Συνολικά πτωχεύσαμε, ως σύνολο θα σωθούμε

Δεν ξέρω πώς και αν θα βγούμε ποτέ από αυτήν την οικονομική άβυσσο στην οποία συρθήκαμε και παρασυρθήκαμε ως χώρα και ως λαός. Ούτε και αν η κοινά διαπιστωμένη -αλλά άτυπη ακόμη- χρεοκοπία του πολιτικού συστήματος καταλήξει και αυτή σε πλήρη κατάρρευση, με απρόβλεπτες προς το παρόν συνέπειες.
Αν δεν βγούμε πάντως και μάλιστα σχετικά σύντομα από την πρωτοφανή κρίση και αν δεν αρχίσουν να διαφαίνονται σημάδια οικονομικής ανάκαμψης που να συμπλέει με μια ελπιδοφόρα πολιτική αναγέννηση του τόπου, τότε το μέλλον της χώρας είναι και αβέβαιο και δυσοίωνο. Και ας ελπίζουμε, χωρίς θρήνο τραγικών θυμάτων, εργαζομένων, όπως τα προχθεσινά.
Η κατάσταση είναι κρίσιμη έως τραγική πρώτον διότι η χρεοκοπία της χώρας μας συνδυάζεται -αν δεν απορρέει από αυτήν- με μια πρωτοφανή παγκόσμια δημοσιονομική και χρηματοπιστωτική κρίση, στην οποία τα κράτη και ιδίως τα μικρά και πολιτικά άφρονα, όπως το δικό μας, είναι αιχμάλωτα των αγορών και βρίσκονται στο έλεός τους.
Και δεύτερον διότι η οικονομική κρίση βρίσκει ένα ελληνικό πολιτικό σύστημα σαθρό και αναξιόπιστο και μια κοινωνία ανερμάτιστη, αδιάφορη και ιδιωτικοποιημένη, η οποία το ανέχτηκε και το στήριξε. Ας μην απορούμε που βρέθηκε η χώρα δημοσιονομικά αθωράκιστη. Είχε προηγουμένως αλωθεί από τα μέσα το πολιτικό της σύστημα και είχε γίνει απολύτως αναξιόπιστος ο πολιτικός και κομματικός λόγος.
Ακόμη και όταν ο λαός ψήφιζε, το έκανε με βαριά καρδιά, γιατί στην απελπισία του και μπροστά στο φάσμα της ανεργίας που μεγάλωνε δεν είχε άλλη σανίδα ατομικής σωτηρίας από την προσφυγή στη γνωστή οδό του ρουσφετιού και της αλλαγής κυβέρνησης μήπως και γίνει κάτι. Φευ, όχι μόνο δεν έγινε αλλά η απατηλή διέξοδος σωτηρίας του έγινε για τους πολλούς εφιάλτης.
Γύρω μου βλέπω τώρα κατάθλιψη, απογοήτευση, απόγνωση. Μια απέραντη εθνική και πολιτική μελαγχολία που είχε αρχίσει, βέβαια, πολύ πριν από την κρίση και καλλιεργείτο τα τελευταία είκοσι χρόνια συστηματικά από τα ΜΜΕ με μια ατέρμονη σκανδαλολογία που το μόνο που έκανε είναι να μας εξοικειώνει με τη διαφθορά και να αποτελειώνει αυτό που είχε ήδη αρχίσει να απαξιώνεται από καιρό στην πολιτική μας συνείδηση: το πολιτικό σύστημα στο σύνολό του, το κομματικό σύστημα και τα κόμματα, το Κοινοβούλιο και τους βουλευτές του, τη δικαστική εξουσία και κυρίως την ηγεσία του Αρείου Πάγου, την Εκκλησία, τα πανεπιστήμια και τους πανεπιστημιακούς, το συνδικαλισμό και τους εργατοπατέρες. Τίποτε δεν είχε μείνει όρθιο για να μας συγκρατεί και να μας εμψυχώνει.
Και τώρα τι κάνουμε; Μακάρι να ξέραμε, ή να μπορούσαμε να κάνουμε κάτι. Ανήμποροι, καταχρεωμένοι και απογοητευμένοι. Τα έχουμε όλοι μας χαμένα.
Και όμως, πρέπει κάτι να γίνει για να σωθούμε. Είναι ανάγκη να ξεκινήσει από εμάς, από μέσα μας, χωρίς σπουδή αλλά με περίσκεψη, με θυμό και αγανάκτηση, με γνώση και επίγνωση, μια συλλογική συμπεριφορά, μια άλλη νοοτροπία. Χωρίς να περιμένουμε παθητικά τη σωτηρία μας από την ανίκανη και φαύλη πολιτική μας ηγεσία ή από το κράτος και την εξουσία, και γενικά από τους άλλους και όχι από μας. Ή όλοι μαζί θα σωθούμε ή όλοι μαζί θα χαθούμε. Να αρχίσουμε από εμάς, από τα κοντινά μας, τα άμεσα και οικεία, από τη δουλειά μας και το σπίτι μας. Η πολιτική ηγεσία αποδείχθηκε κατώτερη των περιστάσεων αλλά και της πολιτικής μας ιστορίας. Δεν ανταποκρίνεται στις προκλήσεις των καιρών. Δεν μπορεί να απαλλαγεί από το μικροκομματικό, τον παραταξιακό λόγο, τον ανούσιο λόγο της.
