Η ζωή δεν είναι πια απλή

Η Μεγάλη Ύφεση και οι πόλεμοι σε Ιρακ και Αφγανιστάν, προφανώς τα πιο σοβαρά προβλήματα που αντιμετωπίσαμε τις τελευταίες δεκαετίες, είναι, αν μη τι άλλο, εντυπωσιακά περίπλοκα. Το να προσπαθήσεις να βγάλεις άκρη μ’αυτές τις σπαζοκεφαλιές είναι σαν να προσπαθείς να καταλάβεις πώς λειτουργεί κάποιο παράξενο μηχάνημα, το οποίο έχει ξεφύγει από την αρχική του χρήση, εξελισσόμενο σε κάτι που ούτε οι σχεδιαστές του μπορούν πλέον να κατανοήσουν και, ακόμη λιγότερο, να θ΄σουν σε κίνηση ή να αποσυναρμολογήσουν. Καλά, δεν υπάρχει τουλάχιστον κάποιο εγχειρίδιο με οδηγίες λειτουργίας; Μήπως τουλάχιστον μπορούμε να βγάλουμε από την πρίζα; Ή να βρούμ την πηγή ενέργειας, να το αποσυνδέσουμε και να περιμένουμε να πεθάνει;
Δεν έχετε παρα να ρίξετε μια ματιά στον πόλεμο στο Αφγανιστάν, όπως παρουσιάζεται στην οθόνη του υπολογιστή από το Power Pont. Άπειρες παραπομπές και τοξάκια διασταυρώνονται γύρω από τα κεφαλαία γράμματα των λέξεων «αντάρτες» και «δυναμικό-προτεραιότητες της συμμαχίας» σε μια προσπάθεια απεικόνισης της περιπλοκής αμερικανικής στρατηγικής. «Όταν καταλάβουμε αυτή την παρουσίαση», δήλωσε ο στρατηγός Στάνλεϊ Μακ Κρίσταλ που ηγείται των αμερικανικών δυνάμεων στο Αφγανιστάν, «θα έχουμε κερδίσει τον πόλεμο». Την ίδια ώρα, εμβαθύνουμε τις γνώσεις μας για τα χρηματοοικονομικά εργαλεία που προκάλεσαν την οικονομική μας κατάρρευση και είναι πλέον σαφές ότι οι «εξωτικές» επιλογές που κάναμε στο παρελθόν δεν είναι πλέον επαρκείς.
Τα συνθετικά δομημένα χρεόγραφα (CDO) είναι επίτηδες ακατανόητα, φτιαγμένα έτσι ώστε να αποφεύγεται η διαφάνεια. Βαθιά μυστήρια περιβάλλουν επιχειρήσεις όπως η AIG, ασφαλιστική εταιρεία που υποτίθεται ότι ειδικεύεται στην εκτίμηση ρίσκου. Η ΑΙΓ χρειάστηκε κρατικό δάνειο 85 δισεκατομμυρίων δολαρίων για να διατηρήσει τη φερεγγυότητα της. Διαισθάνεσαι παρακολουθώντας τις αντιπαραθέσεις γύρω από το εθνικό σύστημα υγείας ή ακόμη και γύρω από τη γιγάντια πετρελαιοκηλίδα στον Κόλπο του Μεξικού, ότι η πορεία προς την περιπλοκότητα έχει μετατραπεί σε έναν πραγματικό αγώνα δρόμου, όπου οι προκλήσεις είναι πια τόσο σύνθετες και με τίσι πολλά και διαφορετικά στοιχεία, που το μόνο που μπορούμε να ελπίζουμε είναι να βρεθεί κάποιος υπεύθυνος και να τα καταλάβει.
Κάποτε η περιπλοκότητα σήμαινε πρόοδο-και παρέπεμπε στον ενθουσιασμό για κάποιο νέο γκάτζετ, τεχνολογικά εξελιγμένο. Τώρα, η περιπλοκότητα καραδοκεί πίσω από τα πιο δαπανηρά και δυσεπίλυτα προβλήματα της εποχής μας. Εϊναι το μικρό μας κατοικίδιο που μεγάλωσε, έγινε τέρας και έχει αρχίσει να μας τρώει τα έπιπλα.
«Είμαστε καταδικασμένοι;» διερωτώνταν στον τίτλο άρθρο του το βρετανικό περιοδικό New Scientist, που πέρυσι ασχολήθηκε εκτενώς με το θέμα της περιπλοκότητας. (Η απάντηση στο ερώτημα ήταν: Ίσως)
Ο συγκεκριμένος προβληματισμος συνοδεύεται συχνά από έντονη καταστροφολογία. Δείγματα της μπορεί να βρεί κανείς στο έργο του Τζοτζεφ Τέιντερ, ανθρωπολόγου από το Πανεπιστήμιο της Γιούτα και συγγραφεα του βιβλίου «Η κατάρρευση των περίπλοκων κοινωνιών». Εκεί, ο Τέιντερ μελετά τρείς αρχαίους πολιτισμούς, περιλαμβανομένης της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, και εξηγεί πώς η περιπλοκότητα, κυρίως μέσω της χρεοκοπίας, τις οδήγησε στην κατστροφή. Βλέποντας την περιπλοκότητα των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι Ηνωμένες Πολιτείες , βλέπει άραγε επίσης την κατάρρευση; Πιθανόν.
