Καμπανάκι πριν από τον τελευταίο γύρο

Δεν είναι λίγα τα ζώα και τα πτηνά της Ευρώπης που κρίνεται ότι ανήκουν στα «κρισίμως κινδυνεύοντα». Αν δεν αλλάξουμε ταχέως νοοτροπία, σύντομα θα τα συναντούμε μόνο στα βιβλία...

Αν δεν έχετε ακούσει για τα ψάρια που πέθαιναν στον Μαλιακό τον περασμένο μήνα, μπορεί να έχετε ακούσει για μία ακόμη αρκούδα που σκοτώθηκε την εβδομάδα που πέρασε προσπαθώντας να διασχίσει την Εγνατία οδό. Και αν δεν έχετε ακούσει ούτε αυτό, πιθανόν να «πήρε τ΄ αφτί σας» κάτι για σκοτωμένους λύκους. Ακόμη όμως και αν τίποτε από τα παραπάνω δεν έπεσε στην αντίληψή σας, δεν μπορεί παρά να γνωρίζετε την ύπαρξη των διάσημων πια απειλούμενων ειδών της χώρας μας, της θαλάσσιας χελώνας Caretta caretta και της φώκιας Μonachus monachus.

Καθημερινές πληγές στη φύση Αλλά τα δύο παραπάνω είδη δεν είναι παρά το κερασάκι σε μια τούρτα που όλο μεγαλώνει, λέει ο δρ Πέτρος Λυμπεράκης, ερευνητής του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας της Κρήτης. Τόσο ο ίδιος όσο και μια πλειάδα επιστημόνων του μουσείου, καθώς και συνάδελφοί του από πανεπιστήμια, μουσεία και οικολογικές οργανώσεις της χώρας, παρατηρούν και καταγράφουν τι συμβαίνει με την ελληνική χλωρίδα και πανίδα. Και αυτό που συμβαίνει δεν μπορεί πια να αγνοηθεί: βιότοποι συρρικνώνονται, πληθυσμοί ζώων μειώνονται και πολλά είδη απειλούνται με εξαφάνιση.

«Σήμερα κανείς δεν έχει το δικαίωμα να παριστάνει τον ανήξερο!»δηλώνει χαρακτηριστικά ο δρ Λυμπεράκης και συνεχίζει:

«Υπάρχουν πια μέθοδοι που επιτρέπουν να υπολογίσουμε επακριβώς το κόστος των παρεμβάσεών μας στο περιβάλλον.Δεν χρειάζεται όμως να είναι κανείς επιστήμονας για να καταλάβει τι εννοώ.Δεν χρειάζεται παρά απλή λογική:πάρτε για παράδειγμα το φύκος που ευθύνεται για τον θάνατο των ψαριών του Μαλιακού.Μπορεί κανείς να ικανοποιηθεί με το γεγονός ότι εντοπίσαμε τον «ένοχο», αλλά θα εθελοτυφλεί.Πρέπει να εξαντλήσουμε το ζήτημα.Πρέπει να αναρωτηθούμε γιατί ξαφνικά το φύκος αυξήθηκε σε βαθμό να σκοτώνει τα ψάρια; Μήπως επειδή τα λύματα που ρίχνονταν στον Σπερχειό ή απευθείας στον Μαλιακό δημιούργησαν συνθήκες ευτροφισμού;Και αν αυτό ισχύει,γιατί έπεσαν εκεί τα λύματα; Μήπως επειδή για τους ιθύνοντες το περιβάλλον δεν ήταν παρά ένας πόρος ο οποίος είναι δωρεάν και άρα εκμεταλλεύσιμος;Μήπως επειδή μας έχει γίνει συνήθεια να ξεπουλάμε το περιβάλλον;Αυτά είναι τα θέματα που πρέπει όλοι να σκεφθούμε».

