Άστοχη θεωρείται η έμφαση στην ανάπτυξη

Μεταξύ των θυμάτων της Μεγάλης Ύφεσης περιλαμβάνονται και οι δείκτες που χρησιμοποιούν οι οικονομολόγοι για να υπολογίσουν την κοινωνική ευημερία.
Σε μια προκλητική νέα μελέτη, δύο νομπελίστες οικονομολόγοι, ο Τζόσεφ Στίγκλιτζ και ο Αμάρτια Σεν, παροτρύνουν στην υιοθέτηση νέων εργαλείων αξιολόγησης, που περιλαμβάνουν ένα ευρύτερο ενδιαφέρον για την ανθρώπινη ευημερία μαζί με την οικονομική ανάπτυξη. Σύμφωνα με τη θέση τους, για τη σύγχρονη οικονομική καταστροφή ευθύνεται ώς ένα βαθμό η λανθασμένη αντίληψη ότι μοναδικός στόχος πρέπει να είναι η οικονομική ανάπτυξη, που κατά συνέπεια θα μεγιστοποιήσει την ευημερία για όλους.
«Το τι μετράς επηρεάζει το τι κάνεις», εξηγεί ο Στίγκλιτζ καθώς συζητούσε για τη μελέτη κατα τη διάρκεια συνάντησης με δημοσιογράφους στη Νέα Υορκη στις 22 Σεπτεμβρίου. «Εαν δεν μετρήσεις το σωστό πράγμα, τότε δεν κάνεις το σωστό».
Σύμφωνα με την έκθεση, οι περισσότερες οικονομίες έχουν μια ανθυγιεινή εμμονή να αυξάνουν το ακαθάριστο εθνικό προϊόν ή την ποσότητα των προϊόντων και των υπηρεσιών που παράγει η οικονομία.
Την έκθεση ζήτησε τον περασμένο χρόνο ο Γαλλος πρόεδρος Νικολά Σαρκοζί, ο οποίος δεν ήταν ικανοποιημένος με τα διαθέσιμα εργαλεία οικονομικής αξιολόγησης και έτσι δημιούργησε την Επιτροπή για τη Μέτρηση της Οικονομικής Επίδοσης και της Κοινωνικής Προόδου. Η Επίσημη στατιστική υπηρεσία της Γαλλίας προσπαθεί αυτό τον καιρό να υιοθετήσει τις συστάσεις της αναφοράς.
Όποια και εάν είναι η άποψη κάποιου για τις αρετές της ευρωπαϊκής οικονομικής πολιτικής, η κρίση του περασμένου χρόνου μας ωθεί σε επαναξιολόγηση του πώς οι οικονομολόγοι μετρούν σημαντικά σημεία – και αυτό συμβαίνει ειδικά στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Σύμφωνα με τους περισσότερους δείκτες αξιολόγησης, η αμερικανική οικονομία έχει αρχίσει να αναπτύσσεται πάλι. Πολλοί ειδικοί αναμένουν μια ετήσια αύξηση του 3% από τον Ιούλιο έως τον Σεπτέμβριο. Τεχνικά δηλαδή, η ύφεση δείχνει πως έχει περάσει. Η ανεργία, όμως, βρίσκεται στο 9,7% και μάλλον θα ανέβει ακόμη περισσότερο. Για τα εκατομμύρια νοικοκυριά που αντιμετωπίζουν ανεργία και τεράστια χρέη, τα σημάδια ανάκαμψης που δείχνουν οι οικονομικοί δείκτες δεν έχουν καμία σχέση με την καθημερινή πραγματικότητα.
Αυτού του είδους την αντίφαση προσπάθησε να ξεδιαλύνει ο Σαρκοζί, όταν δημιούργησε την επιτροπή. Επικεφαλής του πάνελ επέλεξε τον Τζόσεφ Στίγκλιτζ, πρώην οικονομολόγο της Παγκόσμιας Τράπεζας του οποίου τα δημοφιλή βιβλία κατηγορούν τον παγκόσμιο οικονομικό μοντέλο που προωθεί η Ουάσιγκτον.
Η αναφορά που προέκυψε μιλάει για την ανεπάρκεια του ΑΕΠ να δείξει τη γενική οικονομική υγεία της χώρας. Αναφέρει το παράδειγμα της αυξημένης αγοράς και οδήγησης αυτοκινήτων, που θεωρείται θετική αφού αυξάνει την οικονομική ανάπτυξη καθώς απαιτεί μεγαλύτερη παραγωγή βενζίνης και αυτοκινήτων, όμως δεν μπορεί να υπολογίσει τις αρνητικές συνέπειες αυτής της δραστηριότητας, όπως χαμένες ώρες δουλειάς και διασκέδασης λόγω της κίνησης και το περιβαλλοντικό κόστος των καυσαερίων που μολύνουν την ατμόσφαιρα.
Κατά τη διάρκεια της στεγαστικής φούσκας που προηγήθηκε της χρηματοπιστωτικής κρίσης, η εμμονή στην οικονομική ανάπτυξη παρότρυνε την υπερβολική δόμηση και τις επενδύσεις στον κλάδο του real estate.
Ο δανεισμός επέτρεψε την υψηλή κατανάλωση και η κατανάλωση μεταφράστηκε σε γρηγορότερη ανάπτυξη. Το αποτέλεσμα αυτό θεωρούταν θεμιτό, ανεξάρτητα από το πόσο θα διαρκούσε ή από τις επιπτώσεις που θα έρχονταν όταν τέλειωνε το εύκολο χρήμα.
Αντί να εστιάζουν τις αξιολογήσεος στον όγκο των αγαθών και των υπηρεσιών που παράγει μια οικονομία, η έκθεση προτείνει πως θα ήταν καλύτερο αυτοί που ορίζουν την οικονομική πολιτική να συγκεντρώνονται στην υλική ευημερία των ανθρώπων μετρώντας το εισόδημα και την κατανάλωση, παράλληλα με τη διαθεσιμότητα της ιατρικής περίθαλψης και της εκπαίδευσης.
«Κοιτάζαμε το ΑΕΠ ως ένδειξη του πόσο καλά πηγαίναμε, αλλά αυτό δεν δείχνει τη σταθερότητα της οικονομίας», είπε ο Στίγκλιτζ στη συνάντηση. «Η μέτρηση της συνολικής παραγωγής διαστρεβλώνεται δραματικά από την αποτυχία των λογιστικών μας μαθόδων. Κάτι που ξεκίνησε ως μέτρο της απόδοσης της αγοράς κατέληξε να είναι μέτρο της κοινωνικής απόδοσης, και αυτό ήταν τελικά λάθος».

Βαρβάρα Τερζάκη

Άρθρο Peter S. Goodman - εφ. Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία (The New York Times), 04-10-2009