Το κάθε κόμμα κοιτά να επιρρίψει τις ευθύνες στο άλλο, να αποσείσει τις δικές του ευθύνες, αυτές που του αναλογούν. Ηθελαν προχθές στη Βουλή να απαλλάξουν τον εαυτό τους από την ευθύνη, επιρρίπτοντάς την στον άλλο. Εκαναν, όπως πάντα, φτηνή πολιτικάντικη αντιπολίτευση. Η εικόνα ήταν πολιτικά αξιοθρήνητη.
Το κομματικό συμφέρον πάνω από το εθνικό. Ο κόσμος καίγεται, η οικονομία καταρρέει και αυτοί όλοι χωρίς καμία εξαίρεση αντιδικούν, αλληλοσπαρασσόμενοι πολιτικά, ο ένας με τον άλλο, έπαιζαν τους τετριμμένους ρόλους τους. Λες και τα κόμματα δεν υπάρχουν για την κοινωνία αλλά για τον εαυτό τους. Λες και η αριστερά είναι ένα κόμμα μόνο της καταγγελίας και της διαμαρτυρίας, του δρόμου και της απελπισμένης χωρίς προοπτική αγωνιστικότητας.
Δεν έχει όραμα για την κοινωνία, δεν έχει τη δύναμη να υποδείξει τα μέσα για να σωθούμε, Ελληνες και Ευρωπαίοι, από τον άγριο, τον αδυσώπητο, τον απάνθρωπο καπιταλισμό. Ανίκανη πολιτικά να τον ανατρέψει, απροετοίμαστη, αρκείται να ξορκίζει το κακό με λιτανείες, ελπίζοντας να δικαιωθεί και να επωφεληθεί πολιτικά μέσα από την καταστροφή, τις τυφλές εξεγέρσεις και τις κραυγές απόγνωσης, την ανεργία και την απελπισία των εργαζομένων, που η κρίση θα φέρει. Αυτό είναι όμως πολιτική κατάντια και δεν έχει σχέση με την ιστορία του εργατικού κινήματος και της αριστεράς.
Δεν είναι ώρα για να αποσείουμε τις ευθύνες μας, αλλά να τις αναλάβουμε ως άτομα και ως ομάδες. Δεν είναι καιρός για πολιτικές διαφωνίες και στείρες αντιπαραθέσεις. Ας αναλάβει ο καθένας τις δικές του και ας κοιτάξουμε όλοι μαζί να βρούμε μια διέξοδο στο αδιέξοδο.
Ας γίνει ο καθένας στο χώρο του υπεύθυνος και συνειδητός πολίτης και ας παύσει να περιμένει, παθητικά, τη σωτηρία του από μέτρα και αντίμετρα, από δικαστήρια και υπουργοδικεία, από νόμους και αναθεωρήσεις που μας υπόσχονται κατά καιρούς τον πολιτικό παράδεισο. Τα γνωρίσαμε και έχουμε πικρή εμπειρία από τους νόμους περί ευθύνης των υπουργών και τις μεγαλεπήβολες και φλύαρες αναθεωρήσεις. Φτάνει πια αυτό το τροπάριο.
Χορτάσαμε από μεγαλοστομίες και ξύλινους λόγους, από εξαγγελίες και μεταρρυθμίσεις. Χρειαζόμαστε νέες νοοτροπίες και αναγεννητικές πρακτικές, στη διοίκηση και στην κοινωνία. Χρειαζόμαστε λόγο που να λέει την αλήθεια και να μην προσποιείται και να μην καιροσκοπεί. Σε όλα τα επίπεδα.
Με θυμό και αποφασιστικότητα, με γνώση και επίγνωση, με συναίσθηση ευθύνης, συλλογικής και εθνικής, και με αναπτυγμένο αίσθημα κοινωνικής αλληλεγγύης. Αλλά και με περίσκεψη και ταπεινοφροσύνη πολιτική. Είμαστε αλληλέγγυοι όχι μόνο στα χρέη αλλά και στην ευθύνη, κόμματα, ΜΜΕ, ηγέτες και πολίτες.

Καθηγητής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης

Βαρβάρα Τερζάκη
Άρθρο ΑΝΤΩΝΗ ΜΑΝΙΤΑΚΗ-εφ. Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, 09-05-2010