Παρά το γεγονός ότι πρόσφατα το υπουργείο ΠΕΧΩΔΕ εξήγγειλε σειρά μέτρων με στόχο την προστασία του περιβάλλοντος, θα ήμασταν μάλλον ανειλικρινείς αν δεν συμφωνούσαμε με την παρατήρηση του έλληνα ερευνητή. Πού οφείλονται όμως τα παραπάνω; Και τι μπορούμε να κάνουμε για να πάψει η αιμορραγία ειδών που παρατηρείται στη χώρα μας;

«Δεν είναι μια μεγάλη δράση η οποία θα προστάτευε το περιβάλλον,είναι δεκάδες μικρά πράγματα τα οποία πρέπει όλοι να έχουμε κατά νου»λέει ο Πέτρος Λυμπεράκης και εξηγεί:

«Τα μπαζώματα,η αλλαγή χρήσης γης,τα φυτοφάρμακα,η άναρχη διάνοιξη δρόμων, το παράνομο χτίσιμο,οι εκχερσώσεις, η τοποθέτηση φραχτών-φραγμάτων, η εκούσια και ακούσια εισαγωγή ξένων ειδών,η εγκατάλειψη παραδοσιακών δραστηριοτήτων,ακόμη και ο λεγόμενος εναλλακτικός τουρισμός είναι ενέργειες με δραματικές πολλές φορές συνέπειες στο περιβάλλον». Μικρό καραβιδάκι, μεγάλη ζημιά Ενα χαρακτηριστικό παράδειγμα της επίδρασης που έχει η εκούσια εισαγωγή ξενικών ειδών αποτελεί η εισαγωγή μιας μικρής αμερικανικής καραβίδας για εκτροφή. Σύμφωνα με στοιχεία της διεθνούς βιβλιογραφίας, το καραβιδάκι αυτό δεν έχει απλώς οδηγήσει σε αφανισμό αντίστοιχα ευρωπαϊκά είδη αλλά εί ναι επιθετικό για βατράχια, τρίτωνες και τα αβγά αυτών, απειλώντας έτσι πολλούς πληθυσμούς με εξαφάνιση. Αντίστοιχο παράδειγμα αποτελεί και η χελώνα που πολλοί από εμάς αγοράσαμε από pet shop για να αποφασίσουμε αργότερα ότι «το καημένο το ζωάκι» έπρεπε να ζει ελεύθερο. Το είδος αυτό των εισαγόμενων χελωνών ανταγωνίζεται τις δικές μας χελώνες και προς το παρόν νικά!

Η πρόσφατη διάνοιξη της Εγνατίας οδού αποτελεί ένα ακόμη παράδειγμα του τρόπου με τον οποίο οι ανθρωπογενείς παρεμβάσεις επιδρούν στο περιβάλλον.

«Παρά το γεγονός ότι η έκταση που καλύπτει η οδός δεν είναι μεγάλη,ο βιότοπος άλλαξε δραματικά.Τα δύο τμήματα του δάσους ένθεν και ένθεν του δρόμου δεν λειτουργούν όπως το άθροισμά τους. Τώρα είναι ευκολότερη η πρόσβαση για λαθροθήρες, υλοτόμους, αλλά ακόμη και επισκέπτες με τις καλύτερες των προθέσεων, που κάνουν όμως τα ζώα να αισθάνονται κυνηγημένα καθώς χάνουν τον ζωτικό χώρο τους»εξηγεί ο δρ Λυμπεράκης. Ακόμη και αν δεχθούμε ότι κανείς από εμάς δεν έχει την πρόθεση να καταστρέψει το περιβάλλον, μια μικρή αναδρομή στο παρελθόν καθενός ενηλίκου θα μας πείσει ότι το κάνουμε. Αρκεί να θυμηθούμε τα βατράχια που ακούγαμε τα καλοκαίρια που επισκεπτόμασταν τη γιαγιά στο χωριό και τα οποία έχουν σιωπήσει, για να πεισθούμε ότι οι υγροβιότοποι έχουν μειωθεί κατά 50%, όπως λένε τα στοιχεία των επιστημόνων. Αρκεί εμείς οι Θεσσαλοί (ας μου επιτραπεί, παρακαλώ, ο προσωπικός τόνος) να θυμηθούμε τα κιρκινέζια, τα μικρά γεράκια που ως πριν από λίγα χρόνια πετούσαν στον κάμπο, για να καταλάβουμε τι αποτέλεσμα είχαν οι αεροψεκασμοί και τα φυτοφάρμακα. Και ίσως οι Ηπειρώτες να αντιληφθούν γιατί δεν βλέπουν πια γύπες τόσο συχνά αν παρατηρήσουν ότι η δραματική μείωση της ορεινής κτηνοτροφίας άλλαξε τη μορφή των οικοσυστημάτων και εκεί όπου υπήρχαν βοσκοτόπια και λιβάδια υπάρχουν σήμερα θάμνοι.