«Η περιπλοκότητα έρχεται ύπουλα και σε καταλαμβάνει», δήλωσε σε συνέντευξη. «Αναπτύσσεται με πολλούς τρόπους, που ο καθένας στη δεδομένη στιγμή, φαίνεται λογικός. Φαινόταν λογικό, εκείνη τη δεδομένη στιγμή, να πάμε στο Αφγανιστάν. Το κόστος όμως λειτουργεί αθροιστικά, παραλύοντας τελικά μια ολόκληρη κοινωνία. Όλα όσα έκαναν οι ρωμαίοι αυτοκράτορες δεν ήταν παρά λογικές αντιδράσεις στις καταστάσεις που αντιμετώπιζαν. Αθροιστικά όμως, οι πράξεις τους τους κατέστρεψαν».
Ο Τέιντερ δεν προσπαθεί να πλασάρει τη νοσταλγική γοητεία της απλότητας. Και καλά κάνει, γιατί δεν θα έβρισκε και μεγάλη ανταπόκριση. Αν εξαιρέσουμε την προτίμηση του κόσμου στα απλά τηλεχειριστήρια, οι περισσότεροι άνθρωποι λατρεύουν την περιπλοκότητα, ή τουλάχιστον τα δυσνόητα θέματα και ιδέες. Αυτό συμβαίνει εν μέρει επειδή θεωρούμε δεδομένο ότι τα περίπλοκα προϊόντα προέρχονται από έξυπνους, εντυπωσιακούς εγκεφάλους και επίσης επειδή καταλαβαίνουμε ότι η περιπλοκότητα αποτελεί ένε κομψό αντίστοιχο της προόδου.
Σχεδόν όλα τα επαγγέλματα έχουν γίνει περισσότερο περίπλοκα τα τελευταία χρόνια. Ο όγκος δεδομένων και κανονισμών, τα οποία πρέπει να γνωρίζει ένας πιστοποιημένος ορκωτός λογιστής, για παράδειγμα, έχει πολλαπλασιαστεί αλματωδώς, αναφέρει ο Γκάρι Ζιρού, καθηγητής Λογιστικής στο Πανεπιστήμιο Α & Μ του Τέξας. Η βίβλος του κλάδου είναι ένα βιβλίο με το βαρύγδουπο τίτλο «Οικονομικές αναφορές, λογιστικές καταστάσεις», που ξεπερνούσε πριν από λίγα χρόνια, τις 10.000 σελίδες. Πριν από έναν αιώνα, τονίζει ο Ζιρού, δεν υπήρχαν ούτε μαθήματα λογιστικής ούτε πολύ περισσότερο, βιβλία σαν αυτό. Τότε μοναδική ευθύνη των λογιστών ήταν να διπλοελέγχουν τα στοιχεία των επιχειρήσεων, για να βεβαιωθούν ότι δεν είχε γίνει καμία εσωτερική απάτη. Τι ήταν λοιπόν αυτό που μεσολάβησε; «Μέχρι το 1913», επισημαίνει ο Ζιρού, «δεν υπήρχε φόρος εισοδήματος και πριν από το New Deal δεν υπήρχε ούτε καν Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς».
Κι έτσι φτάνουμε στο ανησυχητικό σημείο της περιπλοκότητας που αντιμετωπίζουμε σήμερα. Αντί να βελτιώσει τη ζωή μας, τη δυσχεραίνει.
Σύμφωνα με την Μπρέντα Tσίμερμαν, καθηγήτρια της Σχολής Διοίκησης Επιχειρήσεων Schulich του Οντάριο, αυτό που μας χρειαζεται είναι μια διαφοροποίηση ανάμεσα στο σύνθετο και το περίπλοκο. Το να στείλεις ένα πύραυλο στο Διαστημα είναι μια σύνθετη διαδικασία, που απαιτεί σχέδια , μαθηματικά, εξειδικευμένο εξοπλισμό και υψηλού επιπέδου λογισμικό. Η ανατροφή ενός παιδιού από την άλλη είναι περίπλοκη. Αποτελεί μια τεράστια πρόκληση, όπου μαθηματικά και σχέδια δεν μπορούν να προσφέρουν καμία βοήθεια.
«Στη Δύση το σύνθετο μας γοητεύει», υποστηρίζει η Τσιμερμαν. «Μαγευόμαστε απ’ αυτό κι έτσι, όποτε χρειάζεται να επιλύσουμε περίπλοκα ζητήματα, ξεχνάμε να θέσουμε τα βασικά και απλά ερωτήματα».
Η περιπλοκότητα, όμως τείνει να υπερνικά τις καλές προθέσεις. Θα ήταν μάταιο να ελπίζουμε σε μια νέα εποχή απλότητας. Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να ελπίζουμε ότι οι λύσεις που θα βρίσκονται όσο περίπλοκες και αν είναι θα μπορούν ακόμα να λειτουργήσουν.

Βαρβάρα Τερζάκη
Άρθρο David Segal- εφ. Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, The New York Times, 09-05-2010