Το μέλλον χωρίς τον Νέλσον Μαντέλα

ΓΙΟΧΑΝΕΣΜΠΟΥΡΓΚ-Το είδωλο της Νοτίου Αφρικής έχει πια γεράσει. Τα μαλλιά του είναι λευκά, το σώμα του εύθραυστο. Οι επισκέπτες λένε ότι ο Νέλσον Μαντέλα, μπαίνοντας στο γραφείο του, στηρίζεται βαριά σ’ένα μπαστούνι. Βγάζει τα παπούτσια του, κάθεται με δυσκολία στην καρέκλα και σηκώνει το ένα πόδι μετά το άλλο για να τα ακουμπήσει στο μαξιλάρι ενός μικρού σκαμπό. Η γυναίκα του, Γκράτσα, 64 χρονών, ισιώνει τα πόδια του «ωστε να είναι συμμετρικά, και του δίνει ένα γρήγορο φιλί», διηγείται ο Γιώργος Μπίζος παλιός φίλος και δικηγόρος.
Στ’αριστερά του Μαντέλα βρίσκεται ένα τραπεζάκι γεμάτο εφημερίδες στ’αγγλικά και τα αφρικαάνς, γλώσσα των λευκών που τον είχαν κλείσει για 27 χρόνια στη φυλακή. Η οικογένεια και οι σύντροφοι κάθονται στα δεξιά του, γιατί από εκεί η ακοή του είναι πιο γερή. Η μνήμη του έχει αδυνατισει, εξακολουθεί όμως να αναπολεί, ξεθάβοντας διάφορες ιστορίες. «Περιβάλλεται από μια παράξενη σιωπή», αναφέρει η Μπάρμπαρα Μαζεκέλα, διευθύντρια του γραφείου του μετά την αποφυλάκισή του το 1990.
Ο Νέλσον Μαντέλα, ίσως ο πιο αγαπητός αρχηγός κράτους και από τη φύση του σόουμαν, έχει επανειλημμένα ανακοινώσει ότι αποχωρεί από τη δημόσια ζωή, ενώ εμφανίζεται περιστασιακά μόνο, σε καμιά ποπ συναυλία που διοργανώνεται προς τιμήν του ή σε καμία διαδήλωση. Πρόσφατα όμως, με το να ακυρώνει συνεχώς υποχρεώσεις, πυροδότησε τόσο έντονες φήμες ώστε το ίδρυμά του αναγκάστηκε να εκδώσει ανακοινωθέν, λέγοντας ότι «είναι όσο καλά μπορεί να είναι ένας άνθρωπος 91 χρόνων».
Εντούτοις ο Μαντέλα διατηρεί μια ζωτική θέση στο συλλογικό υποσυνείδητο της χώρας του. Για πολλούς παραμένει ο ιδανικός ηγέτης και οι πολιτικοί του διάδοχοι βρίσκονται μονίμως σε μειονεκτική θέση όταν συγκρίνονται μαζί του. Είναι ο ιδρυτής πατέρας και οι αξίες του εξακολουθούν να διαμορφώνουν το έθνος.
«Το σύμβολο του Νέλσον Μαντέλα είναι αυτό που εξακολουθεί να ενώνει τους Νοτιοαφρικανούς», υποστηρίζει ο Μόντλι Μακάνια, αρχισυντάκτης της αφρικανικής εφημερίδας Sunday Times. «Όσο γερνάει, όσο γίνεται πιο εύθραυστος, τόσο καταλαβαίνουμε ότι το αναπόφευκτο που όλοι φοβόμαστε πλησιάζει. Και πέρα από την αγάπη για τον άνθρωπο, αναρωτιόμαστε: Ποιος θα μας ενώνει;»
Υπάρχει μια έντονη νοσταλγία για εκείνες τις μέρες, όταν η Νότιος Αφρική έβαζε ένα ειρηνικό τέλος στο λευκό ρατσιστικό καθεστώς.