Λογική και ευαισθησία

Τα παραπάνω λίγα παραδείγματα (καθώς και άλλα που είναι βέβαιον πως θα σκεφθείτε μόνοι σας αν κοιτάξετε παιδικές φωτογραφίες σας ή αν θυμηθείτε τα ζώα και τα φυτά που σας έδειχναν οι γονείς σας στις εκδρομές σας και τα οποία τώρα ματαίως αναζητάτε για να δείξετε στα δικά σας παιδιά) δείχνουν ότι είναι πράγματι καιρός να κάνουμε κάτι. Σε τι θα συνίσταται αυτό το κάτι δεν είναι μόνο θέμα των ειδημόνων, οι οποίοι δεν είναι και αλάνθαστοι.

«Η ΕΕ επιβάλλει το θάψιμο των νεκρών προβάτων, μέτρο κατά βάση σωστό»λέει ο δρ Λυμπεράκης και συνεχίζει: «Ταυτόχρονα δίνει χρήματα για την προστασία του γυπαετού. O γυπαετός όμως τρέφεται με τα νεκρά πρόβατα!Αν εγκαταλειφθεί η ορεινή κτηνοτροφία στην Κρήτη και τα άθαφτα νεκρά πρόβατα που αυτή συνεπάγεται, η τύχη του γυπαετού θα είναι προδιαγεγραμμένη. Το παράδειγμα αυτό μας δείχνει ότι οι ντιρεκτίβες για να έχουν αποτέλεσμα θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τις τοπικές ιδιομορφίες.Δεν μπορεί ένα μέτρο να έχει ισχύ και να είναι αποτελεσματικό από τη Φινλανδία ως την Κρήτη». Η γεωγραφία της χώρας μας είναι τέτοια που μας καθιστά μια ατέλειωτη ιδιομορφία!

«Δεν είναι μόνο τα νησιά με τη μοναδικότητά τους και τη μοναδικότητα των οικοσυστημάτων τους.Από οικολογικής απόψεως η χώρα μας είναι γεμάτη νησιά. Νησιά είναι οι κορυφές των βουνών, οι ορεινές λίμνες,οι σπηλιές,τα παρθένα φαράγγια με το μικροκλίμα τους,όλοι δηλαδή οι λόγοι που εξηγούν τον τεράστιο αριθμό ειδών που διαθέτει η χώρα και τα οποία έχουμε χρέος να διαφυλάξουμε για τις επόμενες γενιές»λέει ο δρ Λυμπεράκης.

Γιατί άραγε οι επιστήμονες επιμένουν ότι η βιοποικιλότητα πρέπει να διαφυλαχθεί; Γιατί, θα έλεγε κάποιος παίζοντας τον δικηγόρο του Διαβόλου, είναι τόσο σημαντικό να διατηρηθεί και το τελευταίο βατράχι; Ο δρ Λυμπεράκης απαντά με μια παραβολή: «Φανταστείτε ότι είμαστε σε ένα αεροπλάνο που ταξιδεύει και ξαφνικά χάνουμε ένα πριτσίνι. Δεν συμβαίνει τίποτε. Συνεχίζουμε το ταξίδι και χάνεται ένα δεύτερο πριτσίνι.Δεν συμβαίνει τίποτε και επαναπαυόμαστεαφήνοντας τα πριτσίνια να χάνονται.Την ώρα όμως που η απώλεια ενός ακόμη πριτσινιού θα σημάνει και την απώλεια του φτερού του αεροπλάνου και ταυτόχρονα τη δική μας πτώση,θα έχουμε καταλάβει πού φταίξαμε αλλά θα είναι αργά!».

