Οι μηχανισμοί ανάπτυξης κι η Ελλάδα

Στον καπιταλισμό υπάρχουν πολλαπλοί κεντρικοί μηχανισμοί ανάπτυξης.
Στη Γαλλία και την Ιαπωνία, ο κεντρικός μηχανισμός ανάπτυξης υπήρξε το «στρατηγικό κράτος». Στον αγγλοσαξονικό χώρο οι αγορές, ενώ στη μεταπολεμική Γερμανία οι τράπεζες και «η κοινωνική αγορά». Σε κάθε περίπτωση με κύριο μοχλό τον ένα ή άλλο θεσμό, τα κράτη αυτά διασφάλισαν μακρόχρονη ανάπτυξη. Ανάλογα, χώρες που ήρθαν από «τα χαμηλά», χρησιμοποίησαν έναν συνδυασμό αυτών των εργαλείων με διαφορετικές κάθε φορά δοσολογίες. Ισχυρότερο το κράτος με «σοσιαλιστική αγορά» στην Κίνα. Στρατηγικό κράτος με επιχειρήσεις πρωταθλητές, παλαιότερα στη Ν. Κορέα, την Ταϊβάν και τη Σιγκαπούρη και πιο πρόσφατα στο Βιετνάμ, στη Βραζιλία και την Ινδία. Με ιδιομορφίες, ανάλογος συνδυασμός καταγράφεται στη Ρωσία. Σε όλες αυτές τις χώρες, η ανάπτυξη στηρίχθηκε, επιπλέον, σε καλά εκπαιδευτικά ιδρύματα, όπως τα πολυτεχνεία στην Ινδία και οι σχολές θετικών επιστημών σε Κίνα και Ρωσία καθώς και σε δημιουργικά κέντρα ερευνών, ιδιαίτερα στις «μικρές τίγρεις» και τη Βραζιλία.
Δίπλα σε αυτούς τους οικονομικούς μηχανισμούς, η ανάπτυξη στον καπιταλισμό εξαρτάται από την παρουσία τριών κοινωνικών-πολιτικών δομών και σχέσεων: Πρόκειται, πρώτον, για τη δημοκρατική λειτουργία και την αποτελεσματικότητα του πολιτικού συστήματος. Δεύτερον, το βαθμό κοινωνικής συνοχής μιας κοινωνίας. Τις υπάρχουσες ή μη σχέσεις εμπιστοσύνης των κάτω με τους πάνω. Την κοινωνική συναίνεση, καθώς και το βαθμό παρουσίας του αισθήματος κοινωνικής δικαιοσύνης.
Ο τρίτος παράγοντας είναι η διασφάλιση ενός «κοινωνικού ονείρου», δηλαδή της κοινωνικής κινητικότητας.
Το ελληνικό πρόβλημα συνίσταται στο ότι όλοι αυτοί οι μηχανισμοί είναι δυσλειτουργικοί ή απόντες. Στην Ελλάδα υπάρχει ένα κράτος μεσαίας έκτασης, ως προς τα αντίστοιχα ευρωπαϊκά. Το πρόβλημά του δεν είναι το μέγεθος, όπως λένε οι περισσότεροι, αλλά οι ασυμμετρίες του. Διογκωμένο εκεί που δεν πρέπει και μικρό στις σύγχρονες και ισχυρής αναγκαιότητας λειτουργίες. Η πολιτική χωρίς ποιότητα, ικανά στελέχη και σχέδιο. Η ελληνική αγορά δεν είναι μηχανισμός ανάπτυξης, αλλά εργαλείο άδικης (ανα-)διανομής εισοδήματος και πλούτου. Στηρίζεται σε κρατικοδίαιτους επιχειρηματίες οι οποίοι ενώ λεηλατούν οι ίδιοι το κράτος, κατηγορούν ως αποκλειστικούς υπεύθυνους την πολιτική και τους δημόσιους υπάλληλους. Τέλος, οι τράπεζες ασκούνται περισσότερο στην τοκογλυφία παρά συμβάλλουν σε επενδύσεις σε νέους παραγωγικούς τομείς.
Στις σημερινές συνθήκες κρίσης υπονομεύεται στην Ελλάδα και άλλο το πολιτικό σύστημα. Τόσο από δικές του αστοχίες και λάθη, όσο και από σκόπιμες επιθέσεις εκείνων που επιδιώκουν να αμνηστεύσουν τα πεπραγμένα τους, αλλά και να το υποτάξουν. Ταυτόχρονα, η κοινωνική συνοχή υποσκάπτεται από μέτρα μονόπλευρης λιτότητας που παράγουν δυσπιστία και απογοήτευση. Τέλος, στην Ελλάδα που επί δεκαετίες η κοινωνική κινητικότητα περνούσε μέσα από το μορφωτικό σύστημα, παρατηρείται μια κλιμακούμενη ταξικότητα στο εκπαιδευτικό σύστημα και τάση απαξίωσης του δημόσιου πανεπιστημίου.
Συνολικά, στην Ελλάδα, οι κάτω δυσπιστούν προς τους πάνω, ενώ δεν διαθέτουν, πλέον, οδό διαφυγής «προς τα πάνω». Οι μηχανισμοί ανάπτυξης δεν λειτουργούν. Εχουν γίνει ακόμα περισσότερο άδικοι και αναποτελεσματικοί. Για την αντιμετώπιση της κατάστασης απαιτούνται αποφασιστικά μέτρα μεταβολής των μηχανισμών κοινωνικής και οικονομικής αδράνειας σε παραγωγικές μηχανές δημιουργίας και κοινωνικής δικαιοσύνης. Χρειάζεται, δηλαδή, μια πολιτική στρατηγική επιλογής και ενίσχυσης των διαφορετικών μηχανισμών κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξης, σχεδιασμού και υλοποίησης της αλληλοδιασύνδεσής τους.

Βαρβάρα Τερζάκη
Άρθρο ΝΙΚΟΥ ΚΟΤΖΙΑ-εφ. Ελευθεροτυπία, 23-05-2010