Το κίνημα της απο-ανάπτυξης

Μια αναπάντεχη επικαιρότητα έρχεται να «αναστήσει» ένα παλιό οικολογικό αξίωμα που είχε βυθιστεί στη λήθη του παρελθόντος.
Το ηφαιστειακό νέφος από την Ισλανδία θύμισε με οδυνηρό τρόπο ότι ο καπιταλισμός δουλεύει καλά «καιρού επιτρέποντος». Γεγονός που σημαίνει ότι ήταν και εξακολουθεί να είναι τεράστια και επικίνδυνη η καπιταλιστική πλάνη πως η οικονομική δραστηριότητα πραγματοποιείται έκτος βιόσφαιρας, και γι' αυτό η οικονομική ανάπτυξη μπορεί να είναι βιώσιμη, αειφόρος ή ακόμη και... με ανθρώπινο πρόσωπο.
Μια πλάνη που είχε καταγγελθεί από τις αρχές της δεκαετίας του '70, όταν ο ρουμάνος μαθηματικός και οικονομολόγος Νίκολας Γκεοργκέσκου-Ρόεγκεν επισήμανε τη σχέση που συνδέει άρρηκτα την κοινωνία με τη φύση, προφητεύοντας ότι η ανεξέλεγκτη οικονομική ανάπτυξη θα οδηγούσε σε περιβαλλοντική κρίση.
Η προειδοποίηση εκείνη του Ρόεγκεν αποτέλεσε τη μαγιά μιας σειράς ζυμώσεων στους κύκλους των οικολογικών κινημάτων, που οδήγησαν στην αντίληψη ότι η περιβαλλοντική υποβάθμιση και η κλιματική αλλαγή ήταν στην πραγματικότητα ζητήματα κοινωνικής δικαιοσύνης. Σύγχρονοι διανοούμενοι σαν τον γάλλο οικονομολόγο Σερζ Λατούς και την ελβετίδα πολιτικό επιστήμονα Μαρί-Ντομινίκ Περό, προχώρησαν περισσότερο και διατύπωσαν ένα θεωρητικό μοντέλο εξόδου από την καταστροφική καπιταλιστική διαχείριση των κοινωνιών, αντιπροτείνοντας την «απο-ανάπτυξη» της οικονομίας. Δηλαδή, τον εκδημοκρατισμό στη διαχείριση των φυσικών πόρων και την εγκατάλειψη της λογικής της αγοράς στην αντιμετώπιση των οικολογικών προβλημάτων.
Για παράδειγμα, οι ποσοστώσεις και το εμπόριο των καυσαερίων δεν λύνουν το οικολογικό πρόβλημα διότι, αν και λιγότερες, οι τσιμινιέρες καπνίζουν εντατικότερα για να ικανοποιήσουν τις υπερκαταναλωτικές «ανάγκες» των ανθρώπων. Και το χειρότερο, η καπιταλιστική ανάπτυξη όχι μόνο κοινωνική συνοχή δεν έφερε όπως υποσχόταν, αλλά βάθυνε τις ανισότητες και στέρησε πολλά δημοκρατικά κεκτημένα, ιδιαίτερα στον φτωχό Νότο.
Με αυτά τα δύσκολα λόγια, η θεωρία της «απο-ανάπτυξης» οδήγησε σταδιακά στην εμφάνιση ενός νέου οικολογικού κινήματος που απαιτούσε κοινωνική δικαιοσύνη για να λυθεί το περιβαλλοντικό πρόβλημα. Ενός κινήματος που ουσιαστικά απαιτούσε (και απαιτεί) τη γενική κοινωνική μετάλλαξη, όπου οι άνθρωποι θα καταλάβουν ότι άλλο καλή ζωή κι άλλο υπερκατανάλωση, θα απαιτήσουν από τις κυβερνήσεις τους δημοκρατία και κοινωνικό έλεγχο στη διαχείριση των φυσικών πόρων, αναδιανομή του πλούτου και οριστική αποσαφήνιση για το ποιός είναι επιτέλους ο πραγματικός σκοπός της εργασίας. Ολα αυτά, συμπυκνωμένα στην προτροπή του Λατούς ότι στις νέες κοινωνίες πρέπει να πρυτανεύει «η φειδώ, η νηφαλιότητα και η λιτότητα», δηλαδή το ξεπέρασμα του καπιταλισμού.
Σήμερα, στο πλαίσιο του αντικαπιταλιστικού κινήματος και της εναλλακτικής παγκοσμιοποίησης, κινείται και η Δράση Κλιματικής Δικαιοσύνης, (CJA), μια παγκόσμια ομοσπονδία οικολογικών οργανώσεων και ατόμων που σκέφθηκαν να συντονίσουν τις δράσεις τους αφού συμμερίζονται το όραμα της «απο-ανάπτυξης». Ενα όραμα που περιγράφηκε και ενώπιον των συνέδρων της λαϊκής παγκόσμιας συνόδου «Για το κλίμα και τα δικαιώματα της Μητέρας Γης» στην Κοτσαμπάμπα της Βολιβίας.
Στόχος της συμμετοχής της CJA, να συντονιστεί η διηπειρωτική δράση των λαϊκών και κοινωνικών κινημάτων κλιματικής δικαιοσύνης. Αν και ακούγεται απλό, στην πραγματικότητα είναι πολύπλοκο: στην ατζέντα της Κλιματικής Δικαιοσύνης, υπάρχει η προσπάθεια να δημιουργηθεί ένας πόλος δράσης, τόσο ισχυρός ώστε να ανταγωνιστεί «το ηγεμονικό πρόγραμμα των κυβερνήσεων της G20 και των ιδρυμάτων του υπερεθνικού κεφαλαίου». Κι αυτό, σε μια στιγμή που το «σύστημα» παλεύει να επανακτήσει τον έλεγχο που του κλόνισε η παγκόσμια οικονομική κρίση και η ένταση των φυσικών φαινομένων λόγω της κλιματικής αλλαγής.
Είναι η ίδια στιγμή που αυτό το σημαντικό κομμάτι του παγκόσμιου αντικαπιταλιστικού σχεδίου, «αγωνίζεται να ανακτήσει ένα μίνιμουμ κοινωνικής δικαιοσύνης προς όφελος της φύσης». Μιας δικαιοσύνης που, όπως είχε επισημάνει η γαλλική «Le Monde diplo-matique», βρίσκεται πέραν του σημερινού αναπτυξιακού μοντέλου και ορίζει ως ανάπτυξη «όχι την αέναη αύξηση της παραγωγής, τη ρύπανση, τις καταπιεσμένες επιθυμίες και την ανισότητα, αλλά τη μείωση του χρόνου εργασίας, την ανακατανομή των εισοδημάτων, την επέκταση του κοινωνικού κράτους και την ανάπτυξη του πολιτισμού».

Βαρβάρα Τερζάκη
Άρθρο ΑΧΙΛΛΕΑ ΦΑΚΑΤΣΕΛΗ-εφ. Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, 02-05-2010