Τι πρέπει λοιπόν να κάνουμε για να μη ζήσουμε την πτώση του αεροπλάνου; Ο δρ Λυμπεράκης είναι κατηγορηματικός:

«Να συνειδητοποιήσουμε πως κάθε απώλεια ενός είδους μοιάζει με ζαριά στα τυφλά και να σταματήσουμε να παίζουμε ρώσικη ρουλέτα.Να κάνουμε συνειδητά το περιβάλλον κέντρο των προτεραιοτήτων μας και να μη θέλουμε και την πίτα ολόκληρη και τον σκύλο χορτάτο. Σήμερα δεν έχουμε την πολυτέλεια να λέμε πως δεν γνωρίζουμε τις συνέπειες των πράξεών μας. Και είναι απαράδεκτο να λέμε ότι η φύση εκδικείται.Η φύση δεν εκδικείται,απλώς κρατά λογαριασμό και όλοι γνωρίζουμε πως τίποτε δεν είναι δωρεάν.Ας εξοφλήσουμε λοιπόν τα χρέη μας».

ΘΑΝΑΣΙΜΕΣ ΠΑΓΙΔΕΣ ΣΤΗΝ ΕΓΝΑΤΙΑ ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΜΑΛΙΑΚΟ

Δεν χρειάζεται να κουραστεί κανείς για να αναζητήσει μια είδηση σχετικά με πλήγματα που δέχεται η ελληνική βιοποικιλότητα. Δύο από τα πλέον πρόσφατα αλιεύσαμε από την ειδησεογραφία: ένα αρκουδάκι μόλις 15 μηνών σκοτώθηκε από οδηγό αυτοκινήτου (ο οποίος απέφυγε τη μαμά-αρκούδα αλλά όχι και το νεαρό αρκουδάκι). Το νεκρό ζωάκι εντοπίστηκε στον οικισμό Μανιάκι του Νομού Καστοριάς, σε κάθετο άξονα της Εγνατίας οδού που ενώνει τη Σιάτιστα με την Κρυσταλλοπηγή. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Αρκτούρου, πρόκειται για το 13ο νεκρό ζώο από τροχαίο δυστύχημα σε σύνολο 26 διαπιστωμένων και επισήμως καταγεγραμμένων θανάτων αρκούδων, την τελευταία πενταετία, από τροχαία δυστυχήματα, πυροβολισμούς και δηλητηριασμένα δολώματα. Η δεύτερη είδηση αφορά τον μαζικό θάνατο των ψαριών του Μαλιακού κόλπου, ένα φαινόμενο που παρατηρήθηκε τον περασμένο Μάρτιο και συνεχίστηκε μέσα στον Απρίλιο, ενώ τώρα πια βρίσκεται σε ύφεση. Σύμφωνα με τα ευρήματα του Ελληνικού Κέντρου Θαλασσίων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ), οι επιστήμονες του οποίου συνεχίζουν να διερευνούν τα αίτια του φαινομένου, πιθανότερη αιτία ήταν η αύξηση ενός πλαγκτονικού οργανισμού. Οπως εξήγησε μιλώντας στο «Βήμα» η ερευνήτρια του ΕΛΚΕΘΕ κυρία Καλλιόπη Πάγκου, «διαπιστώθηκε η παρουσία αυξημένου αριθμού ενός ραφιδοφύκους του γένους Chattonella στα βράγχια των νεκρών ψαριών. Το ραφιδοφύκος αυτό είναι ένας φυτοπλαγκτονικός οργανισμός ο οποίος παράγει βλέννη καθώς και εν δυνάμει τοξικές ουσίες, όπως υπεροξείδιο του υδρογόνου ή ελεύθερες ρίζες οξυγόνου, οι οποίες καταστρέφουν τα βράγχια των ψαριών και οδηγούν στον θάνατό τους σε λίγες μόλις ώρες. Αν θελήσει τώρα κανείς να διερευνήσει τους λόγους της αύξησης του οργανισμού αυτού θα πρέπει να μελετήσει πολλές παραμέτρους, όπως η θερμοκρασία και η αλατότητα του νερού ή η παρουσία θρεπτικών υλικών σε αυτό, και αυτή η μελέτη παίρνει περισσότερο χρόνο».

