμαγκάκης:
«Εζησα την υπόθεση Μπελογιάννη από κοντά, κυνηγημένος από ασφαλίτες (με αδερφό κομμουνιστή στη Μακρόνησο), με μια δραματική περιρρέουσα ατμόσφαιρα από τα διάφορα πικ απ που παίζανε τις επιτυχίες της άνθησης του ρεμπέτικου και που σ' όλη τη διάρκεια της δίκης αυτής και γενικότερα της τραγικής εποχής εκείνης ακουγόντανε σαν ασταμάτητα μοιρολόγια ειδικά γραμμένα για τις περιστάσεις αυτές. Διαβάζοντας τελευταία την ποίηση της Ελλης Παππά και τα "Γράμματα στον γιο μου", εντελώς αυθόρμητα άρχισα να μελοποιώ».
Ενδεικτικά το ποίημα-τραγούδι «Ολα εσύ» (αφιερωμένο εννοείται στον Μπελογιάννη):
«Ολα εσύ τα κλείνεις / ήλιους, βουνά και θάλασσες / ρόδα της αυγής σαν φέξει / κελαηδίσματα πουλιών, / κάθε ομορφιά μου δίνεις / κι όλα γελούν και τραγουδούν / μόνο με μια σου λέξη.» («Μια άλλη φορά μου έγραψε πως τρύπωσε, παράξενο πώς, μια μικρούλα ηλιαχτίδα ώς το κελί του. Πάλι ήθελα να κάνω ένα τραγουδάκι μικρό σαν την ηλιαχτίδα»).
Και Παπαδιαμάντης
Η νέα σειρά περιλαμβάνει επίσης τα έργα (κρητικής πνοής τα περισσότερα): «Ερωφίλη». «Ερωτόκριτος, όπερα σε πέντε πράξεις», «Ερωτόκριτος, η εκδοχή της Σητείας», «Τα Δίφορα», «Κρητικός πόλεμος», «Το τραγούδι του Δασκαλογιάννη και του Ιμπραήμ - Αγά Αλιδάκη», «Τα ερωτικά του Γιάννη Ρίτσου», «Οπερα των σκιών», «Οδύσσεια», «Ριζίτικα», «Κονσέρτα», «Κρήτη - μεγάλο ορατόριο των χρονικών».
Αλλά η δημιουργική ζέση του Μαμαγκάκη δεν σταματάει στην κατασκευή αυλών και στην επανέκδοση των έργων του. «Η λειτουργία του Κοσμοκαλόγερου» είναι το επόμενο μουσικό του έργο. Ηγουν, μελοποιημένα ποιήματα και στίχους του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη. Τα όργανα που χρησιμοποιεί είναι λίρα, τσέλο, ενώ δεσπόζει «ο θρηνώδης βόμβος του αυλού», με ταλαντούχους τραγουδιστές και μουσικούς.
Πολυσχιδής δημιουργός ο Μαμαγκάκης, «αντιμετώπισε με ιδιόρρυθμο τρόπο τη διττή συμμετοχή του τόσο στην πιο ακραία και άκαμπτη μουσική πρωτοπορία της εποχής μας όσο και στα πιο δημοφιλή, πιο προσιτά είδη. Δεν βλέπει καμιά αντίφαση στο να καλλιεργεί παράλληλα και τα δύο είδη, αφήνοντας πολλές φορές το ένα να διεισδύσει στο άλλο», γράφει ο μουσικολόγος Γιάννης Παπαϊωάννου. Και ο συνθέτης και καθηγητής Γκίντερ Μπέκερ: «Δίπλα στον Ξενάκη, τον Σκαλκώτα, τον Χρήστου θα έβαζα τον Μαμαγκάκη».