Το ίδρυμα «Νέλσον Μαντέλα» συμφώνησε τον περασμένο μήνα να πουλήσει στους εκδότες περίπου 20 χωρών τα δικαιώματα του βιβλίου «Συνομιλίες με τον εαυτό μου», πάνω σε προσωπικό υλικό του Μαντέλα-σημειώσεις σε φακέλους, προσωπικά ημερολόγια, επιστολές από τη φυλακή και έγγραφα από την εποχή που ήταν ο πρώτος δημοκρατικά εκλεγμένος μαύρος πρόεδρος της Νοτίου Αφρικής.
«Είχε και εξακολουθεί να έχει μια εμμονή στη διατήρηση των αρχείων», εξηγεί ο Βερν Χάρις, υπεύθυνος αρχείου του Μαντέλα από το 2004. Ο Χάρις, σε συνεργασία με το βιογράφοΤιμ Κάουζενς, έχουν αναλάβει να συνενώσουν τα διαφορα στοιχεία. «Τα παλαιότερα τεκμήρια της συλλογής μας είναι οι κάρτες μέλους του από την Εκκλησία των Μεθοδιστών, με την παλαιότερη να χρονολογείται από το 1929».
Και ανάμεσα στα τεκμήρια έχουν βρεθεί πραγματικά διαμάντια. Στη φυλακή οι αρχες του έδιναν, κάθε χρόνο, ένα τουριστικό επιτραπέζιο ημερολόγιο της Νοτίου Αφρικής. Σ’ αυτό σημείωνε συστηματικά διάφορα στοιχεία, όπως την αρτηριακή του πίεση ή τους ανθρώπους που συναντούσε, αλλά καμιά φορά κατέγραφε και κάποιο όνειρο, όπωε εκείνο στο οποίο η κόρη του Ζίντζι, την οποία είχε να δει από 3 ετών (επί 12 χρόνια δεν του είχε επιτραπεί να τη συναντήσει), «μου ζητά να τη φιλήσω και παρατηρεί ότι δεν είμαι αρκετά εκδηλωτικός».
Το βιβλίο θα αντλήσει επίσης στοιχεία από μαγνητοφωνημένες συνομιλίες διάρκειας 71 ωρών του Μαντέλα με τον Ρίτσαρντ Στένγκελ, με τον οποίο συνεργάστηκε για την αυτοβιογραφία του «Μακρύς δρόμος προς την ελευθερία», καθώς και με το συγκρατούμενο του Αχμεντ Καθράντα.
«Ένα από τα εντυπωσιακά παράδοξα πράγματα ήταν η ίδια του η μνήμη», λέεο ο Στένγκελ, ο οποίος γράφει βιβλίο με τις αναμνήσεις του από τον Μαντέλα, με τίτλο «Ο τρόπος του Μαντέλα» (Mandela’s Way), που θα κυκλοφορήσει το Μάρτιο.
«Έμοιαζε σαν να έβλεπε μια ταινία με τη ζωή του κι έπειτα τη διηγούνταν», συνεχίζει ο Στένγκελ, διευθυντής του περιοδικού Time. «Συνήθιζε να μιμείται τις φωνές του πατέρα του, των δασκάλων και του δεσμοφύλακά του».
Ο κ. Χάρις, προσπαθώντας να διαψεύσει τις φήμες περί επιδείνωσης της υγειας του Μαντέλα, υποστηρίζει ότι είναι υγιής, αλλά ότι έχει κουραστεί να συνομιλεί με ξένους. «Θυμάται με μεγάλη ακρίβεια πράγματα που έγιναν πριν από χρόνια», λέει ο κ. Χάρις. «Αλλά ξέρετε πώς είναι τα γεράματα. Η πρόσφατη μνήμη αρχίζει να δυσλειτουργεί και εκεί αρχίζουν τα δύσκολα».

Βαρβάρα Τερζάκη
Άρθρο Celia W. Dugger-εφ. Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, The New York Times, 15-11-2009