Τιμή στη Νίκη Γουλανδρή
Την κυρία Νίκη Γουλανδρή, πρόεδρο του Μουσείου Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας, τίμησε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για το σύνολο της προσφοράς της στη διατήρηση της Ελληνικής Βιοποικιλότητας. Το τιμητικό δίπλωμα απένειμε στην κυρία Γουλανδρή ο επίτροπος γιατο Περιβάλλον κ. Σταύρος Δήμας κατά τη διάρκεια ειδικής τελετής, ενώ η φωτογραφική έκθεση με είδη των Ευρωπαϊκών Οικοσυστημάτων, η οποία ελάμβανε χώρα κατά τη διάρκεια του Συνεδρίου της ΕΕ για τη Βιοποικιλότητα, ήταν αφιερωμένη στην τιμωμένη.

ΤΟ ΜΗΝΥΜΑ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ
Οι τριακόσιοι και πλέον σύνεδροι που έφθασαν στην Αθήνα για να λάβουν μέρος στις εργασίες του συνεδρίου για τη βιοποικιλότητα «Βiodiversity ΡrotectionΒeyond 2010: Ρriorities and Οptions for future ΕU Ρolicy», το οποίο διοργανώθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, κατέληξαν σε μια σειρά συμπεράσματα-προτάσεις τα οποία θα αποτελέσουν τον κορμό στήριξης της πολιτικής της ΕΕ για την προστασία της βιοποικιλότητας.

Οι προτεραιότητες λοιπόν της ΕΕ για τα επόμενα χρόνια θα κινηθούν στους επόμενους άξονες:

1.Δημιουργία ξεκάθαρης εικόνας για τη σημασία της διατήρησης της βιοποικιλότητας στον πληθυσμό. Ολες οι επιστημονικές μελέτες δείχνουν ότι ο πλούτος των ειδών είναι προς το συμφέρον μας και στόχος της ΕΕ είναι να μεταφέρει το μήνυμα αυτό στους ευρωπαίους πολίτες.

2.

Απόκτηση καλύτερης εικόνας της παρούσας κατάστασης της βιοποικιλότητας στην ΕΕ και των ενεργειών που αυτή επιβάλλει. Για την υλοποίηση αυτού του στόχου θα απαιτηθεί η ανάπτυξη καλύτερων εργαλείων μέτρησης της βιοποικιλότητας (παρακολούθησης και καταγραφής των ειδών) έτσι ώστε η εφαρμογή πολιτικών να έχει και μετρήσιμο αποτέλεσμα.

3.

Δημιουργία ενός λειτουργικού δικτύου προστατευομένων περιοχών. Τα οφέλη από το πρόγραμμα Νatura 2000 στο οποίο εντάχθηκε πλήθος προστατευομένων περιοχών είναι ήδη πολλά, αλλά η ΕΕ εκτιμά ότι υπάρχουν ακόμη περιθώρια βελτίωσης (π.χ., η μείωση της γραφειοκρατίας).

4.

Προστασία της βιοποικιλότητας και εκτός των προστατευομένων περιοχών. Με τη λογική ότι οι προστατευόμενες περιοχές δεν είναι απομονωμένες και πως η καταστροφή των γειτονικών οικοσυστημάτων δεν μπορεί παρά να πλήξει και αυτές, η ΕΕ εκτιμά ότι η συνολική προστασία της βιοποικιλότητας είναι μονόδρομος και μια σειρά μέτρα αποκατάστασης ή/και διατήρησης οικοσυστημάτων κρίνονται αναγκαία.

5.

Προστασία της βιοποικιλότητας παγκοσμίως. Ως καταναλωτές οι Ευρωπαίοι αφήνουμε τα «ίχνη» μας στην παγκόσμια βιοποικιλότητα και ως εκ τούτου θα πρέπει να αναλογιστούμε τις ευθύνες μας και να εργαστούμε γι΄ αυτό.

6.

και7.

Ενσωμάτωση της βιοποικιλότητας στη γενικότερη ευρωπαϊκή πολιτική και φυσικά χρηματοδότηση και στήριξη των δράσεων που στοχεύουν στη διατήρηση και ενίσχυση της βιοποικιλότητας.

Βαρβάρα Τερζάκη

Άρθρο Ιωάννας Σουφλερή - εφ. Το Βήμα, 03-05-2009