* Συμπληρώνει στο κείμενό μου της περασμένης εβδομάδας για τον Μπομπ Ντίλαν ο παραγωγός ραδιοφώνου Στέλιος Αποστολόπουλος από την Πάτρα: Δύο ημέρες πριν εμφανιστεί στο γήπεδο του Παναθηναϊκού στην Αθήνα είχε, στις 26 Ιουνίου 1989, δώσει συναυλία στο Εθνικό Στάδιο της Πάτρας, στο πλαίσιο του εκεί Διεθνούς Φεστιβάλ, «αφήνοντας και σ' εμάς μια πικρή γεύση, μιας και είχε παίξει ολόκληρη τη συναυλία με την πλάτη γυρισμένη στο κοινό».
Ετσι & αλλιώς
Είναι δοκιμασία άλλα να σκέφτεσαι κι άλλα να γράφεις, όπως συμβαίνει τώρα που πρέπει να γεμίσω τη σελίδα με το «ταμένο» περιεχόμενό της - τα πολιτιστικά.
Ιδού όμως που κι αυτά δοκιμάζονται από την οικονομική κατοχή που προέκυψε καταιγιστικά. Με τον τρόπο που μας προκύπτουν όλα -καλά ή κακά-συμπεριλαμβανομένης της δημοκρατίας, την οποία ο καθένας αντιλαμβάνεται και πράττει όπως τον βολεύει.
***
Γιατί τη βολή μας -την πλαστική εν τέλει ευημερία- κοιτάζαμε, εξουσιαστές, κατέχοντες και μη, σ' αυτό τον τόπο των χαμένων ευκαιριών ('21, κατοχή, εμφύλιος, χούντα, πτώση Δεξιάς, Ολυμπιάδα). Οπότε δεν ευθύνονται μόνον αυτοί που επιλέγουμε να μας κυβερνήσουν (τι επιλογές έχουμε άλλωστε...) αλλά κι ελόγου μας. Με τη διαστροφή ενίοτε, ενώ αναθεματίζουμε αυτούς που μας εκμεταλλεύονται παντοιοτρόπως, να ελεεινολογούμε το εαυτό μας που δεν μπορούμε να κάνουμε το ίδιο.
Διάβασα ότι οι λεγόμενοι οικονομικοί μετανάστες, που προέκυψαν την τελευταία εικοσαετία (οι περισσότεροι από τον καταρρεύσαντα «υπαρκτό», που τόσα όνειρα και ελπίδες είχε συντηρήσει), είναι σχεδόν όσοι ημεδαποί πήραν των ομματιών τους την εικοσαετία '50-'60. Για να κάνουν στα ξένα ό,τι δεν καταδεχόμαστε εδώ - αυτά που κάνουν πλέον οι εισερχόμενοι, που είναι περίπου όσοι και οι ντόπιοι άνεργοι. Με τους εμάς, τον μισό πληθυσμό της χώρας, εγκλωβισμένους σ' αυτή την εχθρική πόλη, ν' αναζητάμε -με κάποιο «δόντι» εννοείται- μια καρέκλα για ελόγου μας και τα παιδιά μας.
Σέρνεται η αισιόδοξη άποψη ότι χρειαζόταν το αχρείαστο αυτό ταρακούνημα για να καταλάβουμε τι είμαστε, να πάρουμε το μάθημά μας. Το οποίο όμως φοβάμαι ότι θα γλιτώσουν και πάλι οι απυρόβλητοι κρατούντες και οι βολεψίες όλων των εποχών, που έσπευσαν να μεταφέρουν τις οικονομίες τους στο εξωτερικό, να μην κακοπάθουν, να μην εκλείψει το πολύτιμο είδος τους.
ΣΗΜ. «Αυτό που ήσουν κάποτε θα γίνεις ξανά/ πρέπει να γίνεις/ πρέπει να κλάψεις./ Ο εξευτελισμός σου να γίνει τέλειος» (από το τραγούδι του Μίκη Θεοδωράκη «Είσαι Ελληνας»).

Βαρβάρα Τερζάκη
Άρθρο ΔΗΜΗΤΡΗ ΓΚΙΩΝΗ-εφ. Ελευθεροτυπία, 08